Kutsadura: berrikuspenen arteko aldeak

[[Fitxategi:Plastic Pollution in Ghana.jpg|thumb|307x307px|Lurraren kutsadura ([[plastiko]] arazoa) [[Ghana|Ghanan]]n]]

Kutsadura, bere jatorriagaitik, kutsatzaile forma nola igortzen den edo zein den kutsatzen ari den ingurumenaren arabera sailkatu daiteke. Kutsadurak eragile asko dauzka, substantzia kimikoak ([[Pestizida|plagizidak]], [[zianuro]], [[Herbizida|herbizidakherbizida]]k...), hiri hondakinak, [[Petrolio|petrolioapetrolio]]a edo [[erradiazio]] ionizatzaileak. Guzti hauek [[Gaixotasun|gaixotasunakgaixotasun]]ak erakartzen dituzte eta [[Ekosistema|ekosistemei]] edo ingurumenari kalte egiten die. Gainera, gas-egoerako kutsatzaile asko daude [[atmosfera]] gertakerietan parte hartzten dutenak, [[Eurieuri azido|euri azidoaren]]aren sorrera, [[Ozonoozono geruza|ozono geruzaren]]ren ahultzea eta [[Klima aldaketa|klima-aldaketa]], besteak beste.

Kutsadurari aurre egiteko modu asko daude eta herrialdeak nazioarteko legegintzak dituzte kutsadura isurpenak erregulatzeko. Kutsadura orokorki ekonomia eta gizartearen garapenarekin lotuta dago. Gaur egun, [[Nazio Batuen Erakundea]] bezalako erakunde askok [[Garapengarapen iraunkor|garapen iraunkorra]]ra ingurumena babesteko era bat bezala kokatzen dute orainarteko eta etorkizuneko generazioentzat.

2014ean [[Munduko Osasun Erakundea|Munduko Osasun Erakundeak]]k airearen gehiegizko kutsaduraren ondorioz munduan urtero 7 milioi heriotza goiztiar gertatzen zirela ohartarazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Airearen kutsadurak 7 milioi heriotza goiztiar eragiten ditu urtero|hizkuntza=eu|url=https://www.eitb.eus/eu/albisteak/gizartea/osoa/2111186/airearen-kutsadura--7-milioi-heriotza-goiztiar-urtero/|aldizkaria=www.eitb.eus|sartze-data=2019-06-10}}</ref>. 2015ean, ikerketa batek kutsadurak mundu mailan 9 milioi pertsona baino gehiago erail zituela erakutsi zuen<ref>{{erreferentzia|url=https://www.elespectador.com/noticias/medio-ambiente/la-contaminacion-mato-9-millones-de-personas-en-2015-segun-informe-internacional-articulo-718978|izenburua=Kutsadurak 9 milioi pertsona hil zituen 2015ean|sartze-data=|egunkaria=El Espectador|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>. [[Europako Ingurumen Agentzia]]<nowiki/>ren (AEMA) arabera, [[Espainia|Espainiar estatuan]] 30.000 pertsona hiltzen dira urtero aire kutsaduraren ondorioz<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Hego Euskal Herriko bi herenak baino gehiagok aire kutsatua arnastu du 2018an|hizkuntza=eu|url=https://www.eitb.eus/eu/albisteak/gizartea/osoa/6506612/hego-euskal-herriko-bi-herenak-gehiagok-aire-kutsatua-arnastu-du-2018an/|aldizkaria=www.eitb.eus|sartze-data=2019-06-26}}</ref>.

Airearen kutsadura betidanik egon da zibilizazioari lotuta eta [[Historiaurrea|historiaurreanhistoriaurrea]]n sortu zela esan daiteke, gizakiak lehen aldiz [[Su|suasu]]a sortu zuenean. Hain zuzen, historiaurreko koba batzuetan aurkitutako [[Kedar|kedarrakkedar]]rak kutsadura maila handia erakutsi dute, suaren erabilerak eta aireztapen faltak sortua. ''Science'' aldizkarian 1983an argitaratutako artikulu batek horrela aipatzen du<ref>{{Cite aldizkari|hizkuntza=en|izenburua="Indoor Air Pollution: A Public Health Perspective"|urtea=1983|abizena=|izena=Spengler, John D. eta Sexton, Ken|orrialdeak=9-17|orrialdea=221|argitaletxea=Science (New Series)|ISBN=}}</ref>:

