Zuntzarren: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
34. lerroa:
Bertako biztanleak ''zuntzarrenarrak'' dira.
== Izena ==
Zuntzarren toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zuntzarren - Lekuak - EODA|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=471&lang=eu&kodea=96045|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2021-08-30}}</ref>
* ''Çunçarrain'' (1242)
* ''Çunçarren'' (1268)
* ''Çumçarren'' (1366)
* ''Çumçarrem'' (1366)
* ''Cuncarren'' (1532)
* ''Zunzarren'' (1534)
* ''Zunzarren'' (1802)
* ''Zuntzarren'' (1990)
== Ezaugarriak ==
=== Armarria ===
Zuntzarrengo armarriak honako blasoi hau du:<ref>{{Erreferentzia|izena=Jesús Lorenzo|abizena=Otazu Ripa|izenburua=Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu|argitaletxea=Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular|data=D.L. 1977|url=https://www.worldcat.org/oclc/911388951|isbn=84-235-0076-4|pmc=911388951|sartze-data=2021-08-31}}</ref>
<center>{{Esaera2|Hondo gorri batez eta aurrean dorre batez osatuta dago, arku batekin azpian}}</center>
== Geografia ==
Zuntzarren [[Arriasgoiti]] ibarran dago.
=== Ingurune naturala eta klima ===
[[Arriasgoiti]] [[Pirinioak|Pirinioen]] ([[Erroibar]]) eta [[Pirinioaurrea|Pirinioaurrearen]] ([[Lizoainibar]]) arteko trantsizio-ibarra da, haitzarte estuak eta desnibel nabarmenak dituena. Ibaia zeharkatzen du [[Erro (ibaia)|Erro ibaiak]], [[Irati (ibaia)|Irati]]-[[Aragoi (ibaia)|Aragoi]] ibaiaren adarrak.
Ibarreko klima azpi-mediterraneoa da, urteko batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu ingurukoa, eta batez besteko prezipitazioak 800 mm eta 1 000 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 90 izaten dira, batez ere [[udaberri]] eta [[udazken]]ean. [[Uda]] garaian, bi hilabete lehor izaten dira, [[uztail]]a, eta, batez ere, [[abuztu]]a.
Herrigunearen inguruko basoetan, birlandatutako pinuak dira nagusi. Birlandaketa hauek [[XIX. mendea|XIX. mendetik]] aurrera egin ziren, inguruko zerrategiek zuten hazkunde azkarreko zuhaitzen beharra zela eta. Oraindik ere, 100-120 hektarea gordetzen da.
==== Estazio meteorologikoak ====
Arriasgoitin dagoen [[Zalba]] herrian, itsasoaren mailatik 565 metrora, [[Nafarroako Gobernua|Nafarroako Gobernuak]] [[1993|1993n]] jarritako estazio meteorologikoa dago.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Meteo Navarra|izenburua=Estazioko datuak - Zalba|url=http://meteoeu.navarra.es/estaciones_eu/estacion_eu.cfm?IDEstacion=237|aldizkaria=meteoeu.navarra.es|sartze-data=2021-09-01}}</ref>
{{Klima
|location= [[Zalba]], 1993-2020
<!--Record high temperatures-->
|Jan record high C= 17.0
|Feb record high C= 21.0
|Mar record high C= 25.0
|Apr record high C= 28.0
|May record high C= 31.0
|Jun record high C= 38.5
|Jul record high C= 37.5
|Aug record high C= 39.6
|Sep record high C= 35.0
|Oct record high C= 29.2
|Nov record high C= 22.0
|Dec record high C= 17.2
|year record high C= 39.6
<!--Average high temperatures-->
|Jan high C= 8.1
|Feb high C= 9.3
|Mar high C= 12.5
|Apr high C= 15.6
|May high C= 19.1
|Jun high C= 24.3
|Jul high C= 27.1
|Aug high C= 27.3
|Sep high C= 23.4
|Oct high C= 18.4
|Nov high C= 11.7
|Dec high C= 8.6
|year high C= 17.1
<!--Mean daily temperature-->
|Jan mean C= 4.4
|Feb mean C= 4.9
|Mar mean C= 7.6
|Apr mean C= 10.6
|May mean C= 13.7
|Jun mean C= 18.1
|Jul mean C= 20.5
|Aug mean C= 20.4
|Sep mean C= 17.2
|Oct mean C= 13.2
|Nov mean C= 7.9
|Dec mean C= 4.8
|year mean C= 12.0
<!--Average low temperatures-->
|Jan low C= 0.8
|Feb low C= 0.6
|Mar low C= 2.7
|Apr low C= 5.6
|May low C= 8.3
|Jun low C= 11.9
|Jul low C= 13.9
|Aug low C= 13.5
|Sep low C= 10.9
|Oct low C= 8.1
|Nov low C= 4.1
|Dec low C= 1.1
|year low C= 6.8
<!--Record low temperatures-->
|Jan record low C= -4.6
|Feb record low C= -4.5
|Mar record low C= -2.2
|Apr record low C= 0.6
|May record low C= 2.6
