17:55, 30 martxoa 2021ko berrikusketa aldatu 81.36.141.47 (eztabaida) Orri berria: «Ukraina Europako bigarren herrialderik handiena da, Errusiaren ondoren. Ukrainako hiriburua Kiev da. Ukrainak Moldavia, Errumania, Hungaria, Eslovakia, Polonia, Bielorrusia eta...» Etiketa: Ikusizko edizioa		09:23, 1 apirila 2021ko berrikusketa aldatu desegin Koldo Biguri (eztabaida \| ekarpenak) Administratzaileak 9.651 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: {{Banner\|Pysanky2011.JPG}} Ukraina Europako bigarren herrialderik handiena da, Errusiaren ondoren. Ukrainako hiriburua Kiev da. ▼ [[Fitxategi:Europe-Ukraine (и не контролируемые).png\|500px\|thumb\|<center>Ukrainaren kokapena (berde argiz, Ukrainak kontrolatzen ez dituen lurraldeak).]] ▲'''Ukraina''' {{Txp\|Europa\|Europako}} bigarren herrialderik handiena da, {{Txp\|Errusia\|Errusiaren}} ondoren. Ukrainako hiriburua {{Txp\|Kiev}} da. Ukrainak ondoko herrialde hauekin egiten du muga: {{Txp\|Moldavia}}, {{Txp\|Errumania}}, {{Txp\|Hungaria}}, {{Txp\|Eslovakia}}, {{Txp\|Polonia}}, {{Txp\|Bielorrusia}} eta ~~Errusiarekin~~Errusia; ~~egiten du muga eta~~gainera, {{Txp\|Itsaso Beltza}} eta {{Txp\|Azoveko itsasoa}} ditu hegoaldean. Ia ~~Ukraina~~lurralde osoa da laua. ~~Herrialdearen~~Ukrainiaren ~~erdialdean~~erdialde eta hegoaldean dauden zelaiei {{Txp\|estepa\|estepak}} deitzen zaie. Ukrainako iparraldean Pripeteko {{Txp\|padura\|padurak}} daude, Europako ingurune {{Txp\|Hezegune\|hezeenetako}} bat. Mendebaldean {{Txp\|Karpatoak\|Karpato}} mendiak daude. Krimeako mendiek {{Txp\|Krimeako ~~Penintsula~~penintsula}} zeharkatzen dute eta hori hegoaldean Itsaso Beltzeraino hedatzen den lur zati bat da. Ukrainako ibairik luzeena {{Txp\|Dnieper}} da. [[Fitxategi:Flag of Ukraine.svg\|200px\|thumb\|ezkerrera\|<center>Ukrainako bandera.]] Ukrainako toki gehienetan uda epelak eta negu hotzak egoten dira eta batez ere ~~ekaina~~ekain eta uztailean egiten du euria. ▼ ==Biztanleria==▼ ▲Ukrainako toki gehienetan uda epelak eta negu hotzak egoten dira eta batez ere ekaina eta uztailean egiten du euria. 2020. urtearen amaieran, Ukrainak 41,6 milioi biztanle baino gehiago zituen. Gehienak ukrainarrak dira., baina ~~Errusiarrek~~errusiarrek osatzen dute bigarren biztanle multzo handiena. ~~Moldaviar~~Badaude moldaviar, tartariar eta bielorrusiar talde txikiak ere ~~badaude~~. {{Txp\|Ukrainera}} da hizkuntza nagusia. Herritar gehienak hiri edo herrietan bizi dira.▼ Biztanleriaren erdiak gutxi gorabehera ez du {{Txp\|erlijio\|erlijiorik}} jarraitzen. Gainerako jende gehienak Ekialdeko {{Txp\|Eliza Ortodoxoa}} ~~gisa ezagutzen den~~delako kristautasunaren adarra jarraitzen du. Pertsona gutxi batzuk {{Txp\|judaismo\|juduak}} dira.▼ ▲Biztanleria ==Ekonomia ==▼ ▲2020. urtearen amaieran, Ukrainak 41,6 milioi biztanle baino gehiago zituen. Gehienak ukrainarrak dira. Errusiarrek osatzen dute bigarren biztanle multzo handiena. Moldaviar, tartariar eta bielorrusiar talde txikiak ere badaude. Ukrainera da hizkuntza nagusia. Herritar gehienak hiri edo herrietan bizi dira. {{Txp\|Hirugarren sektore\|Zerbitzuen}} sektorea da Ukrainako {{Txp\|ekonomia\|ekonomiaren}} sektorerik garrantzitsuena. Sektore horretan honako arlo hauek sartzen dira: ~~finantzak~~{{Txp\|banku\|bankuak}}, {{Txp\|merkataritza}}, {{Txp\|garraio\|garraioa}}, {{Txp\|hezkuntza}}, {{Txp\|osasun\|osasuna}}, {{Txp\|gobernu\|gobernua}} eta {{Txp\|turismo\|turismoa}}. ~~Manufaktura-industria~~{{Txp\|Industria}} eta {{Txp\|meatzaritza}} ere garrantzitsuak dira Ukrainako ekonomiarentzat. Fabrikek burdina eta {{Txp\|altzairu\|altzairua}}, tren-makinak, traktoreak, produktu kimikoak eta beste ondasun batzuk ekoizten dituzte. Meategietatik manganesoa, ikatza, burdin minerala, gatza, sufrea eta beste mineral batzuk ustiatzen dira. Ukrainak gas natural eta {{Txp\|petrolio}} erreserbak ere baditu.