Sugaar: berrikuspenen arteko aldeak

* [[Azkoitia]]n, ''Sugaar'' eta ''Maju'' berdintzat jotzen dira. ''[[Mari]]''rekin ostiraletan elkartzen da eta ekaitzak sortzen dituzte.larrua joaz.

* [[Burunda|Burundan]]n [[Luzifer]] deitzen zuten.

Bere izenek ere bere garrantziaren aipamena egiten dute, Sugoi-ren "goi" gehigarria "goikoa"-ren urratsa agertzen du, hau da, zehazki beste Goiko Jaunarena, katolikoen Jaungoikoarena. Baina beste ikerlari batzuen iritzian "goi" hori soilik kokagune adierazgarri bat litzake, zeruan zehar mugitzen den ezaugarriaren seinalea. Suarekin ere badu parekotasuna zeruan suzko igitai itxuran hegan agertzen dela diotenean. Baino Jainkotiar bat izendatzeko orduan ikusten dan baino pentsamendu sakonago bat egon beharko lukeela pentsatu dezakegu.

''Sugaar'' izenak ere bere izaeraren aztarnak ematen dizkigu, Suge eta arra hitzen gehiketa izan liteke [[Jose Migel Barandiaran|Barandiaranen]] ustetan. Erantzuna egokia letorke ''Culebro'' bezala azaltzen dan [[Lope Gartzia Salazar|Salazarrek]] gaztelaniatutako "deabruaren" izenaren jatorriari erantzuna emateko. [[Betelu]] aldean ''Suarra'' deitzen zutela jakiteak susmo hori onesten du.<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Sugaar|abizena=|urtea=|izenburua=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/sugaar/ar-108780/|argitaletxea=Auñamendi eusko Entziklopedia|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu}}</ref>

Azkoitian ''Maju'' deitzen zioten eta ''Mari-ren'' senartzat zuten.<ref name=":0" /> ''E''maten zaizkion izenen artean, argi gehiena eman dezakeena dirudi. Mariren beste ezaguna dugun beste izena batekin zuzenki erlazionatu daiteke, ''Maia''-rekin hain zuzen. Honek ere nola esan behar den izena erakusten digu, Maju idazten bada ere Mayu irakurri beharko genuke (Jon idatzita Yon irakurtzen dan bezalaxe), edo eta Maju gaztelaniazko atzizkiarekin (majo gasteleraz, jatorra euskaraz) lotu eta jatorragoa izan zedin hala deitzen ziotela ere gerta zitekeen.

Zerua zeharkatzen zuen bai, baina bere emaztetzat duen Mari-rekin egoteko. [[Azkoitia|Azkoitian]]n diotenez ostiralero doa bisitatzea, [[Zarautz|Zarautzen]]en, aldiz, orraztea doala diote. Azkoitikoei jarraituz, Maju Marirekin "elkartzean" ekaitz beldurgarria sortzen da. Barandiaranek leunki jasotzen badu ere Maju eta Mariren arteko "elkartze" hori larrua jotzea da.

[[Fitxategi:Mihály Zichy Lucifer 1887.jpeg|alt=Jaungoikoa Luzifer aingerua zerutik bidaltzen Mihály Zichy-ren 1887. urteko grabatu batean|thumb|290x290px|Sugaarri Luzifer deitzen zioten Burundan, baina ziurrenik ez deabrutzat jotzen dan aingeru eroria bezala baizik eta Kristoren aitzinako izenordetzat.]]

[[Betelu|Betelukoek]]koek [[Balerdi]] mendian bizi zela uste zuten eta Elortalde mendira zeruan hegan zihoala zioten..

Eta kasualitatea dirudi harren hala da, [[Burunda]] aldean Luzifer deitzen zuten. Ez [[Itun Zaharra|katolkoen]] [[Luzifer]] noski, lehen kristauena agian bai ("argi eramaile" izan zen Kristoren hasierako izenordetariko bat). Negua [[Urbasa|Urbasan]]n igarotzen zuen kobazulo batetan eta udaberrian [[Aralar|Aralarrera]]rera zihoan han daukan udako gela batera. Ortzia zeharkatzen ikusten zuten, sutan eta gehienetan gauez, urteko egun beroenetan. Badaude su horren barruan zaldun bat zaldi eta guzti sumatzen dutenak, aldiz, beste batzuek katu bat ikusten dute.<ref>{{erreferentzia|izena=José María|abizena=Satrustegi|urtea=1995|izenburua=Mitos y creencias|argitaletxea=Orain|orrialdea=|orrialdeak=80-81|ISBN=84-89077-36-3|hizkuntza=es}}</ref>

''Sugoi'' suge edo gizaki itxuraz eraldatzeko ahamena duela jasoa du [[Jose Migel Barandiaran|Barandiaranek]].<ref>{{erreferentzia|izena=José Miguel de|abizena=Barandiarán|urtea=1997|izenburua=Mitologia del Pueblo Vasco|argitaletxea=Ostoa|orrialdea=45|orrialdeak=|ISBN=84-88960|hizkuntza=es}}</ref> Ahalmen hau pertsonaia denborarekin bitan banandu zelakoaren susmoa eta [[Herensuge|Herensugea]]a bere itxura ktonikoa dela onesten ditu.

Urtearen hilabeteen barne Maiatza da Jainko honekiko dagoen gurtzaren seinalea aurkezten duen hilabetea. Berez, bertako ospakizunak Maia, bere emazteari, zuzenduak badaude ere bera ere leku bat okupatzen du jaien barruan, Maioa-ren inguruan ospakizunak egiten bahit dira.

Udaberriko ospakizunek aitzinetik datoz, feniziarren ''mayumea'' jaia honen lekuko da. Zeltiarren ''Beltane'' ospakizuna artzainen udararen hasiera agurtzen zuen eta mendietara bueltatzeko unea ezartzen zuen. Ospakizun hauetan suak piztea garrantzizko ekintza bat zen eta leku egokituetan pizten zituzten naturaren irelu eta jainkoak gurtzeko.

Erromatarrek bereganatu egin zituzten ospakizun hauek eta maiatzeko lehenengo eguna loreei eskaini zioten.. Erromatarrek berenganatutako lurralde bakoitzean bertan gurtutako irelu eta jainkosen sinesmenak sinkretizatu egiten zituzten. Hispania ''Bona Dea'' jainkosa gurtzen zuten, ''Maya'', ''Maia'' edo eta ''Fauna'', emankortasunaren jainkosa erromatarrek udaberriarekin erlazionatzen zutena.

[[Araba|Araban]]n, [[Harana (Araba)|Haranako]] bailarako [[Done Bikendi Harana|San Vicente]] herrialdean Maioa Maiatzak 3 altxatzen dute eta Irailak 14 arte ez da kentzen. [[Bizkaia|Bizkaian]]n [[Durangaldea|Durangaldean]]n Maioak herri jaien arabera altxatzen dituzte, Maiatza den edo ez kontuan izan gabe. [[Abadiño|Abadiñon]]n ospakizunen hasieran altxa eta bukaeran kentzen dute. [[Gipuzkoa|Gipuzkoako]]ko herri askotan Maiatzan altxatzen badira ere Donibane jaian Maioarekiko dantzak ospatzen dira.

Altxatako zuhaitza Maioa Maiaren senarraren irudia bada eta Maia Mariren beste izena bat ezkutatzen badu, Maio Maju izan daiteke arazorik gabe.

* Mitos y creencias, Jose Maria Satrustegi, Orain, 1995 ISBN 84-89077-36-3.