Wikipedia

Torbeo

Lugo Galiziako parrokia

Torbeo[1] (ofizialki Santa Maria de Torbeo deitua) Galiziako Lugo probintziako Ribas del Sil udalerriko parrokia eta herrixka[1] bat da. [2][3][4][5][6]Eliz parrokia Santa Mariaren izenpean dago eta Lugoko elizbarrutiko Quirogaren artzapezgoaren parte da.[7] Parrokia-eliza Torbeo herrixkan dago.

Torbeo
Galiziako parrokia
Santa Maria eliza, XII. mendekoa Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea Espainia
EstatuaEspainia
ProbintziaLugoko probintzia
Izen ofizialaTorbeo
Posta kodea27317
INEk ezarritako kodea27052070000
Geografia
Koordenatuak42°26′35″N 7°22′41″W / 42.44303°N 7.37806°W / 42.44303; -7.37806
Map
Azalera1.620ha km²
Altuera753 m
Demografia
Biztanleria82 (2021eko urtarrilaren 1a)
Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragileaEspresio akatsa: Ez dago operadorerik -(r)entzat
Dentsitatea0 bizt/km²
Informazio gehigarria
Hizkuntza ofizialagaliziera
http://www.torbeo.com/

Geografia

aldatu

Geografia menditsua eta Sil ibaian zehar duen kokapena dira Torbeoren ezaugarri nagusiak. Altitudea nabarmen aldatzen da arroilak eta mendixkak daudelako, paisaia dramatiko eta pintoreskoa sortuz. Ribeira Sacra, Torbeo dagoen lekua, ezaguna da terrazetan dituen mahastiengatik; hegal aldapatsuak aprobetxatzen dituzte bertako mahats barietateak landatzeko. Parrokia, hein handi batean, ehundaka urtez eta gaztainondo baso bikainez inguratuta dago, "Torbeana" izeneko gaztainondo autoktonoaren barietatearekin, FAOren "gaztaina laboreen zerrendan..." inskribatua. Gainera, 481 ha inguruko auzo-mendi propioak ditu, eta 1620 ha-ko azalera. Torbeo O Caurel Mendietako Geoparkearen barruan ere badago. [8]. Aberastasun geologiko eta biodibertsitate handiko eremua da, paisaia paregabeak dituelako eta ingurumena zaintzeko oso garrantzitsua delako.

Eskualdeko klima ozeanikoa da, mediterraneoko eraginekin, eta horrek mahastizaintzaren bideragarritasuna ahalbidetzen du. Neguak leunak eta hezeak izaten dira, eta udak, berriz, beroak eta lehorrak, mahatsondoak hazteko baldintza ezin hobeak. Dibertsitate biologikoa aberatsa da: haritzez, gaztainondoz eta ibaiertzeko landarez osatutako basoak daude Sil ibaian zehar.

Sil ibaiak berebiziko garrantzia du Torbeoko geografian, ez bakarrik paisaia definituz, baita bertako mikrokliman eraginez ere. Sileko kanoia, bere horma harritsu eta aldapatsuekin, ezaugarri geografiko nabarmena da, ikuspegi ikusgarriak eta mendi-ibiliak eskaintzen ditu, turista eta naturazale ugari erakartzen dituztenak.

Kokapena

aldatu

Galiziako autonomia erkidegoan dago Torbeo, Espainiako ipar-mendebaldean. Lugoko probintzian eta Ribas de Sileko udalerrian dago. Herrixka Sil ibaiaren ezkerraldean dago, Quiroga eskualdean, Ribeira Sacraren parte delarik. Bere kokapen zehatzak eskualde menditsu eta malkartsu batean kokatzen du, bere arroila eta mahasti terrazen paisaiagatik bereizgarria dena.

Torbeo ondo lotuta dago Ribeira Sacrako eta Galiziako gainerako herriekin, bertako errepideen bidez. LU-P-5303 errepidea da sarbide nagusia. Rairos ondoko parrokiarako norabidean hartuz gero, Logroño eta Vigo lotzen dituen komunikabide garrantzitsu bat N-120 errepidearekin lotu daiteke. Kontrako norabidean, errepideak Castro Caldelas udalerri ourensera darama eta, era berean, OU-536 errepidera, Ourenseko probintziaren hegoaldera joateko aukerak zabalduz. Gertuen dagoen tren geltokia San Clodio herrian dago, Espainiako beste toki batzuetatik sarrera erraztuz.

Lurralde-antolamendua

aldatu

Parrokia hogei biztanle-entitatek osatzen dute, eta horietako hamabi Espainiako Estatistika Institutu Nazionalaren izendegian daude:[9][10][11][11]

Biztanle-entitateak

aldatu

Parrokiaren parte diren biztanle-entitateak:

Demografia

aldatu

Torbeoko demografiak bilakaera bat izan du azken hamarkadetan, eta biztanleriak behera egiteko joera izan du, hiriguneetarako migrazioaren ondorioz. 2000. eta 2023. urteen artean, parrokiako biztanleriak beherakada etengabea izan du, Espainiako Estatistika Institutu Nazionalaren (INE) datuetan islatzen denez.

Parrokia

aldatu

Herria

aldatu

Historia

aldatu

Sebastián de Miñanoren Diccionario Geográfico y Estadístico de España lanean (1828) honela aipatzen da parrokia: "(Sil) ibai honetako beste aldean aurkitzen dugu Santa Maria de Torbeo abadia zabal eta aberatsa, oso aldapa altuan eta gaztainondodun hainbat zintzurrekin".[Oh. 1]

Torbeo udaletxea izan zen, 1030 biztanle izan zituen 1827an. Floridablancak Torbeo honela definitzen du: "Barruti Biribila, Elizaren jaurerria eta jaurerri sekularra, Torbeoko parrokoaren eta Lemoseko kontearen menpe".

