|
== Historia ==
[[Jose Maria Arizmendiarrieta]] apaiz gaztea 1941ean iritsi zen 7.000 biztanleko Arrasatera, herriko parrokiako adjutore laguntzaile izateko,<ref>{{erreferentzia|abizena=Beed, Clive, Beed, Cara|urtea=2002|izenburua=Review of Social Economy Vol 60, N.º 1., ed. Work Ownership Implications of Recent Papal Social Thought|argitaletxea=Taylor & Francis, Ltd|orrialdeak=pp. 47-69.|hizkuntza=En}}</ref> eta bi urte geroago, 1943an, lanbide eskola bat sortu zuen,<ref>{{erreferentzia|abizena=Leibar, Juan, Azkarate, Joxemi|urtea=1993|izenburua=Historia de Eskola Politeknikoa José M.ª Arizmendiarrieta|argitaletxea=Laboral Kutxa|orrialdea=p. 23|ISBN=84-606-1940-0|hizkuntza=Es}}</ref> zuzendariak, teknikariak eta eskulan kualifikatua prestatzeko inguruko enpresa industrial ugarientzat eta, batez ere, kooperatibentzat.<ref>{{erreferentzia|abizena=Molina, Fernando|urtea=2005|izenburua=José María Arizmendiarreta|argitaletxea=Laboral Kutxa|orrialdea=p. 270|ISBN=84-920246-2-3|hizkuntza=Es}}</ref>
Gaur egun Mondragon korporazioa osatzen duten kooperatibak sortzeko elementu erabakigarria [[Jose Maria Arizmendiarrieta]] apaiz gaztea Arrasatera iritsi izana izan zen, [[1941]]ean. Herrian 7.000 biztanle bizi ziren, Espainiako gerraondoko ondorio mingarriak pairatzen ari zirenak –pobrezia, gosea, erbestea eta giro asaldatua–, eta Arizmendiarrietak erabaki zuen sakon lan egingo zuela elkarbizitzaren eta enplegu solidarioa lortzeko formulak garatzearen alde. Idealismoa eta talentu pragmatikoa uztartuz, guziontzat irekia izango zen [[Lanbide heziketa|Lanbide Eskola]] bat sortu zuen [[1943]]an, eta Eskola, denboraren poderioz, hazitegi bihurtu zen inguruko enpresetarako eta, batez ere, kooperatibetarako zuzendariak, teknikariak eta eskulan kualifikatua prestatzeko.
[[Fitxategi:Ulgor.jpg|thumb|320px|Ulgor fabrika, [[Fagor (argipena)|Fagor]]-en aitzindaria, [[Arrasate]]ko [[San Andres (Arrasate)|San Andres]] auzoan.]]
1955ean, Arizmendiarrietak ingeniaritza ikasteaz gain [[Unión Cerrajera|Union Cerrajera]] enpresan lan egiten zuten bost gazte aukeratu zituen (Usatorre, Larrañaga, Gorroñogoitia, Ormaechea eta Ortubay),<ref>{{erreferentzia|urtea=2019|izenburua=«El Cooperativismo como Solución: de Owen al Padre Arizmendiarrieta»|argitaletxea=forokoop.coop|hizkuntza=Es}}</ref> eta 1956an “Talleres Ulgor” lehen enpresa kooperatiboa sortu zuten elkarrekin (izena abizenen akrostikoaren ondorio da).<ref>{{erreferentzia|abizena=Aranzadi, Dionisio|urtea=1976|izenburua=Cooperativismo industrial como sistema, empresa y experiencia|argitaletxea=Universidad de Deusto|orrialdea=p. 421|ISBN=978-8460005506|hizkuntza=Es}}</ref> Denborarekin, Ulgor izena Fagor Etxetresnak-era aldatu zen, egungo Mondragon Korporazioaren enbrioi industriala bilakatuz.<ref>{{erreferentzia|abizena=Greenwood, Davydd, González, Jose Luis|urtea=1990|izenburua=Culturas de Fagor. Estudio antropológico de las cooperativas de Mondragon|argitaletxea=Txertoa|orrialdea=p. 166|ISBN=978-8471482488|hizkuntza=Es}}</ref>
Lehenengo kooperatiba sustatu aurretik, Arizmendiarrietak hainbat urte eman zituen gazteak [[humanismo]] solidarioaren eta parte hartzailearen inguruan hezitzen, erro kristautik abiatuta, eta beharrezko ezagutza teknikoak lortzeko lanean. [[1955]]ean, [[Unión Cerrajera]] enpresan lanean ari ziren bost gazte aukeratu zituen (Usatorre, Larrañaga, Gorroñogoitia, Ormaechea eta Ortubay), eta horiek taldearen enpresa aitzindaria eta korporazioaren muin industriala izan zen [[Ulgor]] lantegia eratu zuten (abizenen [[akrostiko]]a), gaur egungo [[Fagor (argipena)|Fagor]] Etxetresna Elektrikoak.