[[Eduardo I.a Ingalaterrakoa|Eduardo I.a Ingalaterrakoak]]k, 1272an, ikatza erretzea debekatu zuen [[Londres|Londresen]]en, bertako aire kutsadura arazo bat sortu zenean. Kutsadura mota honek arazo bat izaten jarraitu zuen [[Ingalaterra|Ingalaterran]]n, bereziki [[Industria Iraultza|Industria Iraultzaren]]ren iritsierarekin. Uraren kutsadura arazo larrienetako bat ere Londresen gertatu zen, 1858an [[Tamesis]] ibaiko [[Hondakin-uren arazketa|hondakin-urek]] [[Izurrite Handia]] eragin zutenean. Hain zuzen, arazo hau izan zen Londreseko [[estolderia]] eraikitzea eragin zuena.<ref>{{erreferentzia|url=https://web.archive.org/web/20061002080012/http://www.epa.gov/history/topics/perspect/london.htm|izenburua=London's Historic "Pea-Soupers|sartze-data=1994|egunkaria=United States Environmental Protection Agency|aldizkaria=|abizena=David Urbinato|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref><ref>{{erreferentzia|url=http://www.pbs.org/now/science/smog.html|izenburua=Deadly Smog|sartze-data=2003|egunkaria=PBS|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>

Industria Iraultza izan zen kutsadura ingurumen arazo bat bezala antzematea eragin zuena. Izan ere, lantegi handien sorrera eta [[ikatz]] eta [[Erregai|erregaienerregai]]en kontsumo altuak airearen kutsadura handitu zuten eta produktu kimikoen isurketa ere eragin zuten.

1881ean [[Chicago]] eta [[Cincinnati]] hiriak izan ziren lehenak aire garbia ziurtatzeko legeak aldarrikatzen. Beste hiri estatubatuar batzuk adibide hau jarraitu zuten [[XX. mendea|XX.mende]] hasieran, Airearen Kutsaduraren Saila sortu zenean (Barne-arazoetako Sail barruan). 1940ko hamarkadan [[Los Angeles|Los Angelesek]]ek eta beste zenbait hirik [[smog]] handia izan zuten. <ref>{{erreferentzia|url=https://www.ametsoc.org/sloan/cleanair/|izenburua=History of the Clean Air Act|sartze-data=2006|egunkaria=American Meteorological Society|aldizkaria=|abizena=James R. Fleming; Bethany R. Knorr of Colby College.|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>

Kutsadurak berebiziko garrantzia hartu zuen [[Bigarren Mundu Gerra]] eta gero, ikusita [[Gerra|gerrek]] eta entsegu nuklearrek sortutako [[Eurieuri erradiaktibo|euri erradiaktiboak]]ak ondorio larriak ekartzen zituela. 1952an katastrofe bat gertatu zen, [[1952ko Londresko Laino Handia]] bezala ezaguna, eta 4.000 pertsona inguru hil zituena<ref>{{erreferentzia|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/december/9/newsid_4506000/4506390.stm|izenburua=1952: London fog clears after days of chaos|sartze-data=|egunkaria=BBC News|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>. Gertakizun honek ingurugiroari buruzko lege moderno garrantzitsuenetariko bat sortzea eragin zuen: 1956ko [[Aire Garbiaren Legea]]<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=Zsögön|urtea=2004|abizena=|izena=Zsögön|orrialdeak=|orrialdea=223|argitaletxea=|ISBN=}}</ref>.

Lege honen sorkuntza eta onarpenak [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetan]] eragin handia izan zuen eta ardura soziala garatzea ekarri zuen kutsaduraren inguruan. Hainbat gertakarik ere lagundu zuten kutsaduraren eragin kaltegarrien inguruan kontzientziatzen, adibidez, [[General Electric]] enpresak [[Hudson (ibaia)|Hudson]] ibaira egiten zuen [[Bifenilo polikloratu|bifenilo polikloratuaren (PCB]]) isurketak ibai horretan [[arrantza]] egitearen debekua ekarri zuen [[1974]]<nowiki/>an. Beste hondamendi ekologiko bat [[Niagara Falls (New York)|Niagara Falls]]-en gertatu zen, Love Canal auzoko etxebizitza batzuk 1947an ''Hooker Chemical and Plastics Corporation'' enpresak lurperatutako [[hondakin kimiko]] eta [[Dioxina|dioxinen]] gainean eraikita zeudela antzematean. Hondakin hauek bertako uretan antzemandakoan eta [[Kantzerigeno|kantzerigenoakkantzerigeno]]ak zirela baieztatutakoan, 1978an, auzo horretako biztanleek beraien etxebizitzak utzi behar izan zituzten. Gertakari hau garrantzitsua izan zen nazio mailan eta 1980ko ''Superfund Law''-aren sorrera ekarri zuen, [[sustantzia kutsatzaile]] arriskutsuenen zerrenda bat biltzen duena<ref>{{erreferentzia|url=https://elpais.com/diario/1980/05/22/internacional/327794408_850215.html|izenburua=Desastre ecológico sin precedentes en Niagara Falls (EE UU)|sartze-data=|egunkaria=El País|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=es|formatua=}}</ref>. Hamarkada honetan hainbat itsasontziren istripuak ere izan ziren eta hauen [[Petroliopetrolio-isuri|petrolio-isuriek]]ek izugarrizko hondamendi ekologikoak sortu zituzten, adibidez, [[Amoco Cadiz]] itsasontziaren kasuan.

