|
[[Fitxategi:Crimean Khanate 1600.gif|thumb|300px|KrimearKrimeako Kanatoakhanerria 1600ean.]]
'''KrimearKrimeako Khanatoakhanerria''' ([[Krimeako tartarera]]z Qırım Hanlığı; [[errusiera]]z Крымское ханство - Krýmskoye janstvo; [[ukrainera]]z Кримське ханство - Krimskie janstvo; [[turkiera]]z Kırım Hanlığı) [[Krimeako tartariar]]ren Estatua izan zen [[1441]]etik [[1783]]raino. [[Urrezko Horda]]ren oinordeko izan ziren [[kankhan]]ato turkiarren artean denbora gehien iraun zuena izan zen.
== Lehen gobernariak ==
Krimeako kanatoakhanerria euren ohitura nomadak alde batera utzi eta [[Krimea]]n finkatzea erabaki zuten Urrezko Hordako klan batzuk sortu zuten. Arerio bat gonbidatu zuten [[Gengis Khanen ondorengoak|Chingizid]] (Hordaren jauna) tronura, [[Haci Giray]], [[Lituania]]ko erbestetik itzuli zena. Estatu berria, honela, [[1441]]ean sortu zen, [[Krimeako penintsula]] (hegoaldeko kostaldea, hau [[Otomandar Inperioa]]ren mende bait zegoen, eta [[Ukraina]]ren [[Itsaso Beltza|Itsaso Beltz]]eko kostaldea [[Khersoneko oblasta|Kherson]], [[Mikolaiveko oblasta|Mikolaiv]], [[Zaporizhiako oblasta|Zaporizhia]] eta [[Donetskeko oblasta|Donetsk]]eko Oblastetan izan ezik.
Haci Giray hil ondoren gertatu zen barne banaketak otomandarren partehartzea eragin zuen, [[Meñli I.a Giray]] jarri zuena tronuan, Haciren semeetako bat. [[1475]]ean, [[Gedik Ahmet]]ek gidatutako armada otomandarrak [[Genovako errepublika]]k [[Balaklava|Cembalo]]n, [[Sudak|Soldaia]]n eta Kaffan zituen enklabeak hartu zituen. KanatoaKhanerria protektoratu otomandar bihurtu zen. Sultanak hegoaldeko kostaldea bereganatu zuen arren, Krimeako kanekkhanek barnealdeko estepen kontrola mantentzen zuten.
Tartariarren basailutza nahiko onbera izan zen, aliatu tratua jasoz, eta ez mendekoa. Istanbulek kaneikhanei subirautza errekonozitu zien gainontzeko lurraldean eta eskualdean euren politika propiapropioa egitea baimendu zien. Turkiarrek, gainera, ez zuten kanenkhanen izena txanponetatik kentzea, ostiraletako otoitza (islamiar munduan otoitz hauek subirauaren izenean egiten ziren) edo zergarik ordaintzea exijitu. Tartariar tropen zerbitzua otomandar armadan ekonomikoki saritua zen eta ez zen obligazio feudal bat.
Tartariar zalduneria [[Otomandar Inperioa]]ren baliabiderik hoberenetako bat bihurtu zen [[Pertsia]] eta [[Hungaria]]ko kanpainetan, irabazi handiekin zaldunentzat. Hain garrantzitsua izan zen, ezen otomandar armada huts egiten hasi zenean Krimeako ekonomiak kalte handiak jasan zituela.
[[1502]]an Meñli Girayk Urrezko Hordako azkeneko kanakhana garaitu zuen, [[Moskuko Dukerri Handia|Moskovia]]ko soldaduek lagunduta hauen aurkako guduetan iparraldean, azken honek Krimeari buruz egiten zituen aldarrikapenei amaiera emanez eta bere independentzia ziurtatuz. [[XVI. mendea]]n zehar Krimeako kanekkhanek euren burua hauen oinordekotzat hartu zuten, [[Kaspiar Itsasoa]] eta [[Volga]] ibaiaren arteko lurraldearen subirautza aldarrikatuz, [[Kazango kanatoakhanerria|Kazan]] eta [[Astrakango kanatoakhanerria|Astrakan]]go kanatoekkhanerriek okupatutako lurraldea.
Politika honek [[Moskuko Dukerri Handia]]ren aurka borrokatzera eraman zuen Errusiaren kontrolagatik. [[1571]]n [[Devlet I.a Giray]]k [[Mosku]] erre zuen, Moskuk Volgaren lurraldea kontrolatzea eragotzi ez zuena, hurrengo urtean [[Molodiko gudua]]n garaipena lortu ondoren.
== Politika eta ekonomia ==
Sultanek emandako autonomiari esker, estepetako tradizioa mantendu zen otomandar autokrazia hartu beharrean. Girayk bere jatorria [[GengisGhengis Khan]]eraino eraman zuen gainontzeko klan nobleen gainetik egoteko, estepetako tradizioan erregea GengisenGhengisen leinu inperialaren kide bezala legitimatzen baitzen (Tsarrak berak ere halakotzat hartzen zuen bere burua).
Horregatik, Girayk [[bey]]en partehartzearekin gobernatu zuen, klan nobleetako buruzagiak zirenak, Şirindarrak, Barındarrak, Arğındarrak, kumanoak eta beranduago baita Mansuroğlandar eta Sicavutak ere.
| 