Wikipedia

Kontzientzia

Beste esanahi batzuen berri izateko, ikus: «Kontzientzia (argipena)»

Kontzientzia giza gogoak bere buruaz eta kanpoko errealitateaz duen ezagutza edo hautematea da.[1]. Beste era batera esanda, edozein sentsazioz (edo qualez) jabetze hutsa da. Definizioaren zailtasuna dela eta, hainbat terminotan ulertu da, hala nola: “subjektibotasuna”, “quale” delakoa (pluralean, “qualia”), “sentitzeko gaitasuna”, “esanahia sortzen duena”, edo “Ni bat izatearen” edo “arima bat izatearen esperientzia”.

Haurra bere buruari begira. Julie Le Brun (1780-1819)

Kontzientziak (latinetik conscientia, cum scientĭa, euskaraz “ezagutza partekatua”, “ezagutzarekin” hurrenez hurren) lotura etimologikoak ditu jakiteko eta hautemateko gaitasunarekin.

Badago zerbait egoera mental kontziente bat bizitzean, norberarentzat egoera hori ikuspuntu subjektibotik edo lehenengo pertsonatik esperimentatzera eramaten duena. Substantibo abstraktu honen izaera harrigarria azaltzea, gaur egungo gogoaren filosofiaren erdigunean dago eta metafisikaren gai tradizional nagusiekin ere lotura handia dauka.[2]

Sarrera aldatu

“Ez dago ezer kontzientzia baino zuzenago ezagutzen dugunik (...), baina aldi berean unibertsoko fenomenorik misteriotsuena da.” (David Chalmers)[3]. Mendebaldeko filosofiak, Descartesen eta Lockeren garaietatik, zailtasunak izan ditu kontzientziaren izaera ulertzeko eta haren funtsezko propietateak identifikatzeko. Gaur egun arte, kontzientziaren auziak pizten dituen arazo nabarmenetako batzuk honako hauek dira:

Oinarrizko maila batean kontzeptua koherentea al da? Termino mekanikoetan azaldu al daiteke? Nola lotzen da gogo-egoera kontzientea gorputzarekin? Azaldu al daiteke kontzientzia burmuin-jarduerari lotuta? Ba al dago kontzientziarik beste izakietan (gizakiez gain), eta nola antzematen zaio? Posible al da kontzientzia garatzea konputagailuetan edo robotetan?

Askotariko erabilera aldatu

Kontzientzia morala aldatu

 
Adam eta Eva, Tiziano 1550. Eva ongiaren eta gaizkiaren zientziaren zuhaitzetik debekaturiko fruitua hartzen.

Kontzientzia, kanpoko edo barneko zerbait hautemateko edo ezagutzeko gaitasuna da. Baina kontzeptua anbiguoa da, eta zentzu moralari dagokionez, balioen edo ongiaren eta gaizkiaren ezagutzari egiten dio erreferentzia. Hortaz, kontzientzia moralaren ezagutza da. Kontzientzia moralak gizakion jarreran eta jokabidean eragiten du. Pertsona ezberdinak zenbait modutan jardutera eraman ditzake, beren printzipio moralen arabera.[4]

Erlijioaren ikuspuntutik aldatu

Kontzientzia, ikuspuntu erlijioso batetik ulertuz gero, gizabanako batek ongiari eta gaizkiari buruz duen ezagutza da.

  • Kristautasunean, kontzientzia “Jainkoaren ahotsa” litzateke, gizakiak egiten duena ondo ala gaizki dagoen aztertzen duena, eta aldi berean, gu (gizakiok) gidatzen gaituena. Horrek posible egiten du giza portaera arduratsua.
  • Budismoan, kontzientzia esnatu beharreko zerbait da; kontzientzia esnatzea dogmen aplikazio hutsa baino garrantzitsuagoa da. Kontzientziak sortzailea izan behar du. Budismoak kontzientzia indibidualaren (egoaren) eta kontzientzia unibertsalaren (kosmikoaren) arteko bereizketa egiten du. Egoaren kontzientzia, meditazioaren bidez, kontzientzia handiago baterantz zuzentzera bideratuta legoke praktika erlijioso hau.
  • Hinduismoan, kontzientzia arima espiritualak duen betiereko nolakotasuna da (hasierarik eta bukaerarik gabekoa). Kontzientzia ez da ez handitzen ez gutxitzen, zerbaitetan soilik zentratzen da. Testuinguru espiritualean kontzientzia Jainkoaren formaren batera bideratzen da edo nonahi dagoen jainkotiar energiaren batera.

Kontzientzia psikologian aldatu

Kontzientzia kognizio egoera da. Norbera bizi den ingurunea irudikatzen da kontzientzian,  norberaren kanpokoari eta barnekoari erreferentzia egiten dion egia subjektiboa eratuz.[5] Norberaren baitan intuitiboki hautemandako ezagutza bezala definitu daiteke, horregatik kontzientzia ekintza hori autokontzientziarenarekin nahastu daiteke.

