|
=== Haurtzaroa eta gaztaroa: 1915-1931 ===
Jose Maria Arizmendiarrieta 1915eko apirilaren 22an jaio zen Iturbe izeneko baserri apalean, [[Bizkaia]] probintziako Markina-Xemein herriko [[Barinaga]] [[elizate]]<nowiki/>an. Gurasoak Jose Luis eta Tomasa izan zituen. Aitak bake-gizon fama izan zuen bere bizilagunen artean. Itxuraz lasaia, alaia eta irmoa, gizarte-bizitza maite zuen [[azoka]] eta kofradietara sarri joanaz.<ref name=":0">{{erreferentzia|abizena=Molina, Fernando|urtea=2005|izenburua=José María Arizmendiarreta|argitaletxea=Laboral Kutxa|orrialdea=329467|ISBN=84-920246-2-3|hizkuntza=Es}}</ref> Ama emakume biblikoaren tenpleko etxekoandrea zen: azkarra, ordenatua, arduratsua eta sakrifikatua. Seme-alaben heziketa eta estiloa bere gain hartu zituen, eta baita baserriaren administrazioa.<ref name=":1">{{erreferentzia|abizena=Larrañaga, Jesús|urtea=1998|izenburua=El cooperativismo de Mondragon. Interioridades de una utopía|argitaletxea=Azatza|orrialdea=189|ISBN=84-88125-12-7|hizkuntza=Es}}</ref>[[Fitxategi:Arizmendiarrieta familia osoarekin.jpg|thumb|Arizmendiarrieta familia osoarekin, Barinagan.]]
Jose Maria lau anaia-arreben seme zaharrena zen, eta beste hirurak Maria, Frantzisko eta Jesus ziren. Hiru urte zituela, baserriaren parean erori eta [[garezur]]<nowiki/>reko traumatismo handia jasan zuen. [[Markina-Xemein|Markina-Xemeing]]<nowiki/>o sendailearenana eraman zutenean, iIkusmenaren kalte fisikoa konponezina zela eta ezkerreko begia galdu zuen, haren ordez begi artifiziala jarriz. Lau urte zituela hasi zen baserriek eta auzoko bizilagunek ordaintzen zuten parrokiaren ondoko landa-eskolara joaten. Istripuaren ondorioek eragina izan zuten Jose Mariaren etorkizuneko izaeran, baita amak harrez gero eskaini zion gehiegizko babesean ere.<ref name=":0" />
=== Gasteizko Seminarioa: 1931-1936 ===
Arizmendiarrieta Seminarioan Espainiako [[Bigarren Errepublika (argipena)|Bigarren Errepublika]]<nowiki/>ren garaian egon zen, hain zuzen gizarte-gaiak berpiztu zirenean. Apaizgaiak, [[Filosofia]] eta [[Teologia]] ikasteaz gain, [[Pio XI.a|Pio XI.]] ''Quadragessimo Anno'' [[entziklika]] soziala ere aztertzen zuen. Ondorioz, Gasteizko apaiz mugimenduaren espiritualtasunean sakondu zuen, tutore bereziki Joakin Goikoetxeandia eta [[Juan Thalamas Labandibar|Juan Thalamas]] izan zituela. Eta lehenaren lema hartu zuen: "Apaiz izatea, beti eta guztian apaiz". Gerora zintzoki jarraitu zituen garrantzi handia ematen zitzaien hainbat balioei, hala nola gorputzaren laztasunari, puntualtasunari, isiltasunari, lanerako gogoari, higieneari eta aurkezpenari, bai fisikoa zein material didaktikoena.<ref name=":11">{{erreferentzia|abizena=Azurmendi, Joxe|urtea=1991|izenburua=El hombre cooperativo. Pensamiento de Arizmendiarrieta|argitaletxea=Azatza|orrialdea=203636|ISBN=84-88125-01-1|hizkuntza=Es}}</ref>