▼ Ukrainako nekazariek {{Txp\|patata\|patatak}}, azukre-erremolatxa, {{Txp\|gari\|garia}}, garagarra, artoa, zekalea eta oloa ekoiztu eta abereak, txerriak, ardiak eta ahuntzak hazten dituzte.▼ ▲Biztanleriaren erdiak gutxi gorabehera ez du erlijiorik jarraitzen. Gainerako jende gehienak Ekialdeko Eliza Ortodoxoa gisa ezagutzen den kristautasunaren adarra jarraitzen du. Pertsona gutxi batzuk juduak dira. ==Historia==▼ ▲Ekonomia {{Txp\|Eslaviar}} deitzen zaien tribuak V. eta VI. mendeetan iritsi ziren gaur egungo Ukrainara. Beranduago, {{Txp\|bikingo}} batzuk eslaviarrekin nahastu ziren. Estatu bat ezarri zuten, zeina Kieveko Errusiako erresuma boteretsua bihurtu zen. Baina {{Txp\|mongolia\|mongoliarrek}} 1200ean herrialdea inbaditu zutenean, boterea galdu zuten.▼ ==Poloniarrak eta kosakoak== ▼ ▲Zerbitzuen sektorea da Ukrainako ekonomiaren sektorerik garrantzitsuena. Sektore horretan honako arlo hauek sartzen dira: finantzak, merkataritza, garraioa, hezkuntza, osasuna, gobernua eta turismoa. Manufaktura-industria eta meatzaritza ere garrantzitsuak dira Ukrainako ekonomiarentzat. Fabrikek burdina eta altzairua, tren-makinak, traktoreak, produktu kimikoak eta beste ondasun batzuk ekoizten dituzte. Meategietatik manganesoa, ikatza, burdin minerala, gatza, sufrea eta beste mineral batzuk ustiatzen dira. Ukrainak gas natural eta petrolio erreserbak ere baditu. XIV. mendean Ukraina {{Txp\|Lituania\|Lituaniaren}} kontrolpean egon zen, eta 1569tik aurrera, berriz, Poloniaren kontrolpean. Poloniarrek ukrainar asko morroi bihurtu zituzten, eta euren jabetzakoak ez ziren lurretan nekazari lanak egitera behartu zituzten. ▼ Morroi batzuek ihes egin zuten eta {{Txp\|kosako\|kosakoak}} izeneko indar militarrarekin batu ziren. 1648an, kosakoak ~~poloniar~~poloniarren nagusitasunaren aurka borrokatu ziren. Kosakoek poloniarrak garaitzen laguntzeko eskatu zioten Errusiari eta horrela lortu zuten independentzia. Baina estatu berria laster bihurtu zen {{Txp\|Errusiar Inperioa\|Errusiar Inperioaren}} zati.▼ ▲Ukrainako nekazariek patatak, azukre-erremolatxa, garia, garagarra, artoa, zekalea eta oloa ekoiztu eta abereak, txerriak, ardiak eta ahuntzak hazten dituzte. ==Errusiarren kontrola==▼ ▲Historia XVIII. mendean, Errusiak, poliki-poliki, ia Ukraina osoaren kontrola lortu zuen. 1922rako, sortu berria zen {{Txp\|Sobietar Batasuna\|Sobietar Batasunaren}} zati bihurtu zen Ukraina. Sobietarrek Ukrainako landetxeen ardura hartu zuten. 30eko hamarkadan, bost eta zazpi milioi bitarte ukrainar gosez hil ziren.▼ {{Txp\|Bigarren Mundu Gerra\|Bigarren Mundu Gerran}} Alemaniak Ukraina inbaditu zuen. {{Txp\|Alemania\|Alemaniako}} indarrek milioika ukrainar esklabo bihurtu zituzten eta 600.000 ukrainar judu hil zituzten. Sobietarrek 1944an kanporatu zituzten alemaniarrak Ukrainatik.