Kontzientziak 'pilotu automatikoan' funtzionatu dezake, hau da, inolako adimenik erabili beharrik gabe, senetan soilik oinarrituta. Gizabanakoa kontziente da egiten ari denaz, baina ez du planteatzen ona edo txarra den.

Kontzientziaren garapenak aldatu

  • Kontzientzia indibiduala: Norberaren kontzientziari buruzkoa da, eta nola inguruneak kalte edo mesede egin diezaiokeen. Norberarentzat ona eta txarra zer den ezartzen da. Burmuin-eginkizun horren ariketa egokiari “bizirauteko sena” deitzen zaio.
  • Kontzientzia soziala: Komunitateko gainerako kideen egoerari buruzko kontzientzia da, eta nola inguruneak kalte edo mesede egin diezaiekeen. Komunitate batentzat ona eta txarra zer den ezartzen da. Burmuin-eginkizun horren ariketa egokiari “babes-instintua” deitzen zaio. Gizakiari arrazionalizazioaren emaitzak lankidetzarako gaitasuna ematen dio, eta horretatik sortzen da gizarte-adimena.
  • Denborazko kontzientzia: Gizabanakoa inguratzen duen ingurunearen kontzientziari egiten dio erreferentzia, eta nola norberari eta gainerakoei eragiten dien denboraren lerroan. Komunitatearen etorkizunerako ona eta txarra dena ezartzen da. Burmuin-eginkizun horren ariketa egokiari “inteligentzia arrazionala” esaten zaio.
  • Kontzientzia emozionala: Datu emozionalen arabera ezartzen da zer den ona eta zer txarra, eta nola norberaren inguruak eta jokabideak komunitatearen egoera emozionalari eragiten dioten. Burmuin-eginkizun horren ariketa egokiari “inteligentzia emozionala” esaten zaio.

Historia aldatu

 
Descartesek uste zuen guruin pineala gorputzaren eta arimaren arteko zubia zela.

Esperientzia kontzientea zertan den gizakiak bere buruaz galdetzen duenetik jorratu den auzia izan da. Mendebaldeko filosofiaren historian, giza izaerari, arimari eta gogamenari buruzko idatzi garrantzitsuek antzinako filosofoetan dute sorburua. Platonek (K. a. 387-K. a. 347) arima gizakiaren benetako Nia dela argudiatu zuen, izpirituala eta hilezkorra dena; gorputza, aldiz, heriotzarekin suntsitzen da.[6] Platonismoa tradizionalki dualismo metafisiko gisa interpretatua izan da. Kontzientziaren eta pertzepzioaren izaerari buruzko lan sofistikatuagoa Platonen ikasle ospetsuenaren lanean aurki daiteke, Aristotelesengan (K. a. 382-K. a. 322). Aristotelesek, Sokratesek eta bere irakasleak bezala, esentziak arima definitzen duela onartzen zuen, baina uste zuen (bere aurrekoetatik bereiziz) esentzia, forma gisa, materiatik bereizezina dela, biak batera arima (berak izendatu zuen substantzia) eratzen baitute.[7]

Hala ere, René Descartesen (1596-1650) eta bere ondorengoen lanetan, kontzientziak eta adimenaren eta gorputzaren arteko harremanak agertokiaren erdigunea hartu zuten filosofiaren aro moderno goiztiarrean. Descartesek arrazoitzen zuen adimena gorputzetik ezberdina den substantzia ez fisikoa dela eta ez zuen uste egoera mental inkontzienterik zegoenik ere.[8][9] Descartesek pentsamendua oso modu zabalean definitu zuen, ia era guztietako egoera mentalak barne hartzeko, eta pentsamendurako funtsezkotzat jotzen zuen kontzientzia. Descartesen ustez, gure egoera mentalak gardenak dira introspekzioaren eskutik.[10]

John Lockek (1632-1704) antzeko jarrera izan zuen pentsamoldearen eta kontzientziaren arteko loturari dagokionez, baina ez zegoen hain konprometituta adimenaren izaera metafisiko zehatzarekin.[11] Lockeren gogamenaren teoria, sarritan identitatearen eta Niaren kontzepzio modernoen jatorri bezala aipatzen da.[12] Locke izan zen Nia kontzientzia jarraitu gisa definitu zuen lehena. Jaiotzean gogoa “tabula rasa” (hau da, zuri den arbel) baten gisakoa zela esan zuen. Kartesiarraren kontrara, sortzetiko ideiarik gabe jaiotzen garela defendatuz, eta aldiz, ezagutza pertzepzio sentsorialetik eratorritako esperientziak bakarrik determinatzen duela adierazi zuen.[13]