Seminarioan bi talde zeuden, bata gazteena eta buruarinena, futbolean eta pilotan jolasten zutena. Eta bestea helduena, serioak eta arduratsuak, munduko arazoetan pentsatuz paseatzen zutenak, bakea eta gerra, gosea eta misioak bezalako gizarte-kontuak erabiliz. Arizmendiarrita bigarren talde horretakoa zen. Braientzat apaiz garrantzitsuenetako bat [[Manuel Lekuona]] izan zen, hizkuntzen eta artearen irakaslea. Euskara lantzearen alde lan egitea [[elizbarruti]]<nowiki/>ko apaizen eginbeharra zela defendatzen zuen, [[katixima]] herriko hizkuntzan irakasteko. Hain zuzen, 1933an Filosofiako 2. mailako zenbait ikaslek “[[Agustin Kardaberaz|Kardaberaz]] Elkartearen hirugarren maila” sortzea erabaki zuten, eta “Aurrera beti” leloa jarri zioten. Denek erabaki zuten bere estatutuak idazteko egokiena Arizmendiarrieta zela, eta sorrerako agiria ere berak egin zuen, non gizartearen lana ideario [[errenazentista]]<nowiki/>rekin lotzen zuen. Halaber, elkartearen zuzendariorde izendatu zuten, hots, faktuz arduraduna, Lekuona zuzendariak gainbegiratze lana besterik ez baitzuen egiten. Hilean batez beste hiru bilera egiten zituzten, eta horiei batzar arruntak eta bereziak gehitzen zitzaizkien.<ref>{{erreferentzia|abizena=Tellechea , José Ignacio|urtea=2005|izenburua=El otro Dn. José María|argitaletxea=Laboral Kutxa|orrialdea=83|ISBN=NA-2028-2005|hizkuntza=Es}}</ref>
=== Eztabaidak ===
Arizmendiarrietak gizarte enpresa kontzeptua ekintzaren[[Ekintzaile (enpresa arlokoa)|ekintza]]<nowiki/>ren eta praktikaren bidez garatu zuen, eta horrek bost esparrutan bil daitezkeen eztabaidak[[eztabaida]]<nowiki/>k sortu zituen.:
- 1941ean Arizmendiarrieta elizako gizarte doktrinaren ideiarekin iritsi zen Arrasatera, langilea gustura egongo zena lanpostuan, edozein pertsona berez adimentsua eta arduratsua zelako. Unión CerrajerakoZerrajerako Aprendizen Eskolan eta [[Ekintza KatolikoanKatoliko]]<nowiki/>an ekin zion bideari, baina garai hartan etsipenez idatzi zuen langileek estatuaren zerbitzura ikusten zutela eliza: “Armada“[[Armada]], kleroa[[klero]]<nowiki/>a eta falangea[[Falange (militarra)|falange]]<nowiki/>a kapitalistaren hiru atzaparrak[[atzapar]]<nowiki/>rak dira”. Halaber, eliza [[Gerra zibil|gerra zibilarenzibila]]<nowiki/>ren irabazleen bandoan ikusten zutela. Hori zela eta, hiru bertuteko[[bertute]]<nowiki/>ko katalogo bat ezarri zuen langileen ingurunean jardun nahi zuen apaizarentzat: [[askatasuna]], soiltasuna eta lanerako gogoa.<ref name=":11" />
- 1956an Gipuzkoako[[Gipuzkoa]]<nowiki/>ko [[Gobernadore Zibilakzibil|Gobernadore Zibila]]<nowiki/>k deportatzeko zorian egon zen, urte hartako langileen greben arduradun nagusia zela egotzita. Era berean, 1965ean eta 1969an Gobernadoreak Eskola Profesionala salatu egin zuen politizazio- eta subbertsio[[subertsio]]-gunea zelakoan, ikasleek [[Euskal]] [[Aberri EguneanEguna|Aberri Egun]]<nowiki/>ean parte hartu zutelako. Eta baita 1969an , Gobernadorearen asmoa zen “arrastoan sartzea eta oinetan jartzea emantzipatzeko [[Grina (emozioa)|grina]] ukaezin eta arriskutsuekin tematuta dauden Arrasateko kooperatibista [[Harropuzkeri|harroputz]] haiek, [[Jarrera (psikologia)|jarrera]] jaso horrek Euskal Herriko gainerako biztanleak [[Kutsadura|kutsa]] baititzake”.<ref name=":11" />
