Goi Erdi Aroa

Goi Erdi Aroko Europaren egoera.

Goi Erdi Aroa Europako Erdi Aroaren garai bat da, Inperio Karolingioa 843. urtean desegin zenetik gurutzadak hasi arte, 1100. urtera arte.

Garai honetan, hiru espazio handi egon ziren elkarrekin bizitzen, politikoki eta ideologikoki banatuta, tentsioan baina baita nolabaiteko orekan ere:

• Europa kristau latindarra, feudalismoa deituriko sistema politiko, sozial eta ekonomikoarekin.
• Bizantziar Inperioa, antzinako Ekialdeko Erromatar Inperioaren jarraipena, alegia.

• Espazio musulmana, Islam izenarekin ere deitua, erlijio horren (Islamaren) sorrerarekin zabaldu zena, arabiar penintsulatik mendebalderantz, eta ondorioz Mediterraneoko zati handi bat okupatu zuen, baina ekialderantz ere zabaldu zen, Indiaraino.

Goi Erdi Aroaren ezaugarriak

Goi Erdi Aroaren ezaugarri nagusiak honako hauek izan ziren:

• Errege-boterea banatzen hasi zen Europan, eta lurraldearen zati handi batez jabetu zen Inperio Karolingioan. Autoritate politiko gorenak, hau da, errege-erreginek, boterea nobleei ematen joan ziren, euren lurraldeak defendatzea bermatzen zutelako horrela IX. mendeko inbasioen aurka.

• Feudalismo izenaz ezaguturiko sistema ekonomiko, sozial eta politikoa eratu zen.

• Monarkiak ahuldu egin ziren, baina beren prerrogatibak mantendu zituzten. Horrek tentsioak sortu zituen monarkiaren eta nobleziaren artean Erdi Aro osoan zehar.

• Bizantziar Inperioak bere batasuna mantendu zuen, nahiz eta musulmanek haien lurraldeko hainbat zati hartzen joan izan eta herri errusiarrek inbaditu izan. Enperadore mazedoniarren agintaldian (867-1056), bere garairik onenera iritsi zen: aita santuarekin izandako desberdintasunak sakondu ziren, eta, ondorioz, Ekialdearen eta Mendebaldearen arteko Zisma Handia gertatu zen, hau da, aita santuak gidatutako Erromatar Eliza Katolikoaren eta Konstantinoplako patriarkak gidatutako Eliza ortodoxoaren arteko banaketa.

• Islamak ekonomikoki eta kulturalki etengabe hedatzen zen batasun bat eratu zuen, nahiz eta politikoki hiru kalifa-herri handitan banatuta egon: Kordobako kalifa-herri omeiatarra (gaur egungo Espainia), Kairoko kalifa-herri fatimatarra (Egipto) eta Bagdadeko kalifa-herri abbastarra (gaur egungo Irak).

• Aroaren amaiera aldean, batez ere Italian eta Alemanian, hiriak hazten eta independentzia sendotzen hasi ziren botere feudalaren aurrean. Horretarako, erregeen laguntza izan zuten, horiek jaun feudalen aurkako aliantza aukera bat ikusi baitzuten hirietan.

Goi Erdi Aroko gertaera nagusiak

Goi Erdi Aroko gertaera nagusiak honako hauek dira:

• 909: Clunyko abadia sortu zen eta Europako monjeen bizitza-eredua bihurtuko zen monasterioa eraikitzen hasi zen.

• 912-961: Kordobako omeiatar emirerriak bere garapen gorena lortu zuen Abderraman III.aren gobernupean.

• 927 - Erresuma anglosaxoiak batu ondoren Ingalaterrako erresuma sortu zen.

• 962 - Oton I.a Germaniako erregeak Germaniako Erromatar Inperio Santua sortu zuen.

• 987 - Hugo Kapetarrak, frankoen erregeak, Kapetoen dinastia hasi zuen, Europako garrantzitsuenetako bat eta funtsezkoa Frantziako Estatuaren sorrerarako.

• 1018 - Bizantziar Inperioak Bulgariako Inperioa konkistatu zuen.

• 1054: Erromako Eliza katolikoaren eta Eliza bizantziarraren arteko zisma gertatu zen.

• 1066: normandiarrek Ingalaterra inbaditu zuten.

• 1073: Germaniako Erromatar Inperio Santua eta aita santua aurrez aurre jarri zituen inbestiduren auzia hasi zen.

• 1095: Urbano II.a aita santuak lehen gurutzada hasi zuen Lurralde Santua musulmanengandik berreskuratzeko.

• 1098: Zisterraren Ordena sortu zen, kristautasunean eragin handia izango zuena.

Artea eta ezagutza Goi Erdi Aroan

Kulturak garapen handia izan zuen Islamaren lurraldeetan. Goi Erdi Aroan, islamiar kulturaren distirak ezagutzaren arlo guztiak hartu zituen, hala nola filosofia, arteak, medikuntza, geografia eta matematika.

Europa kristauan, monje monastikoen esku geratu zen ezagutza. Haien liburutegietan gorde eta kopiatu ziren existitzen ziren liburuak.

Kristautasunaren garaiko ezagutza zientifikoa “arte liberalak” deiturikoetan laburbildu zen: gramatika, erretorika, logika, aritmetika, geometria, astronomia eta musika.

XI. mendean, Elizaren boterearen hedatu egin zen, eta horri esker eliza eta monasterio ugari eraiki ziren. Orduan sortu zen estilo erromanikoa, batez ere arkitekturan, ia Europa osoan zabaldu zena. Pintura eta eskultura erromanikoa arkitekturaren menpe egon ziren.

Literaturan eta poesian, kortesiazko maitasunaren gaia sortu zen, eta zaldunen eta damen arteko maitasun-harremanaren estiloa idealizatu zuen. Estilo hori trobadoreek hedatu zuten.