Petxa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
tNo edit summary |
No edit summary |
||
1. lerroa:
[[Fitxategi:28-estate,Taccuino Sanitatis, Casanatense 4182..jpg|thumb|250px|[[Nekazaritza|Laborariak]] [[igitai|igitan]]. [[XIV. mendea|XIV. mendeko]] irudia (''Tacuinum sanitatis'')]]
'''Petxa'''<ref>{{erreferentzia|izena = |abizena = |izenburua=Petxa |url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?sarrera=petxa&antzekoak=ez&option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&layout=aurreratua&Itemid=410&lang=eu&bila=bai |argitaletxea=Euskaltzaindiaren Hiztegia, euskaltzaindia.eus|sartze-data = 2020-11-1}}</ref> [[zerga]] edo kontribuzioa zen, nekazari bilauek erregeari edo lurraren jabeari ordaintzen ziotena. [[Kapare]]ak, elizgizonak eta [[Frankoak (etorkinak)|frankoak]] salbuetsirik zeuden.<ref name=GEN>{{
== Petxak Nafarroako Erresuman ==
[[Erdi Aroa]]n [[Nafarroako Erresuma|Nafarroako]] lurra erregeren (gehiena), nobleen eta elizaren ([[katedral]]a, [[abadetxe|abade-etxe]] eta [[monasterio]] handiak...) eskuetan zegoen. [[Nekazaritza|Nekazariek]] lurraren jabeari uztaren parte bat (petxa) ordaintzen zioten,<ref name=HNII>Ramirez Vaquero, Eloisa ''Historia de Navarra II''. Gobierno de Navarra, 1993</ref> jatorrian %5 eta %10en artekoa. Esate baterako, [[1307]]ko agiri baten arabera, [[Tafalla]]n eta [[Anue]]n %5 zen.<ref name=GEN/> Hasieran herri edo haran bakoitzean laborari bakoitzak zenbat ordaindu behar zuen ezarririk zegoen (''banakako petxa'') baino denborarekin ''petxa finkoak'' hedatuz joan ziren: herriak petxa finko bat adosten zuen erregearekin, nekazari guztien artean ordaindu beharrekoa.<ref name=MLZ>
XII. mende amaieratik aurrera, [[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso VI.a]] laborarien zerga guztiak bateratzen hasi zen, urteko petxa bakarra ezarriz. [[Abeltzaintza]] nagusi zen iparraldeko haranetan petxak dirutan paratu zituen (3-4 ''sueldo'' etxe bakoitzeko) eta hegoaldean petxa mistoak ([[Basaburua]]n adibidez, [[1192]]an, 4 ''sueldo'' eta 6 ''erregu'' [[olo]] etxeko)<ref>
▲XII. mende amaieratik aurrera, [[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso VI.a]] laborarien zerga guztiak bateratzen hasi zen, urteko petxa bakarra ezarriz. [[Abeltzaintza]] nagusi zen iparraldeko haranetan petxak dirutan paratu zituen (3-4 ''sueldo'' etxe bakoitzeko) eta hegoaldean petxa mistoak ([[Basaburua]]n adibidez, [[1192]]an, 4 ''sueldo'' eta 6 ''erregu'' [[olo]] etxeko)<ref>[http://www.navarra.es/appsext/bnd/GN_Ficheros_PDF_Binadi.aspx?Fichero=RPVIANAnro-0176-pagina0603.pdf Luis Javier Fortun Pérez de Ciriza. ''Los «fueros menores» y el señorío realengo en Navarra (siglos XI-XIV)''. Revista Príncipe de Viana 176.]</ref> Beste batzuetan petxa laborari bakoitzari ezarri beharrean herri edo haran osoari ezarri zitzaion (''petxa finkoa''). Dena dela bateratzea ez zen erabatekoa izan eta beste petxa batzuek iraun zuten, hala nola [[eiurdea]] (mendian bazkatzen ziren [[txerri|zerriengatik]] ordaintzen zena) edo ''afaria''.<ref name=HNI>Fortun Pérez de Ciriza, Luis Javier, Jusué Simonena, Carmen ''Historia de Navarra I''. Gobierno de Navarra, 1993</ref>
[[Antso VII.a Nafarroakoa|Antso VII.ak]] petxak bateratzen jarraitu zuen. Petxa finkoak herri eta haran askotan ezarri zituen eta erregeari zor zitzaizkion lan-egunak zehaztu zituen. Biztanleria handitu edo gutxitu arren, herri bakoitzaren petxa finkoak urtez urte aldatu gabe irauten zuen. Beraz, biztanleriaren eta ekonomiaren oparoaldietan, petxeroentzako onuragarria zen sistema hau. Errege ogasunak ere onurak ateratzen zituen, hala nola petxak errazkiago kobratzea eta diru sarrerak aurreikustea.<ref name=GEN/>
| |||