|Jun record low C= 6.8
|Jul record low C= 9.3
|Aug record low C= 8.5
|Sep record low C= 5.3
|Oct record low C= 1.0
|Nov record low C= -2.3
|Dec record low C= -4.1
|year record low C= -4.6
<!--Total Precipitation, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation mm=
|Feb precipitation mm=
|Mar precipitation mm=
|Apr precipitation mm=
|May precipitation mm=
|Jun precipitation mm=
|Jul precipitation mm=
|Aug precipitation mm=
|Sep precipitation mm=
|Oct precipitation mm=
|Nov precipitation mm=
|Dec precipitation mm=
|year precipitation mm=
<!--Mean Precipitation, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation mean = 118.8
|Feb precipitation mean = 100.2
|Mar precipitation mean = 94.8
|Apr precipitation mean = 92.3
|May precipitation mean = 74.5
|Jun precipitation mean = 54.9
|Jul precipitation mean = 38.4
|Aug precipitation mean = 39.6
|Sep precipitation mean = 64.7
|Oct precipitation mean = 80.1
|Nov precipitation mean = 121.0
|Dec precipitation mean = 108.5
|year precipitation mean = 987.8
<!--Maximum Precipitation in 24 hours, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation max = 2.3
|Feb precipitation max = 45.7
|Mar precipitation max = 63.6
|Apr precipitation max = 62.8
|May precipitation max = 50.0
|Jun precipitation max = 81.8
|Jul precipitation max = 72.9
|Aug precipitation max = 74.0
|Sep precipitation max = 64.0
|Oct precipitation max = 74.8
|Nov precipitation max = 47.8
|Dec precipitation max = 95.5
|year precipitation max = 95.5
<!--Average daily % humidity-->
<!-- If entering the average daily % humidity, then the humidex table should be used. As of December 2009, few if any countries other than Canada use the Humidex.-->
|Jan humidity=
|Feb humidity=
|Mar humidity=
|Apr humidity=
|May humidity=
|Jun humidity=
|Jul humidity=
|Aug humidity=
|Sep humidity=
|Oct humidity=
|Nov humidity=
|Dec humidity=
|year humidity=
<!--Average number of precipitation days-->
|unit precipitation days= 1 mm
|Jan precipitation days= 15.1
|Feb precipitation days= 13.9
|Mar precipitation days= 13.1
|Apr precipitation days= 14.3
|May precipitation days= 12.8
|Jun precipitation days= 7.9
|Jul precipitation days= 6.1
|Aug precipitation days= 6.3
|Sep precipitation days= 8.6
|Oct precipitation days= 11.9
|Nov precipitation days= 15.7
|Dec precipitation days= 15.0
|year precipitation days= 140.7
<!--Average number of snowy days-->
|unit snow days= 1 mm
|Jan snow days= 3.7
|Feb snow days= 4.4
|Mar snow days= 2.4
|Apr snow days= 0.9
|May snow days= 0.1
|Jun snow days= 0.0
|Jul snow days= 0.0
|Aug snow days= 0.0
|Sep snow days= 0.0
|Oct snow days= 0.1
|Nov snow days= 1.6
|Dec snow days= 2.6
|year snow days= 15.9
<!--Average monthly sunshine hours, monthly totals are preferred, and will produce colours, but percentages are accepted.-->
|Jan sun=
|Feb sun=
|Mar sun=
|Apr sun=
|May sun=
|Jun sun=
|Jul sun=
|Aug sun=
|Sep sun=
|Oct sun=
|Nov sun=
|Dec sun=
|year sun=
|source 1= Nafarroako klimatologia zerbitzua<ref>{{erreferentzia |url=http://meteoeu.navarra.es/climatologia_eu/selfichaclima_eu.cfm?IDEstacion=237&tipo=MAN|izenburua=Zalbako estazioko balio klimatologikoak|argitaletxea=Nafarroako Gobernua|sartze-data=2020-08-24}}</ref>}}
== Historia ==
Nahiz eta [[1427|1427an]] herritarrak kapareak izan, errege jaurerriaren lursailak bertan geratuko ziren, [[Leonor I.a Nafarroakoa|Leonor]] printzesak Joan Ilhopitz Izabakoa idazkariari errentak eman zizkiolarik [[1468|1468n]]. [[1802|1802an]] esaten da justizia arrunta etxeen txandaren bidez aukeratzen dela herria gobernatzeko. [[1802|1802an]] eta [[1850|1850ean]] irin-errota batek funtzionatzen zuela adierazten da; [[1850|1850ean]], gainera, Zunztarrenek eskola bat zuen, urtean hogeita hamar gari-lapurreta zituena; auzotarrek zuten parrokoa aurkezteko eskubidea. [[XX. mendea|XX. mendearen]] hasieran landa kutxa bat sortu zen.