Ondorengo urteetan kooperatiba berriak sortu ziren, merkatuaren [[Autarkia (ekonomia)|autarkia]] eta Espainiako ekonomiaren esnatzea aprobetxatuz.<ref>{{erreferentzia|abizena=MacLeod, Greg|urtea=1998|izenburua=From Mondragon to America: Experiments in Community Economic Development|argitaletxea=Cape Breton University, Canada|orrialdea=p. 97|ISBN=978-0920336533|hizkuntza=En}}</ref> Besteak beste, [[Laboral Kutxa]] (1959), eta [[Lagun Aro]] gizarte-aurreikuspeneko erakundea. 1966an eskualde bereko lehen taldea sortu zen, Ularco, 1986tik aurrera [[Fagor (argipena)|Fagor]] izenekoa, korporazioaren asoziazionismo kooperatibo industrialaren ernamuina bilakatuz.<ref>{{erreferentzia|abizena=Ormaetxea, Jose María|urtea=1997|izenburua=Orígenes y claves del Cooperativismo de Mondragon|argitaletxea=Saiolan|hizkuntza=Es}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio, MacLeod, Greg|urtea=2010|izenburua=32 claves empresariales de Mondragon|argitaletxea=Garaia P.T.|orrialdea=p. 119|ISBN=.L.: SS-810-2010|hizkuntza=Es}}</ref> Eta 1969an, herri mailako bederatzi kontsumo-kooperatiba txiki elkartu ziren [[Eroski]] sortuz, denborarekin banaketa-talde garrantzitsueneko bat izatera iritsiko zena.<ref>{{erreferentzia|abizena=Larrañaga, Jesús|urtea=1998|izenburua=El cooperativismo de Mondragon. Interioridades de una utopía|argitaletxea=Azatza|orrialdea=p. 261|ISBN=84-88125-12-7|hizkuntza=Es}}</ref>
1970etik 1990era bitarteko garaian, negozio-bolumenaren hazkundeak jarraitu zuen, eta baita Laboral Kutxaren bidez sustatutako kooperatiba berrien sorrerak, eskualdeko taldeen eraketak, eta 1974an [[Ikerlan]] ikerketa-zentroaren sorkuntza.<ref>{{erreferentzia|abizena=William Foote Whyte, Kathleen King Whyte|urtea=1991|izenburua=Making Mondragon|argitaletxea=ILR Press, Cornell University, USA|ISBN=9780875461373|hizkuntza=En}}</ref>
1984an Mondragon Talde Kooperatibo (GCM) bezala berrantolatu zen, Espainia [[Europar Batasuna|Europar Batasun]]<nowiki/>ean sartzeko aukera kontutan hartuz, eta egungo korporazioaren aurrekaria da. Halaber, [[Otalora]] kooperatibetako eta enpresetako zuzendaritzen prestakuntza-zentroa sortu zen.<ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio|urtea=2005|izenburua=Empresa cooperativa y liderazgo|argitaletxea=Mondragon Unibertsitatea|orrialdea=p. 307|ISBN=84-608-0271-X|hizkuntza=Es}}</ref> 1990eko ekitaldia 23.130 enplegurekin amaitu zen.
