Ibai delta: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
tNo edit summary
3. lerroa:
'''Delta''' [[ibai]] batek bere ahoan —ibaiak bere urak [[itsaso]], [[estuario]], [[aintzira]] edo [[urtegi]] batera isurtzen dituen tokian— sortzen den [[hiruki]] formako lurraldea da. Lurralde hori, metatzen diren sedimentuek eratzen dute, ibaiaren isuria desagertzen doan heinean. Ibai besoez osatuta dago, ibaiak eramandako sedimentuak metatu diren [[uharte (geografia)|uharteak]] banatzen dituztenak, itsasora, [[ozeano]]ra edo [[aintzira]]ra iritsi ondoren. Ibai handienen delten metaketek, honako ezaugarri hau dute: ibaia, kanal aktibo eta ez aktibo multzo bat eratzeko, banatzen eta berriz batzen diren hainbat besotan banatzen da.
 
Deltarik ospetsuena [[Nilo]] ibaiarena da, eta handik dator itsasoratze[[bokale]] forma horri ematen zaion izena. Nilo ibaiaren itsasoratzeakbokaleak hiruki forma nabarmena du, [[Delta (greko)|delta]] (Δ) greziar hizkiaren oso antzekoa. Horregatik, [[Herodoto]] historialariak izen hori eman zion.
 
== Uharteen eraketa ==
10. lerroa:
* [[Higadura]]: Ibaia muinoetan edo mendietan jaiotzen da. Garaiera honetako tokietan, ura indarrez jaitsi eta isurtzen da arroken artetik
* Garraioa: erdialdeko zatian, ibaiak motel aurrera egiten du, eta sedimentu harritsuak garraiatzen ditu. Orokorrean, delten aurretik dauden lautadetan, [[meandro]]ak agertzen dira.
* Sedimentazioa: sedimentuak, ibaien itsasoratzean[[bokale]]an, muinotxo bat eratuz metatzen dira. Ondoren, ibaiak horien gainean jariatzen dira, ''ibai banaketariak'' eratuz.
 
== Delta baten eraketa ==
[[Fitxategi:NarsarsuaqGreenland-ArcuateDelta.jpg|thumb|left|200px|Delta hau [[Groenlandia]]ko hegomendebaldekohego-mendebaldeko kostaldean eratu da, [[Narsarsuaq]]etik gertu]]
Delta, ibaiek garraiatutako materialaren metaketa baten ondorioz eratzen da, hiruki forma hartzen duen toki batean, bat -bateko isuri abiada gertatzen denean, itsasoratzeagatikbokaleagatik gerta daitekeena, aintzira batean, ibai zabalago batean, itsasoan edo ozeanoan, azken hau hain sarri gertatzen ez den arren.
 
Deltak eta [[estuario]]ak ibaien [[itsasoratzebokale]] forma nagusiak dira, aintzira, beste ibai batzuetan, ozeanoan edo itsasoan itsasoratzen direnean. Bere presentzia itsasoratzeetanbokaleetan, [[itsasaldi]]en zabaleragatik sortua dago. Itsasaldiak oso biziak direnean, ibaien itsasoratzeabokalea estuario motakoa izaten da, itsasgoran ibaiaren urak birpresatzen baitira, itsasbeheran, uren abiadaren azelerazioa gertatzen den bitartean, uharteak eratzen dituzten sedimentuen metaketa eragozten duena delten kasuan. Horregatik, deltak gehiago gertatzen dira aintzira, itsaso eta ibai handietan, urek, itsasaldien eragina jasaten ez duten tokietan, ozeano irekien kasuan baino.
[[Fitxategi:Ganges River Delta, Bangladesh, India.jpg|200px|thumb|[[Ganges]] ibaiaren delta, [[India]] eta [[Bangladesh]]en, Lurreko tokirik emankorrenetakoa da]]
Dena dela, badago salbuespenik arau honentzako, [[Hegoamerika]]n [[Orinoko]] ibaia eta [[Afrika]]n [[Niger ibaia|Niger]] ibaiaren kasuan bezala, itsasaldien eragina, [[latitude]] ertainetan baino txikiago diren lekuak direnak.
24. lerroa:
Oso ohikoak ez diren kasuren batzuetan, delta haran oso luze batean dago eta [[ibai delta alderantzikatu]] bezala ezagutzen da. Batzuetan, ibaia adar askotan banatzen da, lurrean barrena dagoen toki batean, bakarrik, berriz elkartu eta itsasorantz jarraitzeko. Delta mota honen kasurik nabarmengarriena, Niger ibaiaren barne deltarena da.
 
Delta eratzen duen lur materiala oso ezberdina da, buztin, lupetz eta harea nahasketa batez eratuta egon daitekeelarik. Material hauek korronteak garraiatuak izan daitezke, honen abiadaren arabera, eta metatu edo ez, itsasaldien intentsitatearen arabera. Delten zorua, orokorrean oso emankorra da, batzuetan, euren gatz maila nahiko handia den arren. Ibaien itsasoratzeetanbokaleetan eratzen dira materialen metaketagatik, lurraren uretako sarpena eratzen duen arte. Hiruki forma du. [[Iberiar Penintsula]]n, adibiderik esanguratsuena [[Ebro]] ibaiarena da.
 
== Delta ospetsuak ==