[[Fitxategi:Small Boy nuclear test 1962.jpg|ezkerrera|thumb|237x237px|Entsegu nuklear bat [[Nevada|Nevadan]]n, 1962an]]

1984ean ere hondamendi handi bat gertatu zen, [[Bhopaleko istripua]] bezala ezaguna, ''Union Carbide'' enpresaren planta kimikoak [[Metilmetil isozianato|metil isozianatoko]]ko nahigabeko isurketa bat egin zuen eta 3000-15.000 pertsona inguru hil ziren aste batzuen buruan<ref>{{erreferentzia|url=http://www.mp.gov.in/bgtrrdmp/facts.htm|izenburua=mp.gov|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>. 1990ko hamarkadako hainbat prozedura penalek sustantzia kimikoen isurketak erakutsi zituzten, [[Minbizi|minbiziaminbizi]]a, [[Esofagitis|esofagitisaesofagitis]]a eta [[Gastritis|gastritisagastritis]]a eragiten zutenak, beste gaixotasun batzuen artean. Lur industrialen kutsaduraren ikertzeak ''[[utzitako gune industrial]]'' terminoaren sorrera ekarri zuen, hirigintza-planetan kontuan hartzeko eta lur horietan ez eraikitzeko. [[Rachel Carson]]-en ''[[Silent Spring]]'' liburuaren argitalpena eta gero [[DDT]]-a debekatua izan zen garatutako lurralde gehienetan. [[Zientzia nuklear|Zientzia nuklearraren]]raren garapenarekin [[Erradiazio-kutsadura|kutsadura erradiaktiboa]] agertu zen, ingurugiroan modu hilgarri baten egon daitekena milioika urtez. [[Arma nuklear|Arma nuklearren]]ren esperimentazio eta fabrikazioan lan egin duten zenbait lurraldek hondakin militar erradiaktinoak sortu dituzte eta, zenbait kasutan, hauek ondo utzi ez izanak hondamendi ekologikoak eragin ditu.<ref>{{erreferentzia|url=https://web.archive.org/web/20090514215600/http://www.ocrwm.doe.gov/factsheets/doeymp0338.shtml|izenburua=U.S. Department of Energy Office of Civilian Radioactive Waste Management.|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref> 1950 eta 1960 hamarkadetan, oraindik [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna]] existitzen ez zenean, [[Mayak instalazio nuklear|Mayak instalazio nuklearreko]]reko hondakinak [[Karachai lakua|Karachai lakura]] eta [[Techa ibaia|Techa ibaira]] isuri ziren, [[Cheliábinsk]] probintziako biztanleriari eraginez eta leuzemia kasuak sortuz. [[Worldwatch Institute]]-ek egindako ikerketa baten arabera, Karachai lakua munduko leku kutsatuena da, bertako [[Erradiaktibitatea|erradiaktibitateakerradiaktibitatea]]k (6 sievert orduko) pertsona bat hilko luke ordubete azpitik<ref>{{erreferentzia|url=https://web.archive.org/web/20061004155420/http://www.seattle.battelle.org/RussReg/ResourceCenter/MayakChemicalCombine-RussiaPlutonium.htm|izenburua=Russia Plutonium|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>.

Kutsadura lokalaren eta globalaren ebidentziek eta gizarte informatuago batek kutsadura mundu mailako arazo bezala kontsideratzea ekarri dute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Unidos por un planeta sin contaminación del aire|hizkuntza=es|data=2019-06-05|url=https://www.nationalgeographic.com.es/naturaleza/unidos-por-planeta-sin-contaminacion-aire_14348|aldizkaria=www.nationalgeographic.com.es|sartze-data=2019-06-10}}</ref>. Hain zuzen, ingurumenari buruzko kezka honek egoera ezagutu eta ekosistema babesteko asmoa duten erakunde askoren sorrera ekarri du. Erakunde eta elkarte hauen sorrerak ingurumena babesteko ekimenak sortzea errazten dute. Gainera, ekainaren 5ean [[Ingurumenaren Nazioarteko Eguna]] ospatzen da mundu mailan, gai honi buruzko kontzientzia sustatzeko.

