Nazioarteko Justizia Auzitegia: berrikuspenen arteko aldeak

Nazioarteko Justizia Auzitegia nazioarte mailan gatazkak modu baketsuan konpontzeko prozesu luze baten ondorioa izan da. Hasieran, [[Negoziazio|negoziazioarennegoziazio]]aren eta bitartekaritzaren bidez konpontzen zituzten nazioarteko gatazkak, hala ere, urteak aurrera joan ahala, gatazken aurrean konponbidea zuzenbidean oinarrituta ebatziko zuen organo inpartzial baten beharrizana zegoela konturatu ziren. Konponbidea arbitrajean aurkitu zuten. [[Arbitraje (zuzenbidea)|Arbitrajea]] Estatu Batuen eta Erresuma Batuaren arteko Jay Tratatuaren ondorioz sortu zen.

Hala ere, urteak aurrera joan ahala, estatuek erabaki zuten gatazkak modu baketsuan konpontzeko auzitegi iraunkor bat edukitzeak prozesua asko arindu eta erraztuko zuela. 1899 eta 1907an “Hagako Bake Konferentziak” antolatu ziren bakeari eta armagabetzeari buruz hitz egiteko eta auzitegi iraunkor bat sortzeko aukera mahai gainean jarri zen.

Lehenengo konferentzia horretan parte hartu zuten 26 estatuek (horien artean Asiako zenbait herrialdek eta Mexikok parte hartu zuten) nazioarteko gatazkak modu baketsuan konpontzeko hitzarmena sinatu zuten. Horrela sortu zen Arbitrajearen Auzitegi Iraunkorra 1902an. Gaur egun aktibo jarraitzen du eta estatuen arteko gatazkez gain, nazioarteko erakunde edo entitate pribatuen arteko gatazkak ezagutzen ditu. Izenak jardueraren iraunkortasuna aditzera ematen duen arren, ez da organoaren funtzionamendua deskriba zezakeen hitzik egokiena. Auzitegi hau legelarien zerrenda batez osatuta zegoen (estatu kide bakoitzeko gehienez 4 legelari egon zitezkeen) eta gatazkaren bat zegoenean, alderdiek zerrenda horietatik aukeratzen zituzten arbitraje auzitegi bat sortzeko beharrezkoak ziren legelariak.

Horrenbestez, Arbitraje Auzitegi Iraunkorra abian jartzeko, funtsezkoa da alderdien onarpena, hauek baitira elementu prozesal eta praktikoak zehaztu behar dituztenak auzitegiak bere ekintzak burutzen hasi baino lehen. Egoera honen aurrean, 1907ko Hagako Bake Konferentzian gatazkak konpontzeko prozedura judiziala eta neurri hertsatzaileak oinarri zituen auzitegi berri bat sortzeko proposamena egin zen. Alemaniak, Erresuma Batuak eta Estatu Batuek auzitegi iraunkor bat sortzeko proposamen bateratu bat aurkeztu zuten, baina Konferentzian parte hartu zuten estatuak ez ziren gai izan erabaki batera iristeko. Hala ere, bertan adierazi ziren ideiak kontuan hartu ziren Nazioarteko Justizia Auzitegi Iraunkorraren estatutua sortzeko orduan.

Lehen Mundu Gerraren ondoren, magistratu iraunkorrez osatutako auzitegi bat eratzeko proiektua oraindik hainbat estaturen helburuen artean zegoen. 1920an, Nazioen Kontseiluak, Legelarien Batzorde bat sortu zuen eta talde horrek Nazioarteko Justizia Auzitegiaren estatutua eratu zuen. Hainbat negoziazio egin ondoren, 1921eko irailean, Nazioen Liga osatzen zuten estatu gehienek auzitegi berriaren estatutua onartu eta berretsi zuten. Estatutua berehala sartu zen indarrean. Auzitegi honek, Arbitraje Auzitegi Iraunkorrak, magistratuak aukeratzeko zeukan arazoa konpondu zuen. Nazioarteko Justizia Auzitegi Iraunkorreko magistratuak, Ligaren Kontseiluak eta Batzar Nagusiak aukeratuko zituzten, bakoitzak bere aldetik, betiere gogoan izanda magistratu horiek munduko sistema juridiko garrantzitsuenak ordezkatu behar zituztela. Nazioarteko Justizia Auzitegia Bakearen Jauregian ezarri zen (Hagan).