[[Arriasgoiti]] ibarrekoa izan zen, [[XX. mendea|XX. mendera]] arte, non [[Arriasgoiti]] [[Lizoainibar-Arriasgoiti|Lizoainibarrera]] sartu baitzen. [[1835]]-[[1845|1845eko]] udal-erreformak arte, ibarreko diputatuak ([[Arriasgoiti|Arriasgoitikoak]]) herriko bizilagunen artean aukeratzen zen erregidoreak gobernatzen zuten. Gero, Urritzelki, udalerri osoa bezala, erregimen komunaren mende jarri zen. Elizari dagokionez, erretorea aurkezteko eskubidea [[XIX. mendea|XIX. mendean]] herritarren artean egoteari zegokion. [[1802|1802an]] esaten zen irin-errota zutela [[Erro (ibaia)|Erro ibaiaren]] gainean. [[XX. mendea|XX. mendearen]] hasieran landa-kutxa bat eratu zen.
== Demografia ==
[[2020|2020an]] 11 biztanle zituen Urritzelkik.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Urritzelki|argitaletxea=Espainiako Estatistika Institutua|url=https://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaRapida&subaccion=&numPag=0&ordenAnios=ASC&nombrePoblacion=Urricelqui&botonBusquedaRapida=Consultar+selecci%F3n|aldizkaria=www.ine.es|sartze-data=2021-08-31}}</ref><center>
{| class="wikitable" border="0" style="border: 1px solid #999; background-color:#FFFFFF; text-align:center;"
!2000
!2001
!2002
!2003
!2004
!2005
!2006
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!2014
!2015
!2016
!2017
!2018
!2019
!2020
|-
|10
|10
|11
|12
|13
|13
|14
|13
|13
|13
|13
|15
|13
|14
|14
|14
|13
|13
|13
|13
|13
|}
{| align=center
|-
{{Graph:Chart|width=800|height=300|xAxisTitle=Urtea|yAxisTitle=Biztanleria|type=rect|xAxisAngle = -40
|x=2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020
|y1=10, 10, 11, 12, 13, 13, 14, 13, 13, 13, 13, 15, 13, 14, 14, 14, 13, 13, 13, 13, 13
|colors=#009E60|showValues = offset:4}}
|}
</center>
==
=== Euskara ===
[[Luis Luziano Bonaparte|Luis Luziano Bonapartek]], [[1869|1869an]], [[Arriasgoiti]]ko herri guztiak sailkatu zituen, [[Hegoaldeko goi nafarrera|hegoaldeko goi-nafarrera]] euskalkian, [[Pirinioak|Pirinio]] ibarretik [[Esteribar]] eta [[Artzibar]] ibarrekin eta [[Pirinioaurrea|Pirinioaurreko]] [[Eguesibar]] eta [[Longida]] ibarrekin hitz egiten zena.<ref>Luis Luziano Bonaparte. ''Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés'', [[1863]].</ref>
[[Koldo Zuazo|Koldo Zuazok]], [[2010|2010ean]], [[Arriasgoiti]] atzerakada-eremuan sailkatu zituen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.<ref>Koldo Zuazo. ''El euskera y sus dialectos''. Alberdania, 2010.</ref>
Zuntzarrengo azpieuskalkia [[artzibarrera]] da, eta, zehazki, [[Arriasgoitiko aldaera]].<ref>Euskaltzaindia. [https://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/irizar/2171_04.pdf Hegoaldeko goi-nafarrera. Erroibarrera.]</ref>
==== Euskararen Foru Legea ====
{{sakontzeko|Euskararen Foru Legea}}
[[Nafarroako Gobernua|Nafarroako Gobernuak]] onartutako [[Euskararen Foru Legea]]ri jarraituz, [[Lizoainibar-Arriasgoiti]] [[Nafarroako Eremu Mistoa|eremu mistoko]] udalerria da. [[2010]]eko erroldan, herritarren % 10,62ek zekien [[euskara]]z.
=== Jaiak ===
* San Isidroko jaiak: [[maiatz]]aren bigarren asteburuan
== Ondasun nabarmenak ==
* [[San Roman eliza (Zuntzarren)|San Roman eliza]], [[XVII. mendea|XVII. mendeko]] kristiau eliza.
* [[Zuntzarrengo jauregia]], [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] jauregia.
== Oharrak ==
<references group="lower-alpha" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
* [[Arriasgoiti]]
* [[Lizoainibar-Arriasgoiti]]
* [[Agoitzaldea]]
* [[Zangozako merindadea]]
* [[Nafarroa Garaia]]
== Kanpo estekak ==
* [http://www.izaga.es/lizoain-arriasgoiti/presentacion/ Lizoainibar-Arriasgoitiko Udalako webgune ofiziala]
{{
[[Kategoria:
| |||