De revolutionibus orbium coelestium: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
||
1. lerroa:
{{lan infotaula}}
'''''De revolutionibus orbium coelestium''''' (''gorpu zerutiarren translazioaz'') [[Nikolas Koperniko]] astronomoaren oinarrizko obra da. Bertan [[Klaudio Ptolomeo|Ptolomeo]]<nowiki/>ren [[
1506an hasia eta 1531n amaitua, astronomaren heriotza urtean argitaratu zen 1543an. [[Paulo III.a]] aita santuari eskaini zion.
8. lerroa:
Kopernikok eskuizkribu anonimo batean aurkeztu zuen lehen aldiz bere sistema. ''Commentariolus'' izenaz ezagututako testu hau esoterikoa izan zen, hau da, lagunen artean banatu zen jendarte zabalari aurkeztu gabe. Historialari gehienen ustetan 1510 inguruan idatzia izan zen, Italiara egindako bidaia baten ondoren. Egileak Lurraren eta gainontzeko planeten mekanika sistema Ptolemaikoan erabiltzen ziren baino kalkulu sinpleagoekin azal zezakeela aurresan zuen testu honetan.
Sistema heliozentrikoa garatzeko [[Muʾayyad al-Dīn al-ʿUrḍī-]]<nowiki/>en Urdi Lemmaz baliatu zen. Horrela [[Epiziklo|ekuante ptolomeikoa]] baztertzea lortu zuen. Ekuante ptolomeiko honen bidez, Ilargia, Eguzkia eta gainontzeko planeten abiadura eta norabide aldaketak azaltzen ziren, eta ordurare onespen osoa zuten. Eredu geozentriko horrek, aurreikuspen egokiak egiteko balio izan zuen [[Apolonio Pergakoa
[[Johanes Schoner]]-ek Merkurioren behaketak eskaini zizkion Kopernikori, 45 guztira eta horietatik 14 [[Koordenatu sistema galaktiko|longitude eta latitudeari]] buruzko xehetasunekin. Horietatik Kopernikok hiru erabili zituen ''De revolutionibus'' lanean''.''
20. lerroa:
* '''I Liburua:''' 1-11 ataletan teoria heliozentrikoaren oinarri orokorrak aurkezten dira. Gorpu zerutiarren mugimendu zirkularra, eta Lurraren bere buruarekiko rotazioa azaltzen dira. Horrez gain, aintzinakoek teoria geozentrikoa zergatik garatu zuten erantzuten saiatzen da. 12-14 ataletan [[Korda (geometria)|korden]] geometria lantzen duten teoremak eta taulak aurkezten dira.
* '''II Liburua''': astronomia esferikoaren printzipioak aurkezten dira ondorengo kapituluen oinarri gisa. Gainera, izar finkoen mapa bat egiten da.
* '''III Liburua''': [[
* '''IV Liburua''': [[Ilargia]] eta bere mugimendua azaltzen da.
* '''V Liburua:''' Teoria heliozentrikoaren araberako izar finkoen posizioa nola kalkulatu azaltzen da. Bost planeten kalkulua ere gehitzen du.
* '''VI Liburua''': Eguzki sistemak osatzen duen planoarekiko planetek duten posizioa azaltzen da.
Unibertsoa zortzi esferaren bidez azaltzen zuen. Azkenekoan izar finkoak aurkitzen ziren eta erdigunean [[Eguzkia]] zetzan geldirik. Erdigunetik kanpoaldera, ondorengo ordena mantentzen zuten planetek; [[Merkurio (planeta)|Merkurio]], [[Artizarra]], [[Lurra]], [[Marte]], [[Jupiter]], [[Saturno]]. [[Ilargia
Teoria iraultzailea izan bazen ere, Koperniko garaiko sinesmen batzuen menpe zen, eta haren teoriak bazituen hutsuneak. Kopernikoren uste okerretako bat orbiten [[Higidura zirkular|mugimendu zirkularra]] zen, egiazko [[
=== '''''Ad lectorem''''' ===
33. lerroa:
== Obraren harrera ==
Liburua argitaratu zenean laurehun aleko inprimaketa egin zen eta ez ziren guztiak banatu. Kopernikok teknikoki oso era konplexuan idatzi zuen liburua, astronomoentzat ez ezik beste guztientzat ere irakurgaitz eginez. Hau ez zen kasualitatez gertatu, astronomoen artean banatua izan zenez, blasfemia leporatzeko arriskua murriztu zuen. Gainera, Osiander predikalariaren gutunak lanaren mezua aldatu arren, honek ere blasfemia delitutik urrundu zuen. Hala ere, publikazioaren aurretik hasi ziren obraren aurkako kritikak. Badirudi [[Martin Lutero
Argitaratu eta lehen mendean jasotako kritika gehienak negatiboak izan ziren. 1546an Giovanni Maria Tolosani elizgizonak liburu bat idatzi zuen honen aurka. Unibertsitate katoliko gehienek sakrilegotzat zuten obra. Protestanteek ere, bereziki Lutero eta [[Joan Kalbino|Kalbinok]], gogor kritikatu zuten idatzi sakratuen aurka zioala leporatuz. Harritzekoa da, bestalde, [[Salamancako Unibertsitatea|Salamankako unibertsitatea]]<nowiki/>n izan zuen harrera; 1561ean aukerako irakurketa zen, eta 1594an derrigorrezkoa. Eliz ingurutik kanpo nahiko harrera ona izan zuen, horrela, astronomo, itsasgizon eta pentsalari askok teoria berria Ptolomeoren geozentrismoaren ordez erabiltzen hasi ziren.
| |||