Beharbada, garai hartako filosoforik garrantzitsuena, egoera mental inkontzienteen existentzia esplizituki babesten zuena, G.W. Leibniz (1646-1716) izan zen. Leibnizek ere substantzia mentalen izaera immaterialean sinesten zuen arren monada deitzen zien)[14], "pertzepzio txikiak" deitu zituenaren existentzia aitortu zuen, funtsean pertzepzio inkontzienteak direnak. Pertzepzioek argitasuna eta kontzientzia dutenean, eta aldi berean oroimenak lagunduta doazenean, arimari dagozkien pertzepzioak dira.[15] Era berean, pertzepzioa eta hautematea bereizi zituen, kanpoaldera zuzendutako kontzientziaren eta norbere buruaren kontzientziaren arteko aldea desberdinduz.[16]

 
Immanuel Kant

Garai modernoaren hasieran, adimenaren teoria xehaturik garrantzitsuena Immanuel Kantek (1724-1804) garatu zuen. Bere lan nagusia, Arrazoimen hutsaren kritika[17] (1781-1787), trinkoa bezain garrantzitsua da. Kantek, funtsean, kontzientzia fenomenikoaren kontakizun egoki batek bere aurrekoetako edozeinek uste zuena baino askoz gehiago inplikatzen zuela pentsatu zuen. Esperientzia kontzientean aurresuposatzen diren egitura mental garrantzitsuak daude, eta Kantek egitura horiei buruzko teoria landu bat aurkeztu zuen, aldi berean beste inplikazio garrantzitsu batzuk zituena. Berak ere, Leibnizek bezala, egoera eta mekanismo mental inkontzienteen existentzia postulatzeko beharra ikusi zuen, gogoaren teoria egokia garatzeko xedez.[18][19] Bere Nian barneratzen den Descartesek ez bezala, Kantek, mundu fenomeniko batean barneraturik, gauzak bere baitan harremanetan jartzeko posibilitatea deskalifikatzen du, mundukoak, Jainkoarenak edo arimarenak izan. Kant kontzientziatik abiatzen da, Niaren errepresentazio fenomenikoetatik, kanpoko edo barneko mundutik etorritakoak izanik. Estetika transzendentalera jotzen du hasieratik.[20]

Azken ehun urteetan, ordea, kontzientziari buruzko ikerketak norabide garrantzitsu askotara bideratu dira. Psikologian, psikologo konduktisten (Skinner[21]) kontzientziaren erbesteratze birtualaren salbuespen nabarmenarekin, kontzientzian eta adimenaren ikerketarako hainbat metodo introspektibotan (edo "lehen pertsonari lotutakoetan") sakonki interesatu ziren; Wilhelm Wundt[22] eta William James[23]. Franz Brentanok[24] ere eragin sakona izan zuen kontzientziaren teoria garaikide batzuetan. Antzeko ikuspegi introspekzionistak erabili zituzten filosofiaren tradizio "fenomenologikoa" deiturikoan, batez ere Edmund Husserlek[25] eta Martin Heideggerrenek[26] . Sigmund Freuden lana oso garrantzitsua izan zen, gutxienez, egoera eta prozesu mental inkontzienteen existentziaren onarpen ia unibertsala lortzeko.

Hala ere, kontuan izan behar da arestian aipatutakoek ez zutela ezagutza zientifiko handirik burmuinaren funtzionamendu zehatzari buruz. Neurofisiologiaren garapen erlatiboki berriak ekarpen interesgarriak egingo ditu kontzientziari dagokionez, bereziki 1980ko hamarkadatik aurrera.

Metafisika aldatu

Metafisika errealitatearen izaeraz arduratzen den filosofiaren adarra da. Nagusiki, bi ikuspegi metafisiko tradizional eta kontrajarri daude gogamenaren izaerari eta egoera mental kontzienteei dagokienez: dualismoa eta materialismoa. Lehenak, eskuarki, gogamen kontzientea edo egoera mental kontziente bat ez dela fisikoa defendatzen du. Bestalde, materialistek diote gogamena burmuina dela, edo, zehatzago esanda, jarduera mental kontzientea jarduera neuronalaren berdina dela. Bestalde, materialistak horrela deitzen dira, burmuina gauza material bat bezala ikusten dutelako, gogamenarekin identifikatzeko hautagai fisiko probableena delakoan.

Esan beharra dago dualismo eta materialismo mota asko dagoela, eta bata eta bestea denboran zehar gero eta sofistikatuagoak bilakatu dira.

Dualismoa aldatu

Hainbat arrazoirengatik mantendu da dualismoaren bertsioren bat mendeetan zehar. Alde batetik, bereziki ikuspegi introspektibotik, gure egoera mental kontzienteek ez dirudite gauza edo prozesu fisikorik. Hau da, gure pertzepzio kontzienteei, minei eta desioei buruz hausnartzen dugunean, ez dirudi fisikoak direnik, inondik inora. Argudio dualisten arabera, pentsa daiteke kontzientzia-egoerak gorputzik gabe existitzen direla edo, aitzitik, alderdi fisikoa bera inolako kontzientziarik gabe imajina daitekeela. Azkenean, ondorio metafisikoa da kontzientzia ezin dela izan ezer fisikoaren berdina, ez dagoelako lotura kontzeptual esentzialik mentalaren eta fisikoaren artean. Honelako argudioak Descartes filosofoarengana atzera jotzen dute eta gaur egun ere hainbat moduan erabiltzen dira.[27][28]