Nazioarteko Justizia Auzitegi Iraunkorra Nazioen Ligak sortu eta finantzatu arren, ez zen azken erakunde horren organo bat, auzitegia organo juridiko independente bat zen.

Auzitegiak bere helburua bete zuen eta 1922 eta 1940 artean estatuen arteko 29 gatazka konpondu zituen eta 27 iritzi kontsultibo aurkeztu zituen eta gehienak aplikatuak izan ziren. Horrez gain, hainbat ekarpen egin zituen nazioarteko zuzenbide publikoaren inguruan. Auzitegiaren jarduera bertan behera geratu zen Bigarren Mundu Gerra hasi zelako. Hala ere, auzitegia ez zen behin betiko desegin 1946 arte.

Bigarren Mundu Gerraren ondoren, 1945ean, San Francisco-ko Konferentzia antolatu zen eta bertan parte hartu zuten estatuek [[Nazio Batuen Erakundea]] eta Nazioarteko Justizia Auzitegia sortu zituzten. Hainbat arrazoi zeuden Auzitegia sortzeko: Nazio Batuetan Nazioen Ligan parte hartu ez zuten hainbat estatu berrik parte hartu zuten eta Nazioarteko Justizia Auzitegi Iraunkorraren ideiak nahiko zaharkituta zeudela uste zuten. Estatu parte hartzaileek Nazioarteko Justizia Auzitegiak nazioarteko ordezkaritza zabalago bat islatzea nahi zuten, ez bakarrik Europa edo zibilizazio nagusien ikuspegia. Hala ere, bi auzitegiek lotura sendoa daukate beren artean, Nazioarteko Justizia Auzitegiaren estatutua eta Nazioarteko Justizia Auzitegi Iraunkorrarena berdinak baitira.

1946ko apirilean Nazioarteko Justizia Auzitegi Iraunkorra behin betiko desegin zen eta Nazioarteko Justizia Auzitegia lehenengo aldiz elkartu zen. Nazioarteko Justizia Auzitegiak aurreko auzitegiaren dokumentu, jurisprudentzia eta ohiturak jaso zituen eta haren egoitza Bakearen Jauregian ezarri zen (Hagan) Lehenengo batzar horretan magistratuen presidentea aukeratu zuten José Gustavo Guerrero ([[El Salvador]]), Nazioarteko Justizia Auzitegi Iraunkorreko azken presidentea izan zena. Auzitegiko kide guztiak izendatuak izan zirenean, 1946ko apirilaren 18an, lehenengo entzunaldi publikoa gauzatu zuten eta 1947ko maiatzean lehen nazioarteko gatazka ezagutu zuten.

9 urterik behin izendatzen dituzten 15 magistratuk osatzen dute. Bi organo horiek aldi berean bozkatzen dute eta aukeratua izateko beharrezkoa da organo bakoitzean gehiengo osoa izatea, horregatik, askotan bozketa bat baino gehiago egitea beharrezkoa da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Estatuto de la Corte Internacional de Justicia|hizkuntza=ES|url=https://www.un.org/es/documents/icjstatute/chap1.htm|aldizkaria=www.un.org|sartze-data=2020-04-08}}</ref>

Auzitegiaren jarraitutasuna lortzeko helburuarekin, magistratuen heren bat bozkatzen da 3 urtetik behin. Magistratu bat hiltzen bada edo bere postuari uko egiten badio, ahalik eta arinen ezohiko bozketa bat egiten da magistratu berria izendatzeko. Bozketa horiek New York hirian gauzatzen dira eta bertan aukeratzen diren magistratuek hurrengo urteko otsailaren 6an hartzen dute kargua. Kontuan izan behar da magistratuak berriz aukeratuak izan daitezkeela.

Auzitegiaren estatutuan parte hartzen duten estatu guztiek proposatu ditzakete hautagaiak. Proposamena ez dute estatu bakoitzeko gobernuek zuzenean egiten, Arbitraje Auzitegi Iraunkorreko kideen bitartez proposatzen dira hautagaiak. Arbitraje Auzitegi Iraunkorrean parte hartzen ez duten estatuek ere hautagaiak proposatu ditzakete talde bereziak sortuz. Talde bakoitzak gehienez 4 hautagai proposatu ditzake eta horietatik gehienez 2 izan daitezke beren nazionalitatekoak. Beste biak edozein estatutakoak izan daitezke, eta ez da nahitaezkoa estatu horiek Nazioarteko Justizia Auzitegiko parte izatea. Hautagaien izenak Nazio Batuen Idazkari Nagusiari esan behar zaizkio. Hautagaia izateko beharrezkoa da bakoitzak bere herrialdean epaile edo estatuko organo gorenean jardutea edo moral eta ospe altuko legelaria izatea.

