Wikipedia

Ameriketako bisonte: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
No edit summary
1. lerroa:
{{taxotaula infotaulaautomatikoa
| koloreataxon = #D3D3A4Bison bison
| espezie adituaauthority = [[Linneaus]], 1758▼
| izena = Amerikako bisontea
| subdivision_ranks = Azpiespezieak
| egoera = AG/IA|
| subdivision =
| irudia = American bison k5680-1.jpg
''Basokoa[[Basoko bisonte]] (''B. b. athabascae)'')<br />▼
| irudiaren tamaina = 280px
[[Ordokietako bisonte]]a (''B. b. bison'')
| irudiaren testua = Amerikako bisontea (''Bison bison'').
| synonyms = ''Bos americanus''<br>''Bos bison''<br>''Bison americanus''<br>''Bison bison montanae''
| erreinua = [[Animalia]]
| filuma = [[Chordata]]
| klasea = [[Mammalia]]
| ordena = [[Artiodactyla]]
| familia = [[Bovidae]]
| generoa = ''[[Bison]]''
| espeziea = '''''Bison bison'''''
| azpibanaketa maila = Azpiespeziak
| mailaren azpibanaketa =
▲ ''Basokoa (B. b. athabascae)''<br />
''Ordokietakoa (B. b. bison)''<br />
▲| espezie aditua = [[Linneaus]], 1758
}}
'''Amerikako bisontea''', (''Bison bison''), [[Bovidae|bovido]] handi mota bat da. Garai batean [[Mexiko]] ipar aldean, [[Ameriketako Estatu Batuak]] zein [[Kanada]]ko [[Ordoki handiak|Ordoki handietan]] bizi omen zen. [[Bisonte]]ak [[samalda]] handietan biltzen ziren [[Esklaboen Aintzira Handia]]tik Mexikoraino, [[Durango (Mexiko)|Durango]] eta [[Nuevo León]] Estatuetaraino hain zuzen, eta [[Oregon]]go [[ekialde]]tikekialdetik [[Apalatxeak]] mendietaraino.
 
Egun Amerikako bisontearen bi [[azpiespezie]] daude: [[Ordokietako bisonte]]a (''Bison bison bison'') eta [[Basoko bisonte]]a deitutakoa, (''Bison bison athabascae''). Azken hau bereziki Kanadako [[oihan]]etan bizi da. Dena den garai bateko bisonteen samalda handiak Ipar Amerikako [[belaze]] zabaletan kokatzen ziren, eta ez [[baso]]etanbasoetan.
 
Bisontea oso garrantzitsua zen Ipar Amerikako tribu [[amerindiar]] askoren kulturan eta bizimoduan. "Ordoki handietako" amerindiarren ekonomia animali hauen ehizean oinarritzen zen. Indioak etengabe mugitzen ziren bisonteen samalda handiak jarraituz.
38 ⟶ 27 lerroa:
Bisonteak 2 metro altuera hartzen du eta 900-1000 kg. ar handienen kasuan. Betabereen artean ohikoa denez, arrak emeak baino zertxobait handiagoak dira. Ezagutzen den bisonterik handienak 1.100 kg. pisua zeukan.
 
Burua oso handia daukate, eta aurrealdea indartsua. Ar eta emeek adar motz eta okerrak dauzkate. Adarrak aberearen defentsarako zein bisonteen arteko borroketan erabiltzen ditzutedituzte, animaliak samaldaren barne daukan hierarkia postua mantentzeko edo hobetzeko.
 
== Ohiturak ==
Bisontea belarjalea da, eta belar luze zein [[ihi]]ak jaten ditu. Arrak goiz eta arratsaldetan bazkatzen dira, eta emeak berriz egun guztian zehar.
Abuztu eta irailanirailean izaten da susa garaia amerikakoAmerikako bisonteentzat. Haurdunaldiak 285 egun inguru irauten du. GeneralkiJeneralean kume bakarra jaitzenjaiotzen da hurrengo udaberrian, gorrixka kolorekoa. Amak urte batean zainduko du kumea eta hau heldua izango da hiru urtetan. Bisonteek batz beste 15 urte bizi dira naturan libre eta 25 urte arte etxerakotzerakoanetxekotzerakoan.
 
Bisonte jaio berriek, bizitzaren lehendabiziko hiru hilabetetan, helduek baino kolore apalagoak dauzkate. Oso kasu bitxia "bufalo zuria"rena da. Halakoetan txekorra edo urruxa erabat zuria da, [[albino]]a, eta kasu hauetan animali hauek sagratuaksakratuak dira tribu [[amerindiar]]rentzat.
 
=== Europako bisontearekiko ezberdintasunak ===
52 ⟶ 41 lerroa:
 
== Kopurua eta populazioen egoera ==
Badaude etxekoratutakoetxekotutako 500.000 Amerikako bisonte inguru, gehienak Ordokietako bisonteak 4000 errantxo pribatuetan banaturik. [[IUCN]]ko zerrenda gorriaren kriterioenirizpideen arabera, etxekoratutakoetxekotutako populazioak ez dira kontutan hartzen espezie basati baten egoera definitzeko.
 
Basati bizi diren bisonteen kopurua berriz 30.000 mila inguru da, haietatik 20.000 mila baino ez datoz jatorrizko populazioetatik.
59 ⟶ 48 lerroa:
 
== Bisontea abeltzaintzan ==
Aspalditik amerikakoAmerikako bisontea etxabereetxe-abere bezala erabiltzeko saiakerak egin dira, arrakastatsuak gainera. Alde batetik bisonteak etxeko aziendarekin nahastuz [[beefalo]]ak zein [[yakalo]]ak lortzeko. Bestetik bisonte beraiek azienda bezala hazten [[arrantxo]]etan.
 
nahastuz [[beefalo]]ak zein [[yakalo]]ak lortzeko. Bestetik bisonte beraiek azienda bezala hazten [[errantxo]]etan.
Amerikako Estatu Batuetan bisontearen haragia komerzializatzenkomertzializatzen da, eta asko famatzen dute. Bisontearen haragiak behi haragiaren proteinak[[proteina]]k baino % 4 gehiago ditu, kalori[[kaloria]] kopuruakopuru erdia, kolesterola[[kolesterol]]a % 45 gutxiago eragiten du eta 100 gramo haragitan 2,5 miligramo gantz besterik ez dago.
 
== Ikus, gainera ==
70 ⟶ 59 lerroa:
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
 
 
 
== Bibliografia ==
 
 
== Kanpoko loturak ==
* [http://www.arkive.org/american-bison/bison-bison/video-bi05.html Amerikako bisontearen samalda. Bideoa]
{{commonskat|Bison bison}}
 
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako fauna]]
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Ameriketako_bisonte"(e)tik eskuratuta