Nardoze Andurra: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
tNo edit summary |
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
1. lerroa:
{{
{{Euskal Herriko auzo infotaula
| izena = Nardoze Andurra
| irudia = NFA - Nardoze Andurra.jpg
| irudiaren testua = Herriko ikuspegia hegoaldetik
| bandera =
| armarria =
| bandera orria =
| armarri orria =
| lurraldea = Nafarroa Garaia
| eskualdea = [[Pirinioaurrea (eskualdea)|Pirinioaurrea]]
| udalerria = [[Urraulbeiti]]
| mota = [[leku (unitate administratiboa)|leku]]
| posta kodea = 31449
| izen ofiziala = Nardués Andurra
| herritarra = nardoztar, nardoxtar
| ezizena =
| azalera =
| altuera = 522
| distantzia = 49,5
| sorrera =
| webgunea =
| oharrak =
}}
'''Nardoze Andurra'''<ref>Euskaltzaindia: [https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_eoda&Itemid=471&lang=eu&view=toponimia Euskal Onomastikaren Datutegia].</ref>{{ahoskuntza|naɾð̞ós̻e anð̞úra|zorrotza hirugarren}} ([[Eguesibarrera|eguesibarreraz]]: ''Nardoxe Andurra''{{ahoskuntza|naɾð̞óʃe anð̞úra}} edo ''Narduese Andurra''{{ahoskuntza|naɾð̞úese anð̞úra}}) [[Urraulbeiti]] udalerriko [[leku (unitate administratiboa)|leku]] bat da, [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] [[Nafarroa Garaia]] lurraldean kokatuta, [[Pirinioaurrea (eskualdea)|Pirinioaurrea]] eskualdean.
{{biztanleria|urtean}} biztanle zituen.
Bertako biztanleak ''nardoztarrak'' ([[Eguesibarrera|eguesibarreraz]]: ''nardoxtarrak'') dira.
== Izena ==
''Nardoze Andurra'', ''Nardoxe Andurra'' edo ''Narduese Andurra'' toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nardoze Andurra - Lekuak - EODA|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=471&lang=eu&kodea=8899|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2021-08-30}}</ref>
* ''Narduhes'' (1268)
* ''Ardues'' (1366)
* ''Nardues Andurra'' (1446)
* ''Nardues Berroya '' (1534)
* ''Nardues Andura'' (1587)
* ''Nardues Andurra'' (1800)
* ''Nardues cabe Arielz'' (1802)
* ''Nardues'' (1930)
* ''Nardoze Andurra'' (1990)
== Geografia ==
Nardoze Andurra [[Urraulbeiti]] ibarran dago.
=== Inguru naturala eta kokapena ===
[[Urraulbeiti]] [[Zangozako merindadea|Zangozako merindadeko]] herria da eta [[Nafarroa Garaia|Nafarroako]] hiriburutik 36 kilometrora dago. Udaletxea [[Artieda]]n dago. Erliebe txikiko ibarra da. Lautada bat osatzen du, [[Longida]], [[Erromantzatua]] eta [[Urraulgoiti]] ibarretatik jarraitzen duena, nahiz eta azken kasu horretan [[Ugarrongo arroila|Ugarrongo arroilak]] eten egiten duen.
=== Klima ===
[[Urraulbeiti|Urraulbeitiko]] klima azpimediterraneoa da, eta urteko batez besteko tenperatura 12,5 °C ingurukoa da. Urteroko egun euritsuak 100 inguru dira, eta jausitako prezipitazioa 850mm-koa.
Basoa nahiko urria da, eta zuhaitz gehienak pinuak dira, [[Austria]]tik birlandaturiko zuhaitzak. Horrez gain, ameztiak eta zumeak ageri dira udalerriko gunerik lehor eta eguzkitsuenetan.