 
Bi aingeru arima bat zerura eramaten. Sinesmen kristauaren irudikapena. William-Adolphe Bouguereau (1825-1905)

Dualismo mota batzuetan (esaterako, Platonen Fedon izeneko elkarrizketan) lotura argia dago dualismoaren eta hilezkortasunaren sinesmenaren artean[29], eta beraz, dualismoan sinesteak motibazio teologiko esplizitua izan ohi du. Gogamen kontzientea fisikoa ez bada, gorputz-heriotzaren ondorengo bizitza-posibilitatean sinesteak onargarriagoa dirudi. Agian antzeko lotura historikoa dago aukeramen askearen auziarekin.[30] Askatasunez jardutea zer den azaltzen duten definizio batzuetan, gaitasun horrek ia "naturaz gaindikoa" dirudi, norberaren erabaki kontzienteek naturako gertakarien sekuentzia alda dezaketelako zentzuan.

Norberak bere buruari galde diezaioke, "gogamena fisikoa izan arren, zer gertatzen da arimarekin?" Agian, gogamena baino, arima izango da, tradizio erlijioso askotan esaten den bezala, fisikoa ez dena. Egia bada ere, “gogamena” erabili beharrean, “arima” (edo “espiritua”) terminoa askotan testuinguru erlijiosoetan erabiltzen dela, arazoa da ez dagoela garbi arima gogamenetik nola bereizten den. Egia da "arima" terminoak konnotazio teologikoagoa duela, baina ez da ondorioztatzen "arima" eta "gogamen" hitzak gauza erabat desberdinei dagozkienik.

Zenbait fenomeno paranormal eta psikiko (hala nola, heriotzatik gertu dauden esperientziak, iragarmena, fedearen bidezko sendaketa eta irakurketa-mentala) batzuetan dualismoaren eta hilezkortasunaren froga gisa aipatzen dira. Hala ere, askotan materialistak (eta baita dualista asko ere), arrazoi ugariengatik ustezko fenomenoekiko eszeptikoak ageri ohi dira. Ez dago erabat argi nola argudiatu dualismoaren alde horrelako fenomenoetan oinarrituz, benetakoak izango balira ere.

Motak aldatu

Gaur egun dualismoaren forma nagusi eta hedatuenari propietateen dualismoa deitzen zaio. Propietateen dualismoaren tesi nagusiaren arabera propietate mentalak (hau da, gauzen ezaugarriak edo alderdiak) propietate fisikoetara erreduziezinak dira. Propietate kontzienteak, adibidez, modu kontzientean ikusmenaren bidez hautematen den kolore baten esperientzia, ezin dira termino fisiko hutsetan azaldu eta, beraz, ezin dira berez identifikatu burmuineko ezein egoera edo prozesurekin.

Beste ikuskera mota bat epifenomenismoa da. Epifenomenismoak gertaera mentalak burmuineko gertaerek eragiten dituztela dio, baina gertaera mental horiek "epifenomeno" hutsak dira, eta, aldi berean, ez dute ezer fisikorik eragiten, nahiz eta kontrakoa dirudien sarritan.

Azkenik, dualismo modu bat ez den arren, idealismoak dio substantzia mental immaterialak baino ez daudela. Idealismoaren mendebaldeko defendatzaile nabarmenena George Berkeley XVIII. mendeko enpirista izan zen. Idealista ados dago substantzia dualistarekin, hau da, gogamenak ez direla fisikoak, baina gero erabat ukatzen du gogamenarekin zerikusirik ez duten substantzia fisikoen existentzia.

Aurkako argudioak aldatu

Dualismoaren arabera gogoa eta gorputza elkarrengandik independenteak dira, baina argi dago bien arteko harremana oso estua dela. Gogoak gorputzean eragiteko ahalmena dauka, eta era berean, gorputz-egoera batek gogoan eragin dezake.[31] Elkarreragin kausal horri interakzionismoa deitzen zaio, nahiz eta Descartesen eraginaren ondorioz "dualismo kartesiar” gisa ere ezagutzen den.

 
Energiaren kontserbazioaren irudikapena, Newtonen pendulua

Nola azaldu daiteke hain ezberdinak diren bi substantzien arteko eragin-truke hori? Gainera, kausalitate printzipioaren arabera, kausatik efektura energia transferitzen da, orduan nola da posible eragin-truke hori gertatzea gogoamena fisikoa ez bada?

Interakzionismoa energiaren kontserbazioaren printzipioarekin bateraezina dela ere argudiatu ohi da. Printzipio honen arabera, unibertsoaren energia kantitate guztia iraunkor mantentzen da. Beraz, kausan eragindako edozein energia-galera, efektuan energia-irabazi gisa transmititu behar da. Gertaera mentalek gertaera fisikoak kausatzen dituztenean, energia nahitaez eremu fisikora igaroko litzateke. Halaber, gertaera fisikoek gertaera mentalak eragiten dituztenean energiak literalki ihes egingo luke mundu fisikotik.

