|
#REDIRECT[[Katalunia]]
{{erkidego infotaula
| izena = Kataluniako Autonomia Erkidegoa
| bandera = Flag of Catalonia.svg
| armarria = Escudo de Cataluña.svg
| nongo = Kataluniakoo
| hiriburu = Bartzelona
| herritar = kataluniar, katalan
| probintziak = [[Bartzelonako probintzia|Bartzelona]]<br />[[Gironako probintzia|Girona]]<br />[[Lleidako probintzia|Lleida]]<br />[[Lleidako probintzia|Tarragona]]
| kokapena = Localització de la CA de Catalunya.png
| azalera = 32.114
| espainiaren_az = % 6,3
| biztanleria = 7.134.697
| urtea = 2006
| espainiaren_biz = % 15,88
| dentsitatea = 218,73
| ISO 3166-2 = ES-CT
| estatutua = [[2006]]ko [[uztailaren 20]]an
| lehendakaria = [[José Montilla]] ([[PSC|PSC-PSOE]])
| hizkuntza = [[gaztelania]], [[katalan]]a eta<br />[[aranera]]
| kongresuan = 47
| senatuan = 23
| web = www.gencat.cat
}}
'''Kataluniako Autonomia Erkidegoa''' ([[katalan]]ez ''Comunitat Autònoma de Catalunya'', [[gaztelania]]z ''Comunidad Autónoma de Cataluña'' eta [[aranera]]z ''Comunautat Autonoma de Catalonha'') [[Espainia]]ko [[autonomia erkidego]] bat da. [[Katalunia]]ko lurralde historikoaren zati da. Bere Autonomia Estatutuaren arabera "[[nazio]]" bat da.
Kataluniako Autonomia Erkidegoak, 32.000km² inguruko azalera du, non bizi diren ia 7 milioi pertsona. Iparraldean [[Frantzia]] eta [[Andorra]]ko Printzerria, mendebaldean [[Aragoi]], hegoaldean [[Valentziako Erkidego]]a eta ekialdean [[Mediterranear itsaso]]a mugakide ditu.
Administratiboki [[Espainia]]ko Autonomia Erkidegoetako bat bada ere, hizkuntzaren aldetik ([[katalan]]a) beste lurralde batzuekin harreman lunguistikoak ditu, [[Katalan Herriak]] (''Països Catalans'') osatuz: [[Andorra]], [[Valentziako Erkidego]]a, [[Balear Uharte]]ak, administratiboki [[Frantzia]]ko lurraldea den [[Ipar Katalunia]], [[Aragoi]]ko ekialdeko eremu bat ([[Sartaldeko Zerrenda]] edo ''Franja de Ponent'') eta [[Murtziako Erkidego|Murtziako]] El Carxe eskualdea.
== Historia ==
{{sakontzeko|Kataluniako historia}}
Katalunia den gaur egungo lurraldea eta [[Ipar Katalunia]] delakoa banandu zituzten [[1659]]an, [[Piriniotako Hitzarmena]]ren bidez.
Historia garaikidea, berriz, [[1716]]. urteak markatzen du, lurraldeak ordurarteko autonomia galdu zuenean ''"Decrets de Nova Planta"'' dekretuen bidez.
[[XX. mende]]an, Kataluniak autonomia berreskerutau zuen garai labur batez, [[Espainiako Bigarren Errepublika]]ren garaian, [[Frankismoa]]k bertan behera laga zuena. Azkenik, [[1979]]an Autonomia Estatutua ezarri eta [[2006]]an berriztatu zuten. Mende horretan ere [[1992]] urte gakoa izan zen, [[Bartzelona]] hiriak [[Olinpiar Jokoak]] antolatu baitzituen.
[[Fitxategi:Cortes Catalanas.jpg|thumb|right|[[XV. mende]]ko miniatura Kataluniako Gorteak irudikatuz.]]
== Hizkuntzak ==
[[Hizkuntz]]a ofizialak [[katalan]]a, [[gaztelania]] eta [[aranera]] dira.
== Banaketa administratiboa ==
=== Probintziak ===
* [[Espainia]]ko probintziak:
** [[Bartzelonako probintzia|Bartzelona]]: 5.309.404 biztanle ([[2006]]).
** [[Tarragonako probintzia|Tarragona]]: 730.466.
** [[Gironako probintzia|Girona]]: 687.331.
** [[Lleidako probintzia|Lleida]]: 407.496.
* Lurralde historikoak:
** [[Ipar Katalunia]] ([[Frantzia]]): 392.803 biztanle ([[1999]]).
=== Eskualdeak ===
[[Fitxategi:Catalunya+Comarques+Català.jpg|thumb|right|Kataluniako gaur egungo eskualdeak.]]