1991n berrantolaketa berri batek Mondragon Korporazio Kooperatiboa (MCC) sortu zuen, gaur egun Mondragon Korporazioa izena duena—, zuzendaritza estrategikoa zein sektoreen araberako antolaketa azpimarratuz. 1997an [[Mondragon Unibertsitatea]] sortu zen, eta ondoren beste hamar zentro teknologiko sektorial eta Garaia Parke Teknologikoa. <ref>{{erreferentzia|urtea=1991|izenburua=«El grupo Mondragón se reestructura para dar el salto a Europa»|argitaletxea=El País|ISBN=ISSN 1134-6582|hizkuntza=Es}}</ref>
Hurrengo urteetan kanpo hedapenak jarraitzen du, zenbait herrialdetan ekoizpen plantak eraikiz, 2011n onartutako 2013-2016 ekitaldietarako gidalerroak garatuz.<ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio|urtea=(2006|izenburua=Cooperativas, globalización y deslocalización.|argitaletxea=Mondragon Unibertsitatea|orrialdea=p. 249|ISBN=84-608-0487-9|hizkuntza=Es}}</ref>[[Fitxategi:Ulgor.jpg|thumb|320px|Ulgor fabrika, [[Fagor (argipena)|Fagor]]-en aitzindaria, [[Arrasate]]ko [[San Andres (Arrasate)|San Andres]] auzoan.]]2013. urtea Fagor Etxetresnen krisia kooperatibaren itxierarekin amaitu zen, 2016-2019 aldirako politika sozio-enpresarialei buruzko barne hausnarketa prozesu batekin bukatuz. Horren ondorioz, 2018. urtearen hasieran, Fagor Etxetresnako bazkide ziren langile ohien ia % 100, korporazioko beste enpresa batzuetan birkokatuta zeuden. <ref>{{erreferentzia|abizena=Roelants, Bruno, et al|urtea=2019|izenburua=Cooperatives and the World of Work|argitaletxea=Routledge|ISBN=9780367250850|hizkuntza=En}}</ref>
Lehenengo hamabost urteetako ezaugarria oso dinamismo handia izatea izan zen. Garai hartan, merkatuaren [[autarkia (argipena)|autarkia]] eta ekonomia espainolaren susperraldia aprobetxatuz, kooperatiba ugari sortu ziren. Urte haietan, halaber don Jose Mariaren bultzadarekin, Mondragonen garapenerako funtsezkoak izan ziren bi erakunde eratu ziren, [[Euskadiko Kutxa]] ([[1959]]) eta [[Lagun Aro]] Gizarte Aurreikuspenerako erakundea (1966), eta lehenengo eskualde taldea osatu zen, Ularco izenekoa eta 1986tik aurrera [[Fagor (argipena)|Fagor]] dena, Korporazioaren historian hain garrantzitsua izan den asoziazionismo kooperatibo industrialaren ernamuina.<ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio & MacLeod, Greg|urtea=2010|izenburua=32 claves empresariales de Mondragón|argitaletxea=Garaia P.T.|orrialdea=119|ISBN=D.L.: SS-810-2010|hizkuntza=Es}}</ref> 1969an Eroski sortu zen, herri mailako bederatzi kontsumo kooperatiba txikik bat eginda, eta bere garairako oso ikuspegi aurreratua erakutsi zen, lehiakorrak izan ahal izateko elkartu beharrari dagokionez.
[[1970]]etik [[1990]]era doan etapan aurreko urteetako dinamismoa mantendu zen, eta horren erakusle dira negozio bolumenaren hazkunde handia, [[Euskadiko Kutxa]]ko enpresa dibisioak sustatutako kooperatiba berriak, asoziazionismo kooperatiboaren bultzada, eskualde mailako taldeen bitartez, eta [[Ikerlan]] ikerketa zentroaren sorrera, [[1974]]an.
[[Fitxategi:Jose Maria Arizmendiarrietaren estatua Mondragon Unibertsitateko Goi Eskola Politeknikoan..jpg|thumb|Jose Maria Arizmendiarrietaren estatua Mondragon Unibertsitateko Goi Eskola Politeknikoan.]]
[[Espainia]] [[1986]]an Europako Batasunean sartzearekin aurreikusten ziren aldaketa handiei erreparatuta, antolamenduaren arloan jauzi handia egitea erabaki zen, eta 1984an Mondragon Talde Kooperatiboa eratu zen, gaur egungo Korporazioaren aurrekaria. Zuzendarien etengabeko prestakuntza ere indartu zen, eta horretarako [[Otalora]] sortu zen, aldi berean kooperatibismoari buruzko prestakuntza eta zabalkundea landuko zituena. 1990eko ekitaldiaren amaieran 23.130 lanpostu zeuden.