Materialistek interakzionismoaren aurkako argudio gisa, burmuin-kalteek eragiten dituzten akats-mentalak ere aipatzen dituzte. Ez dago dudarik egitate hori duela mende askotatik ezagutzen dela, baina ezagutza maila zehatza izugarri areagotu da azken urteotan zientziaren aurrerapenei esker.

Dualistek aurkako argudioei dagokienez hainbat irtenbide proposatu dituzte, besteak beste: okasionalismoa, paralelismoa eta epifenomenismoa.

Materialismoa aldatu

Gaur egungo ezagutza zientifikoei esker, agerian geratu da kontzientziak burmuinaren funtzionamenduarekin duen lotura estua. Burmuineko kalteek eragin zuzena izan dezakete hainbat kontzientzia egoeratan, esaterako; norbait hiltzat emateko irizpide nagusia burmuin-heriotza da. Zientziak erakusten digu gogo-egoera kontzienteak, ikusmen-pertzepzioen antzera, burmuineko zenbait prozesu neurokimikoren berdin-berdinak direla.

Sinpletasun printzipioaren arabera, bi teoria ezberdinek neurri berean azaldu badezakete fenomeno bat, gauzaki edo indar gutxien ezartzen dituena onartu behar da. Kasu honetan, dualismoak kontzientzia era berean azaldu badezake ere, materialismoa da argi eta garbi teoriarik sinpleena, ez baitu fisikaren gainetik inolako gauzaki edo prozedurarik planteatzen.

Materialisten aburuz, giza burmuinaren atal primitiboenen eta beste animalia batzuen burmuinen arteko antzekotasunak direla eta, zentzuzkoa dirudi ondorioztatzea, eboluzioari esker burmuinaren eremuetako geruzak areagotzen diren heinean, modu berean egiten dutela gaitasun mentalek.[32]

Motak aldatu

 
Neurozientziaren aurrerapenek identitate-teoria sustatu zuten. Gaur egungo monitorizazio prozedurei esker ekarpen berriak egiten dira burmuinaren funtzionamenduaren arloan.

Gaur egungo materialismoak identitate-teoriaren forma hartu du. Zientziak (batez ere XX. mendean) egindako hainbat aurkikuntza identitate-baieztapenetan laburbiltzen dira. Esaterako, kimikarien eskutik zientziak erakutsi du, ura H2O dela. Hau da, betidanik egon den kontzeptu arruntak (ura) eta gerora aurkitutako kontzeptu sofistikatuak (H2O) erreferentzia bera dutela. Materialista batzuk horrelako identifikazio teorikoetan oinarritzen dira, zientziak bere ibilbidean zehar “kontzientzia” fenomenoarekin antzerako aurkikuntza bat egingo duela argudiatzeko.[33][34] Uste dute burmuinaren ikerketei esker, mundu mentala termino materialetan azaldu ahal izango dela, alegia, kontzientzia kontzeptuaren erreferentzia materiala dela.

Materialismo mota horri hainbat kritika leporatu zaizkio. Esate baterako, gogo-egoera ugari intentzionalak dira, besteak-beste, proposizio-jarrerak: “Uste dut gaur Zarauzko itsasoan enbata sumatuko dela”. Kritikariek uste dute materialistek ez dutela gogo-egoeren identifikazio mota hori aurkituko.[35] Izan ere, arestian aipatutako gogo-egoera horrek kanpokoari egiten dio erreferentzia.

Bestetik, identifikazio teorikoaren arabera, esaterako, sentsazioak (adibidez beldurra), burmuin-egoera batekin identifikatuko dira.[36][37] Baina ez al da posible gurea bezalako burmuina ez duten izakiek gogo-egoera hori bera (beldurra) edukitzea? Ez al da posible beldurra bera gauzatzea sustrai material desberdinetan? Hala balitz, ezingo litzateke identifikatu beldurra burmuin-egoera batekin.[10]

Funtzionalismoaren arabera, gogo-egoera kontzienteak soilik identifikatu behar dira organismo batean betetzen duten zeregin funtzionalaren arabera. Orokorrean, funtzionalismoa materialismo motatzat jotzen da, azken finean ia funtzionalista gehienek uste dutelako fisikoa den zerbaitek gauzatzen duela egoera funtzional hori organismoan. Hala ere, funtzionalismoak ez dakar bere baitan berez materialismoa egiazkoa denik. Funtzionalismoari hainbat kritika leporatu zaizkio. [38][39]

Aurkako argudioak aldatu

Materialismoari egindako kontrako argudioen artean Thomas Nagelen eta Frank Jacksonen idazkietatik datozenak oso eztabaidatuak izan dira. Argudio hauek, bereziki Jacksonena, ezagunak izatera iritsi dira “ezagutzaren argudio” adibide gisa, materialismoari esleitzen dizkioten muga epistemologikoak direla eta.