{{Sakontzeko|Kataluniako eskualdeak}}
Katalunia 41 eskualdetan banatuta dago gaur egun. Historikoki, [[1936]]an hasi zen indarrean banaketa administratibo hau, [[Francisco Franco]]k etenda hiru urte geroago gelditu bazen ere. Atzera [[1987]]tik indarrean dago.
Eskualderik populatuenak hauek dira:
* [[Barcelones]] (2.226.913 biztanle).
* [[Valles Occidental]] (836.077).
* [[Baix Llobregat]] (767.967).
* [[Maresme]] (409.125).
* [[Valles Oriental]] (371.387).
* [[Tarragones]] (222.444).
=== Hiri nagusiak ===
[[Fitxategi:Cathedral Sagrada Familia.jpeg|thumb|right|Bartzelonako [[Sagrada Familia]] katedrala.]]
#'''[[Barcelona]]''' ([[Barcelones]]): 1.582.738 biztanle [[2006]]an.
#[[L'Hospitalet de Llobregat]] (Barcelonès): 246.415.
#[[Badalona]] (Barcelonès): 214.440.
#[[Sabadell]] ([[Vallès Occidental]]): 191.057.
#[[Terrassa]] (Vallès Occidental): 184.829.
#[[Tarragona]] ([[Tarragonès]]):131.158.
#[[Lleida]] ([[Segria]]): 124.709.
#[[Santa Coloma de Gramenet]] (Barcelonès): 116.012.
#[[Mataro]] ([[Maresme]]): 111.879.
#[[Girona]] ([[Gironès]]): 86.672.
== Inguru naturala ==
=== Mendiak ===
[[Fitxategi:Encantats.jpg|thumb|right|[[Els Encantats]] mendia.]]
[[Lleidako probintzia|Lleida]] eta [[Gironako probintzia|Gironako]] probintzien iparraldean Ekialdeko [[Pirinio]]etako hainbat tontor zabaltzen dira, [[Pica d'Estats]] (3.143 m) garaiena izanda.
Bestela, arrazoi orografikoak baino bestelakoak dela medio, [[Montserrat (mendia)|Montserrat]] mendia azpimarratzekoa dugu.
=== Ibaiak ===
Herrialdeko [[ibai]]rik luzeena [[Ter]] da, eta beste nabarmen batzuk [[Noguera Pallaresa]], [[Noguera Ribagorçana]], [[Segre]] eta [[Llobregat]] ditugu. Halaber [[Ebro]] ibaia [[Tarragonako probintzia]]ren hegoaldean itsasoratzen da.
=== Kostaldea ===
Kostalde kataluniarra [[Creuseko lurmutur]]retik [[Ebroren Delta]] ingurura hedatzen da, [[Mediterraneo itsasoa]]ren ertzean dagoena.
Iparraldetik hegoaldera, berriz, zati hauetan banatuta dago: [[Costa Vermella]] ([[Ipar Katalunia]]), [[Costa Brava]], [[Costa del Maresme]], [[Costa del Garraf]] eta [[Costa Daurada]], garrantzitsuena bigarrena izanda.
== Politika ==
[[Kataluniako Generalitatea]] da lau probintzietako autonomia-gobernua.
== Hedabideak ==
* [[Katalan]]ez:
** [[Telebista]]k: [[TV3]].
** [[Egunkari]]ak: "[[Avui]]", "[[El Punt]]", "[[El Periodico de Catalunya]]" eta "[[Diari Segre]]".
** Beste batzuk: "[[Vilaweb]]" hedabide elektronikoa.
* [[Gaztelania]]z:
** Egunkariak: "[[La Vanguardia]]" eta "[[El Periodico de Catalunya]]".
== Kultura ==
=== Literatura ===
{{Sakontzeko|Katalunierazko literatura}}
[[Kataluniera]]zko idazle kataluniarren artean azpimarragarraiak dira, besteak beste, [[Salvador Espriu]], [[Terenci Moix]] eta [[Quim Monzo]].
=== Musika ===
{{Sakontzeko|Kataluniako musika|Katalunierazko musika}}
Alde batetik, nabarmentzekoak dira [[Isaac Albeniz]] eta [[Enric Granados]] musikagileak eta [[Montserrat Caballe]] eta [[Josep Carreras]] [[opera]] abeslariak [[musika klasiko]]aren arloan.