Hirugarren etapa antolamenduaren eremuan aldaketa sakona ekarriko zuen proiektu batekin hasi zen: 1991ko Kongresu Kooperatiboak Mondragon Korporazio Korporatiboa sortzea erabaki zuen (MCC) –gaur egun Mondragon Korporazioa–, egoera lehiakor berrian enpresa eraginkortasunik handiena lortzeko helburuarekin, zuzendaritza estrategikoa bultzatuz eta jarduerak sektoreka antolatuz. Urte horietako alderdirik garrantzitsuenen artean nabarmen daiteke prestakuntzaren aldeko apustua, [[Mondragon Unibertsitatea]]ren sorrerarekin, 1997an, eta ikerkuntzari emandako bultzadarekin, 10 Zentro Teknologiko sektorial eta Garaia Berrikuntza Gunea abiaraziz.
Nazioarteko eremuan, prozesu globalizatzaile gero eta handiagoari erantzun nahi zaio eta, ondorioz, atzerriko hedapena biziki bultzatu da, hainbat herrialdetan produkzio lantegiak instalatuz. Coprecik 1990ean [[Mexiko]]n instalatu zuen lehenengo plantari beste askok jarraitu diote, eta [[2010]]aren amaieran 77 baziren, [[2012]]aren bukaeran 105 ziren, helburu hauek dituen estrategia baten barruan: lehiakortasuna eta merkatu kuota irabaztea, osagaien hornidura bezero handien lantegietara hurbiltzea, batez ere automobilgintzaren eta etxetresna elektrikoen sektoreetan, eta Euskal Herriko enpleguak indartzea, kooperatibek fabrikatzen dituzten produktuak plataforma berrien bidez esportatzen lagunduz.
Nazioarteko negozioak sustatzea krisi ekonomikoari aurre egiteko modua ere izan da. 2012an industria arloaren portaerak apustu hori berretsi zuen: ekitaldiaren itxieran nazioarteko salmentek marka historikoa gainditu zuten, 4.004 milioi eurora iritsita. Salmenta guztien %69 egin ziren nazioartean (2013an portzentajea %71,1ra iritsi zen) eta hazkunde hori bereziki aipagarria izan zen [[Errusia]], [[Brasil]], [[India]] eta [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] (%20ko igoera aurreko ekitaldiarekin alderatuta). Guztira, 2013aren bukaeran 211 filiak produktibo zeuden atzerrian (horietatik 17 urte horretan bertan zabaldu ziren) eta 11.000 lagun enplegatzen zituzten.
[[2014]]ko [[azaroaren 14]]an, [[Javier Sotil]] Mondragoneko presidente berri aukeratu zuten<ref>Xabier Martin, [http://www.berria.eus/albisteak/100493/javier_sotil_mondragoneko_presidente_berria.htm «Javier Sotil, Mondragoneko presidente berria»], ''Berria'', 2014-11-14</ref>. [[Abenduaren 14]]an jakin zenez, Javier Sotil Mondragoneko presidenteak ''Etorkizuneko Mondragon'' proiektua azalduko zuen [[abenduaren 15]]ean, kooperatibetako ordezkariei. Krisiak eta batez ere, [[Fagor (argipena)|Fagor]] Etxetresnen aferak jarduteko moduan eragingo zitzuten aldaketak jakingo zituzten ordezkariek<ref>Xabier Martin, [http://www.berria.eus/paperekoa/1914/022/001/2014-12-14/zauriak_ixteko_kongresua.htm «ZAURIAK IXTEKO KONGRESUA»], ''Berria'', 2014-12-14</ref>. [[Abenduaren 15]]ean jakin zenez, Mondragon Korporazioa enpresen gaineko exijentzia eta kontrol maila handituko zituen. Taldeak “elkartasun zorrotz eraldatzailea” izeneko printzipioari eutsiko zion eta ondorioz dibisioek “protagonismo handiagoa izango zuten”<ref>[http://www.eitb.eus/eu/albisteak/ekonomia/osoa/2805802/mondragon-taldea--mcck-hausnarketa-prozesuaren-ondorioak-aurkeztu/ «MCCk enpresen gaineko exijentzia eta kontrol maila areagotuko ditu»], ''EiTB'', 2014-12-15</ref>. Egun berean, Ordaindu eta Eskuratu elkarteetako kaltetuek «erantzukizuna eta negoziazioa» eskatu zuten Mondragonen kongresu atarian<ref>Jon Fernandez, [http://www.berria.eus/paperekoa/1819/004/001/2014-12-16/haserre_eta_etsipen_oihuak.htm «Haserre eta etsipen oihuak»], ''Berria'', 2014-12-16</ref>.
[[Fitxategi:Ucin.jpg|thumb|Iñigo Ucin, Mondragon Korporazioko Kontseilu Nagusiko lehendakaria.]]
|
