|
'''Plandemia''' deitu izan zaio [[COVID-19|COVID-19ren]] [[COVID-19 pandemia|2019-2020]] [[COVID-19|koronabirusaren]] [[COVID-19 pandemia|pandemiaren]] inguruko [[konspirazioaren teoria]] bati, hitz jokoan adieraziz ''pandemia'' nahita asmatutako ''plana'' izan dela, eta hedaduraz konspirazio-teoria desberdinen multzoari ere.<ref Plandemianname=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Foucaulten edo haren bifurkazioetako batean sinisten duenari ''negazionista'' esan izan zaio 2020ko udatik aurrera berezikipandemia|hizkuntza=eu|data=2020-08-16|url=https://etzi.pm/2020/08/foucaulten-pandemia/|aldizkaria=etzi.pm|sartze-data=2020-09-10}}</ref>.
Ikuspegi hauetariko askok [[Euskal Herria|Euskal Herrian]] ere izan dute islarik<ref name=":0" />. Beste ekimen batzuen artean, ''Koronabirusaren gezurrak'' izeneko talde bat sortu zen [[Telegram (aplikazioa)|Telegramen]], nagusiki euskaraz informazio alternatiboa eskaintzen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Koronabirusaren gezurrak|url=https://t.me/s/koronabirusarengezurrak|aldizkaria=Telegram|sartze-data=2020-09-10}}</ref>.Plandemian edo haren bifurkazioetako batean sinisten duenari ''negazionista'' esan izan zaio 2020ko udatik aurrera bereziki<ref>{{Erreferentzia|izena=Aitor|abizena=Montes|urtea=2020|izenburua=Asintomatikoen baheketa|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|data=2020-09-09|url=https://www.naiz.eus/eu/iritzia/articulos/asintomatikoen-baheketa|aldizkaria=naiz: IRITZIA|sartze-data=2020-09-10}}</ref>.
[[Munduko Osasun Erakundea|Osasunaren Mundu Erakundeak]] birusari buruzko informazio okerreko ugaritasunari "''infodemia''" deitu izan dio, eta [[osasun]] globalarentzat oso arriskugarria dela adierazi. ▼
▲[[Munduko Osasun Erakundea|Osasunaren Mundu Erakundeak]] birusari buruzko informazio okerreko ugaritasunari "''infodemia''" deitu izan dio, eta [[osasun]] globalarentzat oso arriskugarria dela adierazi <ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Disinformation and coronavirus|hizkuntza=en|url=https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/disinformation-and-coronavirus|aldizkaria=www.lowyinstitute.org|sartze-data=2020-09-10}}</ref>.
== Desinformazioa ==
Covid gaitzaren krisian izugarrizko [[desinformazio]] multzoa zabaldu da gaixotasunaren jatorriari, eskalari eta gaixotasunaren prebentzioari, diagnostikoari eta tratamenduari buruz. Informazio faltsua, nahita, sare sozialen eta komunikabideen bidez hedatu da<ref name=":1" />. Estatu batzuetako hedabideak ([[Txinaren izenak|Txina]] eta [[Errusia]] adibidez<ref>{{Erreferentzia|izena=Peter|abizena=Beaumont|izenburua=Malicious forces creating 'perfect storm' of coronavirus disinformation|hizkuntza=en-GB|abizena2=Borger|abizena3=Boffey|izena2=Julian|izena3=Daniel|data=2020-04-24|url=https://www.theguardian.com/world/2020/apr/24/coronavirus-sparks-perfect-storm-of-state-led-disinformation|aldizkaria=The Guardian|issn=0261-3077|sartze-data=2020-09-10}}</ref>), edo gobernu eta goberburuak ere nahastuta egon dira puntu batean edo bestean mezu horien zabalkundean: Donald Trump eta Erresuma Batuko gobernuari ere egotzi zaizkie praktika horiek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Experts warn Trump’s misinformation about coronavirus is dangerous|hizkuntza=en-US|data=2020-02-26|url=https://www.statnews.com/2020/02/26/trump-mixed-messages-on-coronavirus/|aldizkaria=STAT|sartze-data=2020-09-10}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Adam|abizena=Payne|izenburua=Boris Johnson's government has considered the possibility that the coronavirus may have accidentally leaked from a Chinese lab|url=https://www.businessinsider.com/boris-johnson-government-coronavirus-may-leaked-chinese-laboratory-covid-2020-4|aldizkaria=Business Insider|sartze-data=2020-09-10}}</ref>.
