Txikipedia:Organismo zelulaniztun: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t robota Erantsia {{txikipedia_interwiki}} |
No edit summary |
||
1. lerroa:
{{Banner|Mitosis cells sequence.svg}}
[[Fitxategi:Gray2.png|400px|thumb|<center>Mitosi izeneko zelula-zatiketa.]]
'''Organismo zelulaniztun''' edo '''plurizelularra''' {{Txp|zelula}} bat baino gehiagoz eratutako {{Txp|Organismo|organismoa}} da. Organismo edo izaki zelulanitz horietan, zelula guztiak koordinatuta daude organismoak bizi-funtzio guztiak egin ahal izateko. Gainera, organismo hauetako zelulak espezializatuta daude bizi-funtzioen arabera; itxura desberdina dute eta bakoitzak bere funtzioa betetzen du. Mota berekoak diren zelulak elkartuta egoten dira eta {{Txp|ehun (biologia)|ehunak}} osatzen dituzte. Funtzio berberean parte hartzen duten ehunek {{Txp|organo (biologia)|organoak}} osatzen dituzte.
Organismo zelulanitzak hasierako zelula bakar batetik sortzen dira. Gizakiok ere zelula bakar batetik sortzen gara. Gero, zelula hori berehala biderkatzen eta ugaltzen hasten da. Zelulak bi prozesuren bidez ugal daitezke:
*<u>'''Mitosia'''</u>: zelula behin zatitzen da, hau da, zelula batetik bi zelula ateratzen dira. Zatiketa horretan, bi zelulek Kromatida informazio {{Txp|Gene|genetiko}} berdina dute. Zelulen zatiketa-prozesua laburra da, zelula berriak eta ehunak sortzeko.
*<u>'''Meiosia'''</u>: {{Txp|gameto|gametoen}} (zelula sexualen) zelula ametan bakarrik gertatzen da. Zelula bakoitza bitan zatitzen da; lehenengo zatiketan, kromosoma homologoak banatzen dira, bigarrenean kromatidak banatzen dira eta ondoren kromosoma homologoen arteko gaingurutzaketa gertatzen da. Horregatik lau zelula alabak genetikoki ezberdinak dira. Prozesu honek {{Txp|espezie|espeziearen}} jarraitasuna eta aldagarritasun genetikoa ditu helburu.
Organismo zelulaniztunek hasierako zelula bakar batetik lortzen dituzte zelula guztiak (zelula sexualak izan ezik), mitosiari esker. Organismo hauetan, zelula guztiak ez dira berdinak, funtzio ezberdinak betetzeko bereizten dira; badira, adibidez:
*<u>{{Txp|neurona|Nerbio-zelulak (neuronak)}}</u>: izar itxura dute eta halako luzakin batzuk dituzte. Luzakin horien bidez konexioak egiten dituzte, gorputzeko atal guztietara informazioa bidaltzeko.
*<u>{{Txp|Epitelio|Zelula epitelialak}}</u>: lauak dira eta gorputzeko zenbait organo estaltzen dituzte, {{Txp|Larruazal|azala}}, adibidez. Organo horiek eta gorputza bera isolatu eta babesten dituzte.
*<u>{{Txp|Muskulu|Zelula muskularrak}}</u>: luzangak dira, eta osatzen dituzten ehunak uzkurtu eta tenkatu egiten dira, muskuluek gorputzari mugimendua eman ahal izateko.
Zelula espezializatuak ehun izeneko multzoetan antolatzen dira, eta horiek, aldi berean, organoak osatzen dituzte. Organoen multxoari sistema edo aparatua esaten zaio ({{Txp|Arnas aparatu|arnas-aparatua}}, adibidez). Maila guztien artean, organismoa osatzen dute.
==Zein dira organismo zelulaniztunak?==
{{Txp|Animalia}} eta {{Txp|landare}} guztiak organismo zelulanitzak dira; adibidez, lehoia bezalako {{Txp|ugaztun|ugaztunak}}, igela bezalako {{Txp|anfibio|anfibioak}}, haritza bezalako {{Txp|zuhaitz|zuhaitzak}}, tipula bezalako {{Txp|barazki|barazkiak}}, etab. {{Txp|Onddo}} batzuk eta {{Txp|protisto|protistoen}} erreinuko organismo batzuk ere plurizelularrak dira, perretxikoak edo {{Txp|alga|algak}}, adibidez.
===Adibide batzuk===
*<u>'''Gizakia'''</u>: zelula mota desberdinek era guztietako ehunak osatzen dituzte eta hauek {{Txp|zirkulazio-aparatu|zirkulazio-aparatua}}, {{Txp|nerbio-sistema}}, eta gainontzeko sistema edo aparatuak eratzen dituzte.
*<u>'''Karramarroa'''</u>: beste krustazeo batzuk bezala, zeluletako batzuk {{Txp|exoeskeleto}} bat eratzeko espezializatuta daude, animalia estaltzeko eta babesteko.
*<u>'''Izurdea'''</u>: uretako ugaztun hau, animalia guztiak bezala, hainbat motatako zelula eukariotoek osatzen dute.
*<u>'''Garia'''</u>: {{Txp|gramineo|gramineoen}} familiako zereala. Zelula eukarioto begetalez osatuta dago.
*<u>'''Soropila'''</u>: zurtoinean dituen zelulek luzera handitzea ahalbidetzen dute belarra mozten denean.
==Ezaugarriak==
*Organismo zelulaniztunak {{Txp|eukarioto|eukariotoak}} dira.
*Elkarren artean oso desberdinak izan daitezkeen zelula espezializatuez osatuta daude.
*Osatzen dituzten zelulak elkarren artean lotuta daude eta elkarren beharra dute.
*Organismo makroskopikoak organismo zelulabakarrak baino konplexuagoak eta garatuagoak dira.
*Hasieran, {{Txp|mitosi}} edo {{Txp|meiosi|meiosiaren}} bidez biderkatzen den zelula bakar batetik sortzen dira.
{{txikipedia_interwiki}}
[[Kategoria:Txikipedia]]
[[Kategoria:Txikipedia:Biologia]]
| |||