|
'''Matthäus-Passion''' (euskaraz ''San Mateoren pasioa'' edo ''Pasioa San Mateoren hitzetan''), [[BWV]] 244, [[Johann Sebastian Bach]]ek idatzitako musika lana da, 4 ahots bakar, bi [[koroabesbatza]], bi [[organo]] eta bi [[orkestra]]rentzat. Bachek [[San Mateo|Mateoren]] [[ebanjelio]]ko 26 eta 27garren kapituloeikapituluei musika jartzen die, [[Picander]]en (Christian Friedrich Henrici) libretoarekin. <br />
[[Koral]]ak, [[aria]]k eta [[errezitatiboak]] tartekatuz, Bachek musika klasikoaren obra hoberenetarikoa hartua izan den partitura zoragarri hau [[1727]]an edo idatzi zuen. Gaur egun musika [[zuzendari (musika)|zuzendari]] ezaguna bilakatu nahi duen edonork jo beharreko obra bilakatu da.
== Historia ==
Gorago esan bezala, badirudi Bachek [[1727]]an aldera idatzi zuela, urte hartako Ostiral Santuan [[Leipzig]]nekoeko [[Thomaskirche]]n estreinatzeko. Hala ere, estrenaldiestreinaldi data [[1728]] edo [[1729]]an kokatzen duten adituak ere badaude. Ezberdintasun hau Bachek pasioa urte bakoitzeko [[aste santu]]ko ospakizunetarako aldatu beharrean aurkitu zelako da, eta hori dela eta, partituraren bertsio bat baino gehiago egon zen, nahiz eta gaur egun ezagutzen duguna [[1736]]ko [[Martxoaren 30]]an estreinatutakoa den, bi organoren laguntza gaineratzen zuena. <br />
Obra ez zen [[Leipzig]]tik kanpo estreinatu [[1829]]rarte arte, [[Felix Mendelssohn]]ek [[Berlin]]en obraren laburpen bat interpretatu zuen arte. Bachen musikaren berpizketakberpiztuerak txalo ugari jaso zituen eta harrezkero, Bachen lanak entzule eta kritikoen ahoetan jarraitu du gauregunarte, obra luzeenak batez ere. <br />
== Egitura ==
San Mateoren pasioa badirudi Bachek idatzitako bost pasioetako bat dela, [[1724]]ko San IonenJoanen pasioaren eta [[1931]]ko San Markoren pasioaren artean, falta diren beste biak galduta daudelarik. Garai hartan aste santuko ostiralean pasioa antzezten zen. XVII mendean errepresentazio hauek [[a capella]] errezitatiboak izateari uzten diote eta orkestrazioaz gain, gai sakroko koralak eta ariak tartekatzen dira. Bachen garaiko lanetariko bat Leipzigen urtero egiten ziren antzezpen haiei musika jartzea zen. Aipatzekoa da obra honen orkestra biak denbora hartako hainbat instrumentu faltan dituztela, esaterako tronpetan eta danborrak.<br />
San IonenJoanen pasioko [[madrigal]]etako letra hainbat iturritatik hartua omen da eta hori dela eta obrak ez du tema osotasunik. Hori detadela eta, Bachek San Mateoren pasiorako Picanderri laguntza eskatu zion, [[kantata|kantaten]] testua idazten zizkion poeta sakroa. Bukatzerakoan, San Mateoren pasioa ebanjelioko 26 eta 27garren atalaz gain, Picanderrek idatzitako madrigal antzeko 28 testu elizkoi eta publikoak abestu zitzakeen eta 14 koral zituen. Koral hauek alemaniar himno protestanteak dira, entzuleek jainkoaren hitzei erantzun hunkigarria abesteko. Guztira, 68 atal dira, bi zatitan banatuta, 3 ordu gutxi gora behera, nahiz eta Bachen nagusiek esan bere lanak ezin zirela ez luzeegiak ez opera estilokoak izan. <br />
Obra ''Kommt, ihr Töchter'' (Zatozte ene alabak) koralarekin hasten da, entzuleen arreta bilatuz. Ebanjelistak (tenoreak) hartzen du gero hitza. Obra osoan zehar, ebanjelistak historia osotasun bat emango dio, Jesusen (bajoabaxua) hitz eta beste musika zatiei sarrera emanez. Ebanjelistaren hitzak organo batez daude lagunduta, ''recitativo secco'' bezalaizenez ezagutzen denaezaguna. Jesusen hitzak, beste alde, ''recitativo accompagnato'' eran daude idatziak, hau da, orkestra osoa edo gutxienez kuerdak[[Hari instrumentu|hariak]] lagunduta hitz egiten du. Laguntza honek "halo" hantzeko efektua ematen die Jesusen hitzei. <br />
Hasierako koralaren bukaeran, Jesusek bere heriotza hurbil dagoela esaten du. Jarraitzaileak, hitz hauek esaterakoan, ''Herzliebster Jesu'' korala abesten dute, Caifas eta herriko kontseiluak Jesusen atxiloketa eztabaidatzen duten bitartean. Lau, bost, sei, zazpi, zortzi eta bederatzigarren ataletan Betaniako emakumearen historia kontatzen zaigu, baina hamargarren atalean kontraltoak edertasun haundikohandiko aria abesten du, non Betaniako emakumeak bere damuak azaltzen dituen. Estruktura berdina erabiliz, Bachek musika arlo ezberdinak elkartzen joango da obra osoan zehar, lau abotsahots bakarlarientzat aria zoragarriak idazten. Aipatzekoak dira 16. ataleko ''Ich will bei meinem Jesu wachen'' tenore eta koroarentzat, 47. ataleko ''Erbarme dich'' altoaren aria (Bachen lanik ezagunetariko bat) eta 61. ataleko ''Können Tränen meiner Wangen'', altoarentzat berriro ere. Aria guzti hauek, Betaniako emakumearenaren antzera ebanjelioko pertsonaiek edo eta sinesle anonimo batek egiten dituzten meditazio eta pentsaerak dira, bakarlarien hitzetan. Lehenago aipatutako ''Erbarme dich'' aria honen adibide da. Aurreko atalean Pedrok Jesus hiruretan ezeztu ostean, aria honetan Pedrok edo edozein sineslek Jainkoari errukia eskatzen dio.
== Grabaketak ==
|