▼ ▲Eslaviar deitzen zaien tribuak V. eta VI. mendeetan iritsi ziren gaur egungo Ukrainara. Beranduago, bikingo batzuk eslaviarrekin nahastu ziren. Estatu bat ezarri zuten, zeina Kieveko Errusiako erresuma boteretsua bihurtu zen. Baina mongoliarrek 1200ean herrialdea inbaditu zutenean, boterea galdu zuten. ==Independentzia==▼ ▲Poloniarrak eta kosakoak 1991n desagertu zen Sobietar Batasuna eta Ukrainak independentzia lortu zuen. 2004an, ukrainar askok ~~Presidentetzarako~~presidentetzarako hauteskundeen emaitzak salatu zituzten, hauteskundeak bidegabeak izan zirela pentsatzen baitzuten. Iraultza Laranja ~~gisa~~izenaz ezagutzen diren protestei esker, hauteskunde berriak egin zituzten. Hala ere, Ukrainako arazo politikoak ez ziren hor bukatu.▼ 2014ko martxoan, Errusiako tropek {{Txp\|Krimea}} inbaditu zuten, Ukrainako zati bat. Handik gutxira, {{Txp\|Vladimir Putin}} Errusiako presidenteak esan zuen Krimeako jendeak independentziaren alde bozkatu zuela. Orduan Putinek hitzarmen baten bidez, Krimea Errusiaren zati bihurtu zuen. Gainerako herrialde gehienek eta {{Txp\|Nazio Batuen Erakundea\|Nazio Batuek}} Errusiaren ekintzak gaitzetsi zituzten. Ukrainaren eta Errusiaren arteko tentsioak handiak ~~dira~~ziren oraindik, ~~izan ere, milaka pertsona hil dira gaur egun, 2020an, martxan dagoen~~2020. ~~gatazkan~~urtean.▼ ▲XIV. mendean Ukraina Lituaniaren kontrolpean egon zen, eta 1569tik aurrera, berriz, Poloniaren kontrolpean. Poloniarrek ukrainar asko morroi bihurtu zituzten, eta euren jabetzakoak ez ziren lurretan nekazari lanak egitera behartu zituzten. == Irudiak == ▲Morroi batzuek ihes egin zuten eta kosakoak izeneko indar militarrarekin batu ziren. 1648an, kosakoak poloniar nagusitasunaren aurka borrokatu ziren. Kosakoek poloniarrak garaitzen laguntzeko eskatu zioten Errusiari eta horrela lortu zuten independentzia. Baina estatu berria laster bihurtu zen Errusiar Inperioaren zati. <center><gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> Irudi:17-07-02-Maidan Nezalezhnosti RR74377-PANORAMA.jpg\|{{Txp\|Kiev}} hiriburua. Irudi:LopanStrelkaKharkov.jpg\|Kharkiv, bigarren hiri handiena. Irudi:Адміністративна споруда 02.jpg\|Odessa, hirugarren hiri handiena. Irudi:Pysanky2011.JPG\|Pazkoako arrautza tipikoak. </gallery> [[Kategoria:Txikipedia]] ▲Errusiarren kontrola [[Kategoria:Txikipedia:Europako herrialdeak]] ▲XVIII. mendean, Errusiak, poliki-poliki, ia Ukraina osoaren kontrola lortu zuen. 1922rako, sortu berria zen Sobietar Batasunaren zati bihurtu zen Ukraina. Sobietarrek Ukrainako landetxeen ardura hartu zuten. 30eko hamarkadan, bost eta zazpi milioi bitarte ukrainar gosez hil ziren. ▲Bigarren Mundu Gerran Alemaniak Ukraina inbaditu zuen. Alemaniako indarrek milioika ukrainar esklabo bihurtu zituzten eta 600.000 ukrainar judu hil zituzten. Sobietarrek 1944an kanporatu zituzten alemaniarrak Ukrainatik. ▲Independentzia ▲1991n desagertu zen Sobietar Batasuna eta Ukrainak independentzia lortu zuen. 2004an, ukrainar askok Presidentetzarako hauteskundeen emaitzak salatu zituzten, hauteskundeak bidegabeak izan zirela pentsatzen baitzuten. Iraultza Laranja gisa ezagutzen diren protestei esker, hauteskunde berriak egin zituzten. Hala ere, Ukrainako arazo politikoak ez ziren hor bukatu. ▲2014ko martxoan, Errusiako tropek Krimea inbaditu zuten, Ukrainako zati bat. Handik gutxira, Vladimir Putin Errusiako presidenteak esan zuen Krimeako jendeak independentziaren alde bozkatu zuela. Orduan Putinek hitzarmen baten bidez, Krimea Errusiaren zati bihurtu zuen. Gainerako herrialde gehienek eta Nazio Batuek Errusiaren ekintzak gaitzetsi zituzten. Ukrainaren eta Errusiaren arteko tentsioak handiak dira oraindik, izan ere, milaka pertsona hil dira gaur egun, 2020an, martxan dagoen gatazkan.

Txikipedia:Ukraina: berrikuspenen arteko aldeak