Beste aldetik, musika garaikidean, aipatzekoak dira [[Joan Manuel Serrat]], [[Lluis Llach]], [[Marina Rossell]], "[[Kiko Veneno]]", [[Manolo Garcia]], [[Quimi Portet]] eta "[[Loquillo]]". Taldeen artean, [[Sopa de Cabra]], [[Els Pets]] eta [[El Ultimo de la Fila]] ditugu.
Azkenik, [[piano]]jole famatuak dira [[Alicia de Larrocha]] eta [[Tete Montoliu]].
=== Beste batzuk ===
* [[Casteller]]
== Kirolak ==
[[Fitxategi:Camp nou 2.jpg|thumb|right|[[Nou Camp]] estadioa.]]
* [[Futbol]] taldeak:
** [[FC Barcelona]]
** [[RCD Espanyol]]
* [[Saskibaloi]] taldeak:
**[[FC Barcelona (saskibaloia)|FC Barcelona]]
** [[Club Joventut de Badalona]]
** [[Basquet Manresa]]
** [[Girona Basquet]]
== Euskal Diaspora ==
* [http://www.euskaletxeak.org Euskal Etxea de Barcelona]
== Kanpo loturak ==
* {{ca}} [http://www.tvcatalunya.com/ptvcatalunya/tvcHome.jsp TV3 Telebista publikoa]
* {{ca}} [http://www.vilaweb.com/ Vilaweb egunkari elektronikoa]
* {{ca}} [http://www.vilaweb.com/www/elpunt/ El Punt]
* {{ca}} [http://www.llenguesvives.org/ Llengües Vives]
{{Katalan Herriak}}
{{Espainiako autonomia erkidego aurkibidea}}
{{Europako herrialde aurkibidea}}
[[Kategoria:Katalunia]]
[[af:Katalonië]]
[[an:Cataluña]]
[[ar:كتلونيا]]
[[arc:ܩܛܠܘܢܝܐ]]
[[ast:Cataluña]]
[[bg:Каталония]]
[[br:Katalonia]]
[[bs:Katalonija]]
[[ca:Catalunya]]
[[co:Catalunia]]
[[cs:Katalánsko]]
[[cy:Catalonia]]
[[da:Catalonien]]
[[de:Katalonien]]
[[el:Καταλονία]]
[[en:Catalonia]]
[[eo:Katalunio]]
[[es:Cataluña]]
[[et:Kataloonia]]
[[ext:Cataluña]]
[[fa:کاتالونیا]]
[[fi:Katalonia]]
[[fr:Catalogne]]
[[frp:Catalogne]]
[[fy:Kataloanje]]
[[ga:An Chatalóin]]
[[gd:Catalòinia]]
[[gl:Cataluña - Catalunya]]
[[gv:Yn Chataloan]]
[[he:קטלוניה]]
[[hr:Katalonija]]
[[hsb:Katalanska]]
[[hu:Katalónia]]
[[ia:Catalonia]]
[[id:Catalunya]]
[[io:Katalunia]]
[[is:Katalónía]]
[[it:Catalogna]]
[[ja:カタルーニャ州]]
[[jv:Catalunya]]
[[ka:კატალონია]]
[[ko:카탈루냐 지방]]
[[ku:Katalonya]]
[[kw:Kataloni]]
[[ky:Каталония]]
[[la:Catalonia]]
[[lad:Katalunya]]
[[lb:Katalonien]]
[[lij:Catalogna]]
[[lmo:Catalògna]]
[[lt:Katalonija]]
[[lv:Katalonija]]
[[mi:Catalonia]]
[[ms:Catalonia]]
[[mzn:کاتالونون]]
[[nah:Catalania]]
[[nl:Catalonië]]
[[nn:Catalonia]]
[[no:Catalonia]]
[[oc:Catalonha (region)]]
[[os:Каталони]]
[[pam:Catalonia]]
[[pl:Katalonia]]
[[pms:Catalògna (comunità autònoma)]]
[[pt:Catalunha]]
[[qu:Katalunya]]
[[ro:Catalonia]]
[[ru:Каталония]]
[[scn:Catalugna]]
[[sco:Catalonie]]
[[sh:Katalonija]]
[[simple:Catalonia]]
[[sk:Katalánsko]]
[[sl:Katalonija]]
[[sq:Katalonia]]
[[sr:Каталонија]]
[[stq:Katalonien]]
[[sv:Katalonien]]
[[th:แคว้นคาเทโลเนีย]]
[[tl:Catalunya]]
[[tr:Katalonya]]
[[ty:Tatarūnia]]
[[uk:Каталонія]]
[[vec:Catałogna]]
[[vi:Catalonia]]
[[vls:Catalonië]]
[[war:Cataluña]]
[[zh:加泰罗尼亚]]
[[zh-min-nan:Catalunya]]
| 