Monasterio garrantzitsu bat izan zen bertan XII. mendetik XVI. mendera. Anitz dira Pérez de Quirogari buruzko idazkiak (1135ean jaioa), Torbeo-ko abadian lurperatua eta zeinen hilarrian honakoa irakur baitaiteke: "Hemen datza On Quiroga aberatsa, Gaztelako mutila, inor gosez hiltzen utzi ez zuena. Bego bakean"[Oh. 2].

Ondo ezaguna da Filomena Arias ere "Torbeoko Sorgina edo Torbeoko Jakintsua”, Galizia sakoneko curanderismo delakoaren kasu berezia joan den mendearen amaieran eta oraingoaren hasieran. Haren ospea halakoa izan zen, ezen jendeak geografia galiziar guztitik joaten baitziren harengana, baita Leondik, Ponferradatik eta Asturiasetik ere, bere mirarizko erremedioen bila eta bere ikuspenak entzutera. Filomenaren “lana eta mirariak” argitalpen ugaritan irakur daitezke, besteak beste “Lendas galegas de tradición oral”, “Guía da Galicia máxica”, Camilo José Cela-ren “Madera de boj”...

Leku nabarmenak

aldatu
 
Santa Maria elizako bataiarria.

Monumenturik ezagunena XII. mendeko Santa Maria eliza erromanikoa da, José Ramón Fernándezek hari buruzko lanean “galiziar landa eremuko erromanikoko ale dotoreenetako bat” zela erran zuen. Pazo da Casa Nova Torbeo-ko beste eraikin ezagun eta berezi da.

Bestalde, A Cubelan meandro bat dago, bere izena da Meandro de A Cubela izanik.

Torbeoko gaztainondoak

aldatu

Torbeo inguruetan hainbat endemismo dira, tartean tokiko gaztainondo mota bat, "Torbeana" izendatua.

 
Herriko erdigunea

Errepideak

aldatu

LU-P-5303 errepideak Torbeo zeharkatzen du Quirogara, San Clodiora, Castro Caldelasera eta Ourensera bidean.

Oharrak

aldatu
  1. ↑ Jatorrizkoan, gazteleraz: "Del otro lado de este río (Sil) se halla la extensa y rica abadía y coto de Santa María de Torveo, en una cuesta muy alta y con varias quebradas pobladas de castaños. (San Pedro Felix de Villamarin, IX liburukia, 392 orr.)
  2. ↑ Aquí iace el Bon Quiroga rico ome de Castella. Fo muy umilloso e caritativo que a ninguen dexo morrer de fame; requiescat in pace.

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ Txantiloi:Versalita, Francisco. (18 de enero de 2012). Población de España–datos y mapas. Ciudad Real: Escuela Superior de Informática de la Universidad de Castilla-La Mancha.
  2. ↑ de Torres Luna, Pérez Fariña & Santos Solla 1989, 82 orr. .
  3. ↑ «Decreto 6/2000, de 7 de enero, por el que se aprueba el nomenclátor correspondiente a las entidades de población de la provincia de Lugo.» Boletín Oficial del Estado n.º 47 (España): 8196-8236. 24 de febrero de 2000.
  4. ↑ «Orden de 2 de febrero de 1999 por la que se determinan los nombres oficiales de los topónimos que se relacionan, pertenecientes a los municipios de Vedra (A Coruña) y Begonte, Carballedo, Chantada, O Corgo, Folgoso do Courel, Friol, Guntín, Láncara, Outeiro de Rei, Pedrafita do Cebreiro y Ribas de Sil (Lugo).» Diario Oficial de Galicia n.º 25 (España) 8 de febrero de 1999.
  5. ↑ Página web del Instituto Nacional de Estadística español con los datos de referencia. Consultado el 17 de noviembre de 2021.
  6. ↑ «Decreto 17/1999, de 21 de enero, por el que se determinan los nombres oficiales de las parroquias pertenecientes a los ayuntamientos de Vedra (A Coruña) y Begonte, Carballedo, Chantada, O Corgo, Folgoso do Courel, Friol, Guntín, Láncara, Outeiro de Rei, Pedrafita do Cebreiro y Ribas de Sil (Lugo).» Diario Oficial de Galicia n.º 25 (España) 8 de febrero de 1999.
  7. ↑ Parroquias y arciprestazgos - Diócesis de Lugo. .
  8. ↑ «Montañas do Courel | Geoparque Mundial de la UNESCO en España» Geoparques Mundiales de la UNESCO en España.
  9. ↑ «Decreto 6/2000, de 7 de enero, por el que se aprueba el nomenclátor correspondiente a las entidades de población de la provincia de Lugo.» Boletín Oficial del Estado n.º 47 (España): 8196-8236. 24 de febrero de 2000.
  10. ↑ «Orden de 2 de febrero de 1999 por la que se determinan los nombres oficiales de los topónimos que se relacionan, pertenecientes a los municipios de Vedra (A Coruña) y Begonte, Carballedo, Chantada, O Corgo, Folgoso do Courel, Friol, Guntín, Láncara, Outeiro de Rei, Pedrafita do Cebreiro y Ribas de Sil (Lugo).» Diario Oficial de Galicia n.º 25 (España) 8 de febrero de 1999.
  11. ↑ a b Página web del Instituto Nacional de Estadística español con los datos de referencia. Consultado el 17 de noviembre de 2021.

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Torbeo&oldid=9887635"(e)tik eskuratuta