 
"Maryk ez zekiena"

Nagelek proposatzen duen argudioa:[40] Demagun saguzarren burmuinei buruz jakin daitekeen guztia dakigula, baina hala ere, ezingo genuke jakin zer edo nolakoa den saguzar bat izatea lehenengo pertsonan edo saguzar baten ikuspuntutik. Onartzen badugu saguzarren burmuinei buruzko gertaera fisiko guztiak ezagutzen ditugula, eta hala ere, esperientzia subjektibo hori edo espeziearen araberakoa den ikuspuntu hori ezin dugula ulertu, orduan materialismoa berez akastuna da kontzientzia azaltzean.

Jacksonek proposatzen duen argudioa:[41] Mary jaiotzetik gela zuri-beltz batean bizi da, eta jasotzen duen ikus-informazio guztia zuri-beltzean dago. Gainera, gelan dagoen bitartean kolorearen ikuspegiari buruzko gertaera fisiko eta neurofisiologiko guztiak ikasten ditu. Egun batean gelatik irteten da eta lehenengo aldiz gorria den zerbait ikusten du. Hortaz, Maryk gorria zer den esperimentatzen du. Hau jakintza berri bat da, beraz, fisikoa ez den zerbait ezagutzera iritsi behar izan da (berak ia da ezagutzen baitzituen gertaera fisiko guztiak). Guzti honek erakusten du, gogamen kontzienteari buruzko ezagutza guztia ez dela ezagutza fisikoa.

Materialistek erantzun asko eman dituzte kritiken aurrean, esaterako, identitate-teoria ekartzen dute gogora.

Kontzientzia animaliengan aldatu

 
Elefanteek beren burua antzeman dezakete ispiluaren aurrean[42]

Gaia aztertzen duten aditu gehienek onartzen dute, nerbio-sistema zentrala duten organismoek burmuineko gaitasunen bat dutela sufrimendua eta gozamena sentitzeko esperientzia kontziente gisa, hala ere, badira kontrakoa uste duten salbuespenak ere .[43] 2012ko uztailaren 7an, nazioarteko neurozientzialari kognitibo ospetsuen talde bat Cambridgeko Unibertsitatean elkartu zen "Francis Crick Memorial Conference 2012" ospatzeko. Bertan, Kontzientziari buruzko Cambridgeko Deklarazioaren (Cambridge Declaration on Consciousness[44]) bidez, gizakiak ez diren animaliek kontzientzia dutela aldarrikatu zuten.[45]

Deklarazioaren arabera, orain arte egindako ikerketak frogatu du animalien erreinuko organismoek berezko existentzia eta inguruko mundua hautemateko gaitasuna dutela. Gainera, azken urteotan neurozientziak burmuinaren eremuak aztertu ditu, eta aditzera eman dute, gainerako animaliengandik bereizten gaituzten eremuak ez direla kontzientzia sortzen dutenak. Horrela, ondorioztatzen da ikertutako animaliek kontzientzia dutela, gizakiengan eta beste animaliengan kontzientzia sortzen duten prozesuen erantzule diren burmuin-egiturak baliokideak baitira.[44] "Gizakiak ez dira kontzientzia eratzeko beharrezkoak diren oinarri neurologikoak dituzten bakarrak. Gizakiak ez diren animaliak, ugaztun eta hegazti guztiak eta beste hainbat izaki (olagarroak adibidez) barne, oinarri neurologiko horiek dituzte baita ere".[46]

Animalia kontzientzidunen gaia arazoz josia dago, ez baitute gizakien hizkuntza erabiltzeko gaitasunik, eta horrenbestez, beraien esperientziak azaltzeko aukerarik ere ez.[47] Gainera, kontzientziadunak direla onartzeak ez al dizkie erantzukizun edota eskubide jakin batzuk aitortzen? Eztabaida ugari dago auzi hauen inguruan.

Kontzientzia adimen artifizialean aldatu

 
Turingen imitazio-jokoa: Galdetzaileak (C), pertsona zein den zehaztu behar du A (konputagailua) eta B (pertsona) jokalarietatik eta horretarako galderen erantzunak hartuko ditu kontuan.
 
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.
Adimen artifiziala ulertzeko bideoa.

Zalantza ugari daude kontzientziaren izaeraren inguruan eta hau nola erlazionatzen den adimen artifizialarekin. Ez dago ziur kontzientzia fenomeno kognitibo gisa konplexutasun konputazionalaren (edo izaki bizidunetan neuronalaren) emaitza baino ez den, edota materia-interakzioaren fenomeno emergente bat den.

Makinek kontzientzia izan ote dezaketen auziari dagokionez, Alan Turing (1912-1954) matematikariaren lan ezaguna, “Turingen Testa”, abiapuntu gisa hartzen da, nahiz eta Turingen helburua “makinek pentsatu al dezaketen” galdera erantzutea zen.[48] Horretarako, imitazio-jokoa gainditu ahal izango zuen lehen konputazio makina hipotetikoaren funtzionamendua garatu zuen. Turingen proposamenaren arabera, makina batek galdetzaile bat (makina ikusi ezin duena) engainatu badezake gizaki bat dela pentsaraziz, orduan ondorioztatuko litzateke makinek pentsatu dezaketela, edo gutxienez adimena dutela.