Covid gaitzaren krisian izugarrizko [[desinformazio]] multzoa zabaldu da gaixotasunaren jatorriari, eskalari eta gaixotasunaren prebentzioari, diagnostikoari eta tratamenduari buruz. <ref name="bbc_misinfo">{{Cite news|data=30 gener 2020|url=https://www.bbc.com/news/blogs-trending-51271037|accessdate=10 febrer 2020}}</ref> <ref name="Lowy">{{Cite news|data=25 març 2020|url=https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/disinformation-and-coronavirus}}</ref> <ref name="RunningList">{{Cite web|url=https://www.buzzfeednews.com/article/janelytvynenko/coronavirus-disinformation-spread|accessdate=8 febrer 2020|title=Here's A Running List Of Disinformation Spreading About The Coronavirus|work=Buzzfeed News}}</ref> Informazio faltsua, nahita desinformatutakoa barne, sare sozialen, <ref name="20200124factcheckA">{{Cite web|data=24 gener 2020|url=https://www.factcheck.org/2020/01/social-media-posts-spread-bogus-coronavirus-conspiracy-theory/|accessdate=10 febrer 2020|first=Jessica|last=McDonald|title=Social Media Posts Spread Bogus Coronavirus Conspiracy Theory|work=Factcheck.org}}</ref> testu mezuen, <ref name="FTTextMsg">{{Cite web|data=20 març 2020|url=https://www.ft.com/content/34b6df5a-ea4a-471f-8ac9-606580480049|title=Huge text message campaigns spread coronavirus fake news|work=Financial Times}}</ref> eta komunikabideen bidez hedatu da, <ref name="fp_0414conspiracy">{{Cite web|data=14 abril 2020|url=https://foreignpolicy.com/2020/04/14/as-the-coronavirus-spreads-conspiracy-theories-are-going-viral-too/|first=Elise|last=Thomas|title=As the Coronavirus Spreads, Conspiracy Theories Are Going Viral Too|work=Foreign Policy}}</ref> herrialdeetako estatuko hedabideak barne [[Txinaren izenak|Txina]], <ref name="20200312theguardian">{{Cite web|data=13 març 2020|url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/12/conspiracy-theory-that-coronavirus-originated-in-us-gaining-traction-in-china|first=Lily|last=Kuo|title='American coronavirus': China pushes propaganda casting doubt on virus origin|work=[[The Guardian]]}}</ref> [[Errusia]], <ref name="scmp3051939">{{Cite news|data=23 febrer 2020|url=https://www.scmp.com/news/world/russia-central-asia/article/3051939/coronavirus-russia-pushing-fake-news-about-us-using|accessdate=27 febrer 2020}}</ref> <ref name="galeotti">{{Cite news|data=10 abril 2020|url=https://www.themoscowtimes.com/2020/04/06/coronavirus-propaganda-a-problem-for-the-kremlin-not-a-ploy-a69879}}</ref> [9] [[Iran]], <ref name="presstv">{{Cite aldizkari|data=8 març 2020|url=https://www.jpost.com/Middle-East/Iran-News/Irans-regime-pushes-antisemitic-conspiracies-about-coronavirus-620212|accessdate=11 març 2020|first=Seth|last=Frantzman|title=Iran's regime pushes antisemitic conspiracies about coronavirus}}</ref> eta [[Turkmenistan]] . <ref name=":5">{{Cite web|url=https://thediplomat.com/2020/04/did-turkmenistan-really-ban-the-word-coronavirus/|accessdate=10 abril 2020|first=Catherine|last=Putz|title=Did Turkmenistan Really Ban the Word 'Coronavirus'?|work=thediplomat.com}}</ref>
Iruzur komertzialak ere izan dira sendabide "miragarriak" eskaintzen<ref>{{Erreferentzia|izena=Luis|abizena=Ferré-Sadurní|izenburua=Alex Jones Is Told to Stop Selling Sham Anti-Coronavirus Toothpaste|hizkuntza=en-US|abizena2=McKinley|izena2=Jesse|data=2020-03-13|url=https://www.nytimes.com/2020/03/13/nyregion/alex-jones-coronavirus-cure.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2020-09-10}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Victoria Knight of Kaiser Health|abizena=News|izenburua=Covid-19: beware online tests and cures, experts say|hizkuntza=en|data=2020-03-31|url=http://www.theguardian.com/world/2020/mar/31/coronavirus-covid-19-fake-tests-cures|aldizkaria=the Guardian|sartze-data=2020-09-10}}</ref>. Beste batzuen arabera, kezkatu beharrik ez dago, gezurrezkoa baita birusa eta benetako gaixotasunik ez dago, edo oso arina da besterik gabe<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Iruñeko karrikak, Plandemic konspirazio bideoetan|hizkuntza=eu|url=https://sustatu.eus/1589439163|aldizkaria=sustatu.eus|sartze-data=2020-09-10}}</ref>. Era berean, [[Maskara (iragazkia)|maskararen]] erabilpena onartu ezinezko inposizioa izateaz gain, osasunaren kalterakoa ere izan daitekeela aldarrikatu dute. [[Bakunen kontrako mugimendua]] asaldatu da bereziki maskararen kontra egiteko orduan<ref>{{Erreferentzia|izena=Teresa|abizena=López de Munian|urtea=2020|izenburua=Me rebelo a que me tapen la boca|argitaletxea=Naiz.eus|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|data=2020-08-28|url=https://www.naiz.eus/eu/iritzia/articulos/me-rebelo-a-que-me-tapen-la-boca|aldizkaria=naiz: IRITZIA|sartze-data=2020-09-10}}</ref>.