Nazioarteko Justizia Auzitegian ezin dira herrialde bereko bi magistratu egon. Gainera, auzitegiak bere osotasunean mundu mailako zibilizazio eta sistema juridiko nagusiak ordezkatu behar ditu. Praktikan, zibilizazio handien nagusitasuna auzitegiaren banaketan ikus daiteke: 3 magistratu Afrikakoak dira, 2 Hego Amerika eta Karibekoak, 3 Asiakoak, 2 Europa Ekialdekoak eta 5 Mendebalde Europakoak eta beste estatu batzuetakoak. Banaketa berdina ezarrita dago Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluan.

* Eskaera bidez: izaera aldebakarrekoa da eskaera; beraz, estatu demandatzaileak aurkeztuko dio estatu demandatuari. Auzitegiko Erregelamenduak betekizun zorrotzagoak xedatzen ditu eskaeraren edukirako. Estatuak azaldu behar du, ahal den neurrian, prozedura hori auzitegiaren jurisdikzioaren barruan dagoen. Horrez gain, alegazioak egitate eta arrazoietan oinarritu beharko ditu. Ingelesezko bertsioan, titulu ofizialaren azpian agertuko dira alde bien izenak “v” batez banatuta (latinez ''versus''). Esate baterako: [[Nikaragua]] v. [[Txile]].

Behin ahozko fasea bukatuta, auzitegiko kideek biltzen dira eztabaidatzeko, ondoren epaia emango dute publikoki. Epaia behin betikoa da, loteslea alde bientzako eta apelaezina. Asko jota, interpretaziorako edo berrikusketarako xede izan daiteke. Epaile batek egin nahiko balu, epaian iritzia erantsi beharko luke.

Gutuna sinatzerakoan, Nazioa Batuen Estatu Kideak auzitegiko erabakiak betetzera konprometitu dira. Estatu batek adierazten badu beste parteak ez duela auzitegiak emandako epaia bete, orduan Segurtasun Kontseiluaren aurrean aurkeztu ahal da kasua.

Orain arteko azalpena prozedura normalaren ingurukoa izan da. Hala ere, ohikoena da aurretiazko salbuespenak aurkeztea auzitegiak epaia ematea ekiditeko. Adibidez, estatu demandatuak adieraz dezake Auzitegiak ez daukala jurisdikziorik epaia emateko. Kasu hauetan Auzitegiak erabakitzen du. Estatutuak ere aurreikusten ditu zenbait kasu, non estatu demandatua ez den auzitegiaren aurrean agertzen. Baina alde bat epaian ez bertaratzeak ez du prozesua gelditzen. Hala ere, kasu hauetan auzitegiak ziurtatu beharko du eskumena duela gai horren gain epaia emateko.

Batzar Nagusiak eta [[Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua|Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluak]]k aholkuak eska ditzakete edozein auzi juridikoren inguruan. Nazio Batuetako beste organismo edo agentzia batzuek aholkuak eska ditzakete , betiere aholkuak eskatzeko baimena jaso badute eta soilik egin dezakete beren jardueren esparruan sortzen diren zuzenbideko gaiei dagokienez.

Estatu hauek ez daude auzi-prozeduren alderdien egoera berean: Auzitegiaren aurrean dituzten ordezkariak ez dira agente deitzen eta prozedura aholku-emailean parte hartzeak ez du auzitegiaren iritzia lotesle bihurtzen haientzako.

Hala ere, ez da ohikoena Nazioarteko Justizia Auzitegiak baimentzea iritzia eskatu ez duten nazioarteko erakundeek aholkularitza prozeduretan parte hartzea. Nazioarteko gobernuz kanpoko erakundeei dagokienez, Nazioarteko Justizia Auzitegiak informazioa emateko baimena eman zion behin eta erakundeak ez egitea erabaki zuen (Hego Mendebaldeko Afrikako Nazioarteko Egoera Juridikoa). Auzitegiak baztertu egin ditu erakunde pribatuek egindako eskaera guztiak.