Chicagoren goratzea
Chicagoren igotzea 1850. eta 1860. hamarkadetan egin zen Chicago erdigunearen goratzea izan zen.
Testuingurua aldatu
1854ean, kolera izurri bortitzak gogor astindu zuen hiria, nagusiki ur geldi osasungaitzaren erruz. Mende hasieran ezarri ziren lehen kolono frantziarrak Michigan lakuaren ertzean, Des Plaines eta Chicago ibaien artean (hortik hartu zuten hiriaren izena)[2].
Handik 30 bat urtera burdinbidea iritsi zen bertara, eta etorkizun oparoaren nahiak erakarrita, biztanle kopurua izugarri hazi zen urte gutxian. Kolera iristerako 100.000 biztanle zituen Chicagok. Etxebizitzak neurri eta kontrolik gabe eraiki zituzten. Planifikaziorik gabe, lakuarekiko garaiera alderik ez izateak zekartzan arazoak aurreikusi gabe, hiria lohiak hartu zuen hasieran eta izurriek, gero[2].
Konponbideak aldatu
Kolerak eragindako triskantzaren ondoren, Ellis S. Chesbrough ingeniariak Bostondik Chicagora bidaiatu zuen, hiriak behar zuen estolda eta isurbide sistema diseinatzeko. Baina lakuaren mailarekiko alderik ezean, ia ezinezkoa zen azpiegitura hura jasotzea. Estolderiak hiri azpian egon behar zuen eta, ondorioz, kaleen eta eraikinen maila jaso behar zen[2].
Une horretan bi irtenbide bururatu zitzaizkien: bata, eraikin guztiak bota eta estolderia instalatu ondoren berriro eraikitzea; bestea, aurrez eraikitako bloke gehienak pare bat metro altxatzea. Azkenik, hiriko arduradunek bigarren aukeraren alde egin zuten[2].
Hiriaren goratzea aldatu
Hiria goratzea lortu zuten herritar askoren ahalegina lagun eta, besteak beste, George Mortimer Pullmanen (1831-1897) ekarpenari esker. Pullman gazteak hilkutxa enpresa bat zuen orduan, baina haren aitak Erie lakuaren uholdeetan eraikinak mugitzeko teknika bat erabili zuen urte batzuk lehenago, eta sistema hura ezinbestekoa izan zen hiria altxatzeko proiektu eroak arrakasta izan zezan[2].
Gerora, Pullman are ezagunago egin zen ohe-bagoia asmatu zuelako, Pullman izeneko hiria sortu zuelako bere langileentzat, eta langile horiek greba entzutetsua egin zutelako nagusi megalomanoaren aurka[2].
Jasotako lehen eraikinak 750 tonako pisua zuen. Pultsuan jaso zuten lurretik 1’88 metrora, soilik 200 katu mekaniko eta ehunka langileren indarra erabiliz. Eraikinik handienak altxatzeko katu hidraulikoak lortu arren, ia hiri guztia mekanikoekin jaso zuten. Eta behin jasota, zenbait etxejabek kokapen hobea lortzeko baliatu zuten ahalegina; eraikinak enborren gainean errestan eramaten zituzten batetik bestera[2].
Urtetako ahalegin ikaragarriari esker, proiektu erraldoia gauzatu eta Chicagok aintzirako ur mailarekiko beharrezko gorabehera eta estolda sistema egokia lortu zituen, azkenean. Baina 1871n sute batek hiria suntsitu zuen. Kontu handiz eta banan-banan metro pare bat jasotako ia eraikin guztiak jan zituen suak[2].
Erreferentziak aldatu
- ↑ Chicago Daily Tribune, urtarrilak 29, 1858
- ↑ a b c d e f g h Nagore Irazustabarrena, «Chicago besoen indarrez jaso zuten», Argia, 2014-10-05, CC-BY-SA lizentzia
- ↑ Chicago Tribune, otsailak 7, 1866
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q4368507