==== Estazio meteorologikoak ====
[[Urraulbeiti|Urraulbeitin]] dagoen [[Artieda]] kontzejuan, itsasoaren mailatik 456 metrora, [[Nafarroako Gobernua|Nafarroako Gobernuak]] [[1954|1954an]] jarritako estazio meteorologikoa dago.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Estazioko datuak - Meteo Navarra|url=http://meteoeu.navarra.es/estaciones_eu/estacion_eu.cfm?IDEstacion=72|aldizkaria=meteoeu.navarra.es|sartze-data=2021-12-24}}</ref>
{{Klima
|location= [[Artieda]], 1891-2020
<!--Record high temperatures-->
|Jan record high C= 17.0
|Feb record high C= 21.5
|Mar record high C= 27.0
|Apr record high C= 29.5
|May record high C= 36.0
|Jun record high C= 39.0
|Jul record high C= 42.0
|Aug record high C= 40.0
|Sep record high C= 38.0
|Oct record high C= 30.0
|Nov record high C= 21.0
|Dec record high C= 18.0
|year record high C= 42.0
<!--Average high temperatures-->
|Jan high C= 8.9
|Feb high C= 10.4
|Mar high C= 14.3
|Apr high C= 16.6
|May high C= 20.6
|Jun high C= 26.4
|Jul high C= 29.4
|Aug high C= 28.6
|Sep high C= 24.1
|Oct high C= 18.9
|Nov high C= 12.3
|Dec high C= 8.9
|year high C= 18.3
<!--Mean daily temperature-->
|Jan mean C= 4.8
|Feb mean C= 5.5
|Mar mean C= 8.4
|Apr mean C= 10.5
|May mean C= 14.3
|Jun mean C= 19.1
|Jul mean C= 21.6
|Aug mean C= 21.3
|Sep mean C= 17.4
|Oct mean C= 13.4
|Nov mean C= 8.1
|Dec mean C= 4.9
|year mean C= 12.4
<!--Average low temperatures-->
|Jan low C= 0.6
|Feb low C= 0.5
|Mar low C= 2.4
|Apr low C= 4.4
|May low C= 8.0
|Jun low C= 11.8
|Jul low C= 13.9
|Aug low C= 14.1
|Sep low C= 10.7
|Oct low C= 7.9
|Nov low C= 3.9
|Dec low C= 0.9
|year low C= 6.6
<!--Record low temperatures-->
|Jan record low C= -8.0
|Feb record low C= -12.0
|Mar record low C= -12.0
|Apr record low C= -4.0
|May record low C= 0.0
|Jun record low C= 0.0
|Jul record low C= 6.0
|Aug record low C= 6.0
|Sep record low C= 0.0
|Oct record low C= -2.0
|Nov record low C= -9.0
|Dec record low C= -13.0
|year record low C= -13.0
<!--Total Precipitation, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation mm=
|Feb precipitation mm=
|Mar precipitation mm=
|Apr precipitation mm=
|May precipitation mm=
|Jun precipitation mm=
|Jul precipitation mm=
|Aug precipitation mm=
|Sep precipitation mm=
|Oct precipitation mm=
|Nov precipitation mm=
|Dec precipitation mm=
|year precipitation mm=
<!--Mean Precipitation, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation mean = 57.6
|Feb precipitation mean = 54.0
|Mar precipitation mean = 56.1
|Apr precipitation mean = 68.5
|May precipitation mean = 61.8
|Jun precipitation mean = 40.6
|Jul precipitation mean = 32.9
|Aug precipitation mean = 34.1
|Sep precipitation mean = 50.9
|Oct precipitation mean = 71.9
|Nov precipitation mean = 72.5
|Dec precipitation mean = 74.4
|year precipitation mean = 675.3
<!--Maximum Precipitation in 24 hours, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation max = 32.0
|Feb precipitation max = 34.0
|Mar precipitation max = 35.5
|Apr precipitation max = 47.0
|May precipitation max = 39.5
|Jun precipitation max = 37.0
|Jul precipitation max = 44.5
|Aug precipitation max = 46.0
|Sep precipitation max = 71.0
|Oct precipitation max = 82.0
|Nov precipitation max = 31.5
|Dec precipitation max = 48.5
|year precipitation max = 82.0
<!--Average daily % humidity-->
<!-- If entering the average daily % humidity, then the humidex table should be used. As of December 2009, few if any countries other than Canada use the Humidex.-->
|Jan humidity=
|Feb humidity=
|Mar humidity=
|Apr humidity=
|May humidity=
|Jun humidity=
|Jul humidity=
|Aug humidity=
|Sep humidity=
|Oct humidity=
|Nov humidity=
|Dec humidity=
|year humidity=
<!--Average number of precipitation days-->
|unit precipitation days= 1 mm
|Jan precipitation days= 10.0
|Feb precipitation days= 9.4
|Mar precipitation days= 9.2
|Apr precipitation days= 11.7
|May precipitation days= 12.0
|Jun precipitation days= 6.8
|Jul precipitation days= 4.9
|Aug precipitation days= 5.2
|Sep precipitation days= 7.0
|Oct precipitation days= 10.4
|Nov precipitation days= 11.9
|Dec precipitation days= 12.2
|year precipitation days= 110.4
<!--Average number of snowy days-->
|unit snow days= 1 mm
|Jan snow days= 1.6
|Feb snow days= 1.5
|Mar snow days= 1.2
|Apr snow days= 0.3
|May snow days= 0.1
|Jun snow days= 0.0
|Jul snow days= 0.0
|Aug snow days= 0.0
|Sep snow days= 0.0
|Oct snow days= 0.0
|Nov snow days= 0.3
|Dec snow days= 1.1
|year snow days= 6.1
<!--Average monthly sunshine hours, monthly totals are preferred, and will produce colours, but percentages are accepted.-->
|Jan sun=
|Feb sun=
|Mar sun=
|Apr sun=
|May sun=
|Jun sun=
|Jul sun=
|Aug sun=
|Sep sun=
|Oct sun=
|Nov sun=
|Dec sun=
|year sun=
|source 1= Nafarroako klimatologia zerbitzua<ref>{{erreferentzia |url=http://meteoeu.navarra.es/climatologia_eu/selfichaclima_eu.cfm?IDEstacion=72&tipo=MAN|izenburua=Artiedako estazioko balio klimatologikoak|argitaletxea=Nafarroako Gobernua|sartze-data=2020-08-24}}</ref>}}
== Historia ==
[[XI. mendea|XI. mendearen]] erdialdean, [[Leireko monasterioa|Leireko monasterioari]] [[1060|1060an]] herriko Semena, Gartzea Oriolen emaztearen jauregiak eta lursailak eman zizkiotela eta, jasota dago.