[[Fitxategi:Asamblea socios.jpg|thumb|Bozketa bazkideen batzarrean. ]]
- 1960an tokiko eta eskualdeko [[enpresaburu]] kapitalisten[[Kapitalismo|kapitaliste]]<nowiki/>n lehen kritikak hasi ziren, zuzenean eta Gipuzkoako Industria Ganbera Ofizialaren bitartez, kooperatiben hazkundearen[[Hazkunde ekonomiko|hazkunde]]<nowiki/>aren aurrean mesfidati. Arizmendiarrietak harreman bikaina zuen enpresaburuenpresari askorekin, eta Eskola Profesionaleko bazkide izatera bultzatu zituen, hala nola Oñatiko [[Cegasa]] enpresako Juan Celaya edo Arrasateko JMA enpresako Jose María Altuna. Baina kritikariek argudiatzen zutenez,zuten alde batetik langileak beren enpresetatik kooperatiba berrietara aldatzen zirela, eta bestetik, enpresa horien onura fiskalakfiskaletan zirelazegoela hazkundearen arrazoi nagusia. [[Sozietateen gaineko zergarenzerga]]<nowiki/>ren %10eko kenkaria zen gakoa, komunitatearikooperatibek zuzendutakokomunitatera bideratzen zuten [[Sustapen (argipena)|Sustapen]] eta [[Enplegu]] Funtsari[[Funts zegokionabermatu|Funtsa]]. Bigarren argudio hori urte askotan errepikatu zen.<ref name=":11" />
- Kooperatibetan ez zegoen sindikaturik[[sindikatu]]<nowiki/>rik, bere funtzioak Kontseilu Sozialak betetzen zituelako, eta 1966an sektore [[ezkertiar]] eta sindikalen lehen kritikak hasi ziren, kooperatibismoa gizartearentzat[[gizarte]]<nowiki/>arentzat irtenbide eskasa zela uste zutelakozuelako, sozialismoa soikik “ate barrukoentzat” zelako. Kritikari horiek kooperatibismoaren alderdi positibotzatpositiboak ere hartzen zituzten kontutan, hots, bazkide bat/boto batenbat, enpresaren gobernu demokratikoa eta ez kapitalaren arabera;araberakoa, lanaren gainbalioak[[Gainbalio|gainbalioa]]<nowiki/>k komunitateari egoztea, edo elkartasuna soldata-aukera mugatuaren bidez klase pribilegiatuak eratzea eragoztenoztopatzen zuelako. Baina hala ere, eragozpen nagusianagusitzat hartzen zen, kooperatibismoak [[Merkatu-ekonomia|merkatu]] [[Kapitalismo|kapitalista]] librearen printzipioa onartzen zuela.<ref name=":15">{{erreferentzia|abizena=Kasmir, Sharryn|urtea=1999|izenburua=El mito de Mondragón: cooperativas, política y clase trabajadora en una ciudad del Pais Vasco|argitaletxea=Txalaparta|orrialdeak=105--|ISBN=9788481361537|hizkuntza=Es}}</ref>
- 1970ean euskal ezkertiar berrien beste kritika batzuk sortu ziren, ETAko[[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]]<nowiki/>ko taldeei eta haien ondorengo zatiketei lotuak.<ref name=":11" /> Uste zuten, Arizmendiarrieta zuzeneanbera ere barnean sartuz, kooperatibetan klase [[Teknokrazia|teknokrata]] buruzagi bat sortu zela, kooperatibista izenekoa, euskal [[Langile klase|langile-klaseaklase]]<nowiki/>a askatzea eragozten zuena. Izan ere, hori izan zen Madrilgo Lan Ministerioak Laneko Merezimenduaren Dominak[[Domina]]<nowiki/>k kooperatibistei banatzeko arrazoietako bat.<ref name=":11" /> 1972an, horrelako polemikakerepikatu izanegin ziren horrelako polemikak Alecopen eta Arrasateko Ikastolan (Euskal Eskola). Eta 1974ko ekainean, lehen aldiz kooperatibetan, [[greba]] bat egin zen UlgorULGOR eta Fagor Elektroteknikan lanpostuak balioesteko [[araudi]] berri baten ondorioz. ainbatHainbat istilu desatseginen ondoren, 24 bazkide kanporatuak izan ziren, Batzar Orokorrak horrela erabakita. Urte batzuk geroago, berriz onartzeko aukera eman zitzaien, eta hainbat kanporatuk hala egin zuten.<ref name=":15" /> Era berean, ingurune horretatik kooperatibismoari [[euskal]] gaiarekiko sentsibilitaterik eza aurpegiratzen zitzaion.<ref name=":11" />