Gaur egun konputazio makinek Turingek pentsatu zuena baino askoz ere garatuagoak badira ere, ezin izan dute “Turingen Testa” gainditu. Gainera, makina batek edo robot batek “Turingen Testa” gainditu ahal izango balu ere, pentsalari askoren arabera horrek ez luke frogatuko makinek pentsatu dezaketela edo are gehiago, kontzientziarik dutela. Turingek berak hainbat aurkako argudio aintzat hartu zituen eta bere erantzunak azaldu zituen, gaur egun oraindik eztabaidatzen direnak.

Oso eztabaidatua izan den beste argudio bat John Searleren (1932) “Chinese Room Argument” (1980) ospetsua da.[49][50]

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Euskaltzaindiaren Hiztegia. (Noiz kontsultatua: 2019-05-05).
  2. ↑ «Consciousness | Internet Encyclopedia of Philosophy» www.iep.utm.edu (Noiz kontsultatua: 2020-04-10).
  3. ↑ (Ingelesez) School, Head of; philweb@anu.edu.au. (2015-05-11). «TED Talk by David Chalmers: How do you explain consciousness?» ANU School of Philosophy (Noiz kontsultatua: 2020-04-10).
  4. ↑ (Gaztelaniaz) Conciencia (religión). 2020-03-12 (Noiz kontsultatua: 2020-04-10).
  5. ↑ (Gaztelaniaz) Conciencia (psicología). 2020-02-25 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  6. ↑ Fedon, Menon, Kratilo, Fedro. Bilbo: Pentsamenduaren Klasikoak ISBN 978-84-96455-07-8..
  7. ↑ (Ingelesez) Caston, Victor. (2002). «Aristotle on Consciousness» Mind (111): 751-815..
  8. ↑ Descartes, René, Xabier Arregi (Itz.). (1641/1997). Lehen filosofiari buruzko meditazio metafisikoak. Bilbo: Klasikoak.
  9. ↑ «Descartes, Rene | Internet Encyclopedia of Philosophy» www.iep.utm.edu (Noiz kontsultatua: 2020-04-24).
  10. ↑ a b Arrieta, Agustin. (2015). «5.Kapitulua» Filosofiarako sarrera bat. Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua ISBN 978-84-9082-285-2..
  11. ↑ Locke, John, Alberto Gabikagoeskoa (Itz.). (1689/1998). Giza adimenari buruzko entseiua. Bilbo: Klasikoak.
  12. ↑ «Consciousness | Internet Encyclopedia of Philosophy» www.iep.utm.edu (Noiz kontsultatua: 2020-04-10).
  13. ↑ (Gaztelaniaz) John Locke. 2020-04-03 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  14. ↑ Leibniz, Gottfried Wilhelm. (1720/1925). The Monadology. London: Oxford University Press.
  15. ↑ (Gaztelaniaz) Gottfried Leibniz. 2020-03-09 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  16. ↑ (Ingelesez) Gennaro, Rocco J.; Huenemann. (1999). «Leibniz on Consciousness and Self Consciousness» New Essays on the Rationalists. Oxford University Press.
  17. ↑ Kant, Immanuel; Jon Uribarri (Itz.), Joxe Azurmendi (Itz.). (1999). Arrazoimen hutsaren kritika. Bilbo: Klasikoak ISBN 84-88303-39-4..
  18. ↑ (Ingelesez) Brook, A. (1994). Kant and the Mind. New York: Cambridge University Press.
  19. ↑ (Ingelesez) Kitcher, P. (1990). Kant’s Transcendental Psychology. New York: Oxford University Press.
  20. ↑ (Gaztelaniaz) Immanuel Kant. 2020-04-10 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  21. ↑ (Gaztelaniaz) Skinner, Burrhus Frederic. (1953). Ciencia y conducta humana. .
  22. ↑ (Ingelesez) Wundt, Wilhelm Max. (1897). Outlines of Psychology. .
  23. ↑ (Gaztelaniaz) James, William. (1994). Principios de psicología. Fondo De Cultura Economica USA ISBN 9681626176..
  24. ↑ (Gaztelaniaz) Brentano, Franz. (1935). Psicología desde un punto de vista empírico. .
  25. ↑ (Gaztelaniaz) Husserl, Edmund. (1967). Introducción en la fenomenología. Avarigani Editores ISBN 9788494580512..
  26. ↑ (Gaztelaniaz) Heidegger, Martin. (1927). Ser y tiempo. .
  27. ↑ (Ingelesez) Chalmers, David. (1996). The Conscious Mind. Oxford: Oxford University Press.
  28. ↑ (Gaztelaniaz) Kripke, Saul. (2005). El nombrar y la necesidad. Universidad Nacional Autónoma de Méjico.
  29. ↑ «Plato | Internet Encyclopedia of Philosophy» www.iep.utm.edu (Noiz kontsultatua: 2020-04-24).
  30. ↑ Arrieta, Agustin. (2015). «5.Kapitulua» Filosofiarako sarrera bat. Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua ISBN 978-84-9082-285-2..