[[1835]]-[[1845e|1845eko]] udal-erreformak arte,ibarreko diputatuek eta herriko erregidoreak gobernatu zuten, eta txandaka izendatzen zen etxeen artean ([[1802|1802an]] hamasei, [[1847|1847an]] hamar). Azken data horretan, [[XX. mendea|XX. mendean]] bezala, haurrak [[Artieda|Artiedako]] eskolara joaten ziren; auzotarrek beraiek aurkezten zuten parrokiako abadea gotzainak izenda zezan.
== Demografia ==
{{biztanleria}} biztanle zituen Nardoze Andurra.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nardoze Andurra|argitaletxea=Espainiako Estatistika Institutua|url=https://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaRapida&subaccion=&numPag=0&ordenAnios=ASC&nombrePoblacion=Nardues_Andurra&botonBusquedaRapida=Consultar+selecci%F3n|aldizkaria=www.ine.es|sartze-data=2021-08-31}}</ref><center>
{| class="wikitable" border="0" style="border: 1px solid #999; background-color:#FFFFFF; text-align:center;"
!2000
!2001
!2002
!2003
!2004
!2005
!2006
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!2014
!2015
!2016
!2017
!2018
!2019
!2020
|-
|8
|8
|10
|15
|16
|15
|15
|15
|15
|15
|15
|15
|15
|16
|16
|16
|15
|15
|15
|13
|13
|}
{| align=center
|-
{{Graph:Chart|width=800|height=300|xAxisTitle=Urtea|yAxisTitle=Biztanleria|type=rect|xAxisAngle = -40
|x=2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020
|y1=8, 8, 10, 15, 16, 15, 15, 15, 15, 15, 15, 15, 15, 16, 16, 16, 15, 15, 15, 13, 13
|colors=#009E60|showValues = offset:4}}
|}
</center>
==
=== Euskara ===
{{Ikus gainera|eguesibarrera|nafarrera}}
[[Luis Luziano Bonaparte|Luis Luziano Bonapartek]], [[1869|1869an]], [[Urraulbeiti]] atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.<ref>Luis Luziano Bonaparte. ''Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés'', [[1863]].</ref>
[[Koldo Zuazo|Koldo Zuazok]], [[2010|2010ean]], [[Urraulbeiti]] ez-euskal-eremuan sailkatu zen.<ref>Koldo Zuazo. ''El euskera y sus dialectos''. Alberdania, 2010.</ref>
Udalerri honetan hitz egiten den [[Euskara|euskarak]] bere berezitasunak du. Horregatik sailkatzen da [[Eguesibarrera]] azpieuskalkian. [[Euskara batua|Euskara batuaren]] itzalean alfabetatutako hainbat [[euskaldun]] baden arren, Urrozko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.
== Ondasun nabarmenak ==
* [[San Martin Tourskoaren eliza (Nardoze Andurra)|San Martin Tourskoaren eliza]], [[XIII. mendea|XIII. mendeko]] kristiau eliza, [[Arkitektura erromaniko|erromaniko]] estiloan.
== Oharrak ==
<references group="lower-alpha" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Ikus, gainera ==
* [[Urraulbeiti]]
* [[Pirinioaurrea (eskualdea)|Pirinioaurrea]]
* [[Zangozako merindadea]]
* [[Nafarroa Garaia]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}{{Urraulbeitiko herri aurkibidea}}
[[Kategoria:Urraulbeitiko
| |||