== Eragina eta ondarea ==
[[Fitxategi:Jose Maria Arizmendiarrieta, oroigarria.jpg|thumb|Jose Maria Arizmendiarrietarren omenezko oroigarria Markina Xemeingo [[Barinaga]] auzoan.]]- 1952an, Eskola Profesional berria inauguratu ondoren, Ruiz Giménez Hezkuntza Ministroak Alfontso X.a Jakitunaren Ordena Zibilaren Enkomienda eman zion.<ref name=":0" />
- 1966ko apirilean, ArrasatekArrasateko udalak omenaldia egin zien ongintzazko[[ongintza]]<nowiki/>zko hiru figuraripertsonei, herriko adopziozko[[adopzio]]<nowiki/>zko seme-alabaksemeak izendatuz: Mariano Briones mediku[[sendagile]] jaunari, Jose Luis Iñarra [[parroko]] jaunari eta Jose Maria Arizmendiarrieta jaunari. Hiru omenduek 25 urte betetzen zituzten Arrasaten.<ref name=":0" />
- 1966ko abuztuan, Alecoop ikasleen kooperatiba industriala inauguratu ondoren, Romero Gorria Lan Ministroak pertsonalki Laneko Urrezko [[Domina]] eman zion.<ref name=":11" />
- 1972an zabaldu zen Lagun Aro, Ikerlan eta Laboral Kutxa dauden Olandixo hegaleko errepideak[[errepide]]<nowiki/>ak, Jose Maria Arizmendiarrieta pasealekua izena du.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Paseo Jose Maria Arizmendiarrieta|argitaletxea=https://callejerode.com/arrasate-mondragon/paseo-jose-m-arizmendiarrieta|hizkuntza=Es}}</ref>
- 1992. urtean Markina-Xemeingo Barinaga jaiotze-auzoan, bere omenez monumentu bat inauguratu zen.<ref>{{erreferentzia|abizena=Garamendi, Gaizka|urtea=2007|izenburua="Aitaren omenaldia" obra Markina-Xemein herrian (Bizkaia)|argitaletxea=3digitala. Euskomendia Fundazioa. http://www.3digitala.com/eu/ficha.php?id=103917}}</ref>
- 2009ko maiatzaren 6an amaitu zen [[kanonizazio-]] prozesuaren elizbarrutiko[[elizbarruti]]<nowiki/>ko fasea, eta 2015. urtean [[Frantzisko (aita santua)|Frantzisko Aita SantuakSantua]]<nowiki/>k Beneragarri izendatu zuen.<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=El Papa Francisco nombra “Venerable” a Arizmendiarrieta|argitaletxea=TU Lankide. Otalora, Azatza|hizkuntza=Es}}</ref>
- 2016ko apirilean, Arrasateko Laubide [[enparantza]] Jose Maria Arizmendiarrieta enparantza izenera aldatu zuten, euskaraz eta gaztelaniaz idatzitako plaka bat jarriz bertan: “José María Arizmendiarrieta (1915-1976) enparantza. Arrasateko kooperatibismoaren sortzailea. Mundu osoan zabaltzen den lan elkartuaren eredua[[Eredu (argipena)|eredu]]<nowiki/>a. Jaio zenetik 100 urtera”.<ref>{{erreferentzia|urtea=2016|izenburua=Arizmendiarrietak bere izeneko plaza du Arrasaten|argitaletxea=TU-Lankide. Otalora. Azatza
https://www.tulankide.com/eu/arizmendiarrietan-bere-izeneko-plaza-du-arrasaten?set_language=eu}}</ref>
|