Ospetsuek, politikariek <ref name="obrador=coronavirus">{{Cite news|data=26 març 2020|url=https://www.hrw.org/news/2020/03/26/mexico-mexicans-need-accurate-covid-19-information}}</ref> <ref>{{Cite news|data=6 abril 2020|url=https://www.businessinsider.com/boris-johnson-government-coronavirus-may-leaked-chinese-laboratory-covid-2020-4}}</ref> ( [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]], <ref>{{Cite news|data=17 abril 2020|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/04/trump-aides-flirt-china-lab-coronavirus-conspiracy-theory-200417094336525.html}}</ref> <ref name="stat">{{Cite web|data=26 febrer 2020|url=https://www.statnews.com/2020/02/26/trump-mixed-messages-on-coronavirus/|accessdate=5 abril 2020|title=Experts warn Trump's misinformation about coronavirus is dangerous|work=STAT}}</ref> Iran, <ref name="france2420200322">{{Cite news|data=22 març 2020|url=https://www.france24.com/en/20200322-iran-s-supreme-leader-khamanei-refuses-us-help-to-fight-coronavirus-citing-conspiracy-theory}}</ref> eta [[Brasil]], <ref name="bolsonaro">{{Cite web|data=27 març 2020|url=https://www.theatlantic.com/politics/archive/2020/03/bolsonaro-coronavirus-denial-brazil-trump/608926/|accessdate=1 abril 2020|first=Uri|last=Friedman|title=Bolsonaro Leads the Coronavirus-Denial Movement|work=The Atlantic}}</ref> bezalako herrialdeetako estatu buruak barne) eta beste pertsona publiko garrantzitsu batzuek hedatu dituzte zalantza puntuak. <ref name="20200408theguardian">{{Cite news|data=8 abril 2020|url=https://www.theguardian.com/media/2020/apr/08/influencers-being-key-distributors-of-coronavirus-fake-news}}</ref> [[Europar Batasuna|EBk]] salatu du Errusiako eta Txinako estatuko hedabideek desinformazioa zabaldu dutela; komunikabideetako aditu batzuek [[Donald Trump]] AEBetako presidenteari ere egotzi diote desinformazioa. <ref>{{Cite news|data=24 abril 2020|url=https://www.theguardian.com/world/2020/apr/24/coronavirus-sparks-perfect-storm-of-state-led-disinformation}}</ref> <ref>{{Cite news|data=25 abril 2020|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-eu-china/china-pressured-eu-to-drop-covid-disinformation-criticism-sources-idUSKCN227030}}</ref>
Iruzur komertzialak ere izan dira sendabide "miragarriak" eskaintzen. <ref name="Beware">{{Cite news|data=31 març 2020|url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/31/coronavirus-covid-19-fake-tests-cures|accessdate=2 abril 2020}}</ref> <ref name="alex jones">{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/03/13/nyregion/alex-jones-coronavirus-cure.html|accessdate=16 març 2020}}</ref> Era berean, [[Maskara (iragazkia)|maskararen]] erabilpena onartu ezinezko inposizioa izateaz gain, osasunaren kalterakoa ere izan daitekeela aldarrikatu dute. [[Bakunen kontrako mugimendua]] asaldatu da bereziki maskararen kontra egiteko orduan.
== Muturreko teoriak ==
Muturreko teoriazale batzuek aldarrikatu dute birusa [[Gerra biologiko|arma biologikoa dela]], aldez aurretik [[Txerto|txertoa]] porest dagoela, horrekin populazioa kontrolatzeko ekimenak bultzatzeko. Bereziki, [[Bill <refGates]] name="vox_misinfo">{{Citefilantropo web|data=31eta generinformatikari 2020|url=https://www.vox.com/recode/2020/1/31/21115589/coronavirus-wuhan-china-myths-hoaxes-facebook-social-media-tiktok-twitter-wechat|accessdate=10aberatsa febrerlegoke 2020|first=Shirin|last=Ghaffary|title=Howinplikatua, tech companies are scrambling to deal with coronavirus hoaxes|work=[[VoxGeorge (website)|VoxSoros]]}}</ref> Bereziki,inbertsorea Billere Gatestartean filantropodela, etabakuna informatikariedo aberatsa legoke inplikatua, bakunarentxertoaren bidez [[Nanobot|nanobotak]] pertsonetan ezartzeko, eta gero haien bidez, [[5G]] sareak erabiliz, munduko biztanle guztiek kontrola egin ahal izateko, munduko''Munduko gobernuOrdena berri bateratuBerri'' maltzur bat ezartzeko<ref name=":0" /><ref name=":2" />.
''Plandemic'' izeneko bideo bat baino gehiago ere jarri zen zirkulatzen Interneten 2020ko udaberrian. Horietako batean [[Iruñea|Iruñeko]] karrikak ageri ziren, Espainiako militarrek itxialdiaren egunetan bertan egindako agerraldi batean protestaka hartu zituztelakoan balkoi batzuetatik. Bideoaren narratiban, Ordena Berri zapaltzailearen protesta gisa ikus zitekeen pasartea, kontesturik gabe sartu baitziren irudiak<ref name=":2" />.
== Erreferentziak ==
[[Kategoria:Informazio zientziak]]
[[Kategoria:COVID-19 gaixotasunaren 2019-2020ko pandemia]]
| 