  31. ↑ Arrieta, Agustin. (2015). «5.Kapitulua» Filosofiarako sarrera bat. Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua ISBN 978-84-9082-285-2..
  32. ↑ «Consciousness | Internet Encyclopedia of Philosophy» www.iep.utm.edu (Noiz kontsultatua: 2020-04-10).
  33. ↑ (Ingelesez) Smart, John Jamieson Carswell. (1959). «Sensations and Brain Processes» Philosophical Review (68): 141-56..
  34. ↑ (Ingelesez) Place, Ullin Thomas. (1956). «Is Consciousness a Brain Process?» British Journal of Psychology (47): 44-50..
  35. ↑ Arrieta, Agustin. (2015). «5.Kapitulua» Filosofiarako sarrera bat. Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua ISBN 978-84-9082-285-2..
  36. ↑ (Ingelesez) Hill, C. (1998). «There are fewer things in Reality than are dreamt of in Chalmers’ Philosophy» Philosophy and Phenomenological Research (59): 445-54..
  37. ↑ (Ingelesez) Papineau, David. (1995). The Antipathetic Fallacy and the Boundaries of Consciousness. Metzinger.
  38. ↑ Block, N. (1980). «Troubles with Functionalism» Readings in the Philosophy of Psychology (Harvard University Press) 1.
  39. ↑ (Ingelesez) Shoemaker, S. (1975). «Functionalism and Qualia» Philosophical Studies (27): 291-315..
  40. ↑ (Ingelesez) Nagel, Thomas. (1974). «What is it like to be a Bat?» Philosophical Review (83): 435-456..
  41. ↑ (Ingelesez) Jackson, Frank. (1986). «What Mary didn’t Know» Journal of Philosophy (83): 291-295..
  42. ↑ (Ingelesez) Plotnik, J. M.; de Waal, F. B. M.; Reiss, D.. (2006-11-07). «Self-recognition in an Asian elephant» Proceedings of the National Academy of Sciences 103 (45): 17053–17057.  doi:10.1073/pnas.0608062103. ISSN 0027-8424. PMID 17075063. PMC PMC1636577. (Noiz kontsultatua: 2020-04-14).
  43. ↑ Carruthers, P. (2008). Meta-cognition in animals: A skeptical look. Mind and Language, 58-89 or..
  44. ↑ a b Low, Philip. (2012ko uztailaren 7an). The Cambridge Declaration on Consciousness. Cambridge, UK, at the Francis Crick Memorial Conference on Consciousness in Human and non-Human Animals.
  45. ↑ (Ingelesez) Hall, Wolfson. (2012). Consciousness in Human and Non‐Human Animals. Churchill College Cambridge, United Kingdom.
  46. ↑ (Ingelesez) Andrews, K. (2014). The Animal Mind: An Introduction to the Philosophy of Animal Cognition. Taylor & Francis, 51 or. ISBN 978-1-317-67676-8..
  47. ↑ (Ingelesez) Allen, Colin. (2011). Animal consciousness. Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  48. ↑ Turing, Alan M., Xabier Arrazola (Itz.). (1950/2018). «Konputazio-makinak eta adimena» Gogoa (17): 3-28..
  49. ↑ Searle, John. (1980). «Minds, Brains, and Programs» Behavioral and Brain Sciences (3): 417-457..
  50. ↑ (Ingelesez) Searle, John. (1984). Minds, Brains and Science. Cambridge: Harvard University Press.

Bibliografia aldatu

  • Arrieta, Agustin (2015): Filosofiarako sarrera bat. Bilbo: Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua. ISBN: 978-84-9082-285-2.
  • Descartes, René, 1997 (1641): Lehen filosofiari buruzko meditazio metafisikoak. Xabier Arregi (Itz.). Bilbo: Klasikoak.
  • Gennaro, Rocco J.: "Consciousness", in <https://www.iep.utm.edu/consciou/> (Kontsulta: 2020-04-25).
  • Locke, John, 1998 (1689): Giza adimenari buruzko entseiua. Alberto Gabikagoeaskoa (Itz.). Bilbo: Klasikoak.
  • Turing, Alan M. 2018 (1950): "Konputazio-makinak eta adimena". Xabier Arrazola (Itz.). Gogoa 17: 3-28.

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

Filosofo klasikoen ikuskeretan sakontzeko euskarazko testuak (sarean):

  • Oharra: Autoreek kontzientziari erreferentzia egiten dioten edo kontzeptuarekin lotura estua duten beste termino batzuk erabiltzen dituzte beren lanetan, hala nola; arima, adimena, giza izaera, gogoa edota gogamena.
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Kontzientzia&oldid=9509380"(e)tik eskuratuta