Viva Jesús

Viva Jesús hitzekin hasten da XVII. mendeko erdialdean idatzitako mendebaleko euskalkian idatzitako eskuizkribu bat, dotrina katoliko bat. Dotrina zahar honen egilea, oraingoz, ezezaguna da.

Mitxelenak 1954. urtean eman zuen argitara, Julio Urkixoren liburutegiaren funtsean aurkitu eta gero.

Mendebaleko euskararen gaur egungo mapa (Koldo Zuazo, 2015).

Mendebaleko dotrina zahar honen eskuizkribuak 16 orrialde ditu.

2010. urtean, berriro ere, Koldo Ulibarri Orueta filologoak aztertu eta argitaratu zuen. Geroago, 2012. urtean, Eneko Zuloagak ere ikertu zuen dokumentu hau euskalkiaren eremu geografikoa zehazteko asmoz. Testuan dauden arkaismoak, hautuak eta berrikuntzak aztertuz, eta ingurukoak eta, ezinbestean, inguruetako baina beranduagoko testuekin erkatuz, Eneko Zuloagak Sartaldeko euskara, Nerbioi ibarrekoa izan daitekeela defendatzen du. Aurretik Arabako Aiaraldea eta Bizkaiko Gordexola aldea ere aipatu ziren...

Mitxelenaren ustez dotrina zahar honek ez du berezko balio literariorik baina badu, ordea, hizkuntzalarientzat balio handia, mendebaleko euskararen lekukorik zaharrenetakoa baita.

Testuaren hasierako pasarteak

Testuaren hasieran dagoen IHS kristograma, (Latinez) Iesus Hominum Salvator, Iesus Hierusalem Salvator, In Hoc Signo vinces... bezala interpretatzen zen.

Kopiatuko ditugu hona Koldo Ulibarri Orueta filologoaren ediziotik testu zaharraren lehen pasarteak. Koldo Ulibarrik azaltzen ditu, bere edizio kritikoan, transkripzioa egiteko erabili dituen irizpideak.

Euskal testu zahar honek lehen hitzak gaztelaniaz ditu. Gaztelaniazko sarrera eta lehen galdera-erantzunak ekarri ditugu hona:

«	VIVA JESUS † IHS Y SEA PARA HONRA Y Gloria suya este compendio ò suma breve de la Doctrina Christiana; la que (por lo menos) debe saber todo fiel christiano para salvarse, y la deben enseñar los señores curas à sus feligreses, los padres à sus hijos, y los amos y señores à sus criados y familia, si tienen duda de si saben ò no. Y la obligacion assi de enseñar como de saber es debaxo de pecado mortal; pues nadie se puede salvar sin saberla, llegando à tener vso de razon''. < 2 > Doctrina Christianea cer da? Iesu Christo gure Iaunec esan situcen verbaac, eguin situcen obraac, emon eben exemploa ta vicice modu gustia çan, eta da, Doctrina Christianea. Da gu erredimietaco eta salvaetaco etorri cidina legues mundura, padecidu asquero Pilatosen podereen bean, hicen zan Curzean crucificadue, eta orduen eugui eben cumplimientue edo acabadu eben àen Divine Magestadeac gure erredenciñoeco obrea. Se señale, edo se arma da Christiñeuena? Christiñeuen señalea eta armea da Curze Santea errazoa ascogaitic. Bat da, dagozalaco encerraduric eta sinifiqueduric Cruze Santean misterio Santissime Trinidadecoa, Encarnaciñoecoa, Eriozacoa, Passiñoecoa ta beste asco. Beste errazoa bat da Curze Santeen señaleagas distinguidu ta diferencietan garealaco mauruetaric, turcuetaric ta beste genero ascotaco enteetaric. Beste bat da: Curze Santeen señaleagas eguiten garà soldadu, eta alisteetan garà Christo gure Iaun Capitae generalissimuen bandereen < 3 > bean (cein dan Curze Santissimea). Beste bat da Curze Santeen señaleagas edo eguinic Curzea, libretan garealaco peligru ascotarean ta tentaciñoe gueure arerioenetaric, ceinzuc direan Mundue, Demoniñoa ta Araguie; eta onec perseguietan deuscuelaco dempora gustian eta lecu gustietan, bear dogu acostumbredu siguiñeetan eta santigüetan confienza eta fede andiegas. Siguiñeetea da eguitea iru Curze: lenengoa becoquien, libredu gaguicenzat Iangoicoac pensamientu deungueetaric; bigarrena ahoan, libredu gaguicenzat Iangoicoac verba deungueetarean; irugarrena bulerrean, libredu gaguicenzat Iangoicoac obra eta deseo deungueetaric, esaten dogule: “Cruze Santeen señaleagaitic † libredu gaguizus gure arerioetaric † gure Iaune eta Iangoicoa †”. Santigüetea da eguitea Curce bat becoquirean bulerrera eta solbarda ezquerrecorean ezcoacorà, guei eiten deucegule Trinidede Santissimeari, esaten dogule: “Aiteen, da Semeen da Espiritu Santu Iauneen vcenean †”. Principalmente bear dogu persinedu edo santigüedu peligrureen baten gagozanean edo sarzaiten gareanean, ta tentaciñoe deunguereen batec afligietan gatuzenean; oherean jaigui eyten gareanean, ezerean vrteiten dogunean, elexaan zarçayten gareanean, jaten asiten gareanean eta ohera goaçanean.	»
—Viva Jesús (Koldo Ulibarri Oruetaren ediziotik kopiatua).

Erreferentziak

• Datuak: Q121818476