Ekosistemen egoeren kezkek eta aldaketarako gogoak [[Ekologia|mugimendu ekologistaren]] garapena sustatu dute. Mugimendu honen helburua ingurugiroaren babesa lortzea da, gizakiek naturan duten eragina txikituz.

2018an mundu mailako ikasle mugimendu bat hasi zen kutsaduraren eta klima aldaketaren aurka eta [[Greta Thunberg]] ikasle eta aktibista mugimendu horren sustatzaile nagusia kontsideratzen da<ref>{{Erreferentzia|abizena=gaztezulo|izenburua=Klima aldaketaren aurkako ahotsa|hizkuntza=eu|url=https://www.gaztezulo.eus/albisteak/klima-aldaketaren-aurkako-ahotsa|aldizkaria=Gaztezulo|sartze-data=2019-06-10}}</ref>.

[[Fitxategi:AerialViewPhotochemicalSmogMexicoCity 2.jpg|thumb|212x212px|[[Smog]]-a (aire kutsadura) [[Mexiko Hiria|Mexiko Hirian]]n]]

Substantzia kimikoen eta [[atmosfera]]ren partikulen askatasuna da, bere konposizioa aldatuz eta izadien onurako arrisku bat bihurtuz. Aireko gas kutsakor ohikoenak [[karbono monoxido]]a, sufre dioxidoa, klorofluorokarbonoak eta nitrogeno oxidoak dira eta hauek industriatik eta ibilgailuen errekuntzagaitik datoz. Ikatzaren eta petrolioaren errekuntzan gas kaltegarriak eta partikula solido asko sortu eta askatzen dira atmosferan, eta hondakin kaltegarri horiek [[Hauts|hautsahauts]]a eta [[Ke|keake]]a sortzen dituzte.

Airean dagoen hauts kutsakorra [[Mikrometro (unitatea)|mikrometro]]<nowiki/>tan neurtzen da eta ohikoa da erupzio bolkanikoetan. Atmosferako kutsadura izaera lokala izan daiteke, bakarrik gertu dauden alderrietara eragiten badu, edo izaera globala, planeta osoari eragiten badio. Ondorio nagusien artean, kutsadura atmosferikoak [[Berotegi-efektua|berotegi efektua]], [[Ozonoozono geruza|ozono geruzaren]]ren suntsiketa eta [[Eurieuri azido|euri azidoa]]a sortzen ditu.

[[Fitxategi:Obvious water pollution.jpeg|thumb|311x311px|Uraren kutsadura [[Japonia|Japonian]]n]]

Uraren kutsadura [[Ur|urarenur]]aren berezko ezaugarrien eraldaketa da, tenperaturak, gai kimikoek, gai biologikoek edo solido esekiek sortua. Ura, lehen mailako baliabidea izateaz gain kutsatzaileen barreiadura areagotzeko medioa ere bada. Hondakinen eta kutsatzaileen askatasunagaitik ematen da kutsadura mota hau eta hondakinak [[Plastiko|plastikoakplastiko]]ak dira gehienbat, ozeanoak eta itsasertzeak kutsatzen dituztenak. Batzuetan itsas erdian metatzen dira ozeano barean dagoen hondakin irla bezala, adibidez, [[Ozeano Bareko zabor orbana]]<nowiki/>ren kasua dago. Ozeano Atlantikoan kilometro karratu bakoitzeko 580.000 plastiko pieza daude<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Iberiar penintsula baino handiagoak diren bost plastikozko uharteek gizakion osasunean kalte larriak eragiten dituzte|url=https://www.argia.eus/albistea/iberiar-penintsula-baino-handiagoak-diren-bost-plastikozko-uharteek-gizakion-osasunean-kalte-larriak-eragiten-dituzte|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-06-17}}</ref>. Itsasontzien arazoengatik edo petrolio isuriengatik gertatutako kutsadura kasuak ere badaude, [[Marea Beltza|marea beltza]] sortuz, hala nola, [[Prestige]] kasua<ref>{{Erreferentzia|izenburua="Prestige"-ren hondamendiak 1.500 milioiko kalte ordainak izango ditu|url=https://www.argia.eus/albistea/prestige-ren-hondamendiak-1500-milioiko-kalte-ordainak-izango-ditu|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-06-17}}</ref>.

[[Araztegi|Araztegietan]]etan, prozesu ezberdinen bidez, hiri eta industrietan sortutako ur zikinak garbitu eta berriz ere [[ibai]] edo [[Itsaso|itsasoetanitsaso]]etan isurtzen dira.

Kutsadura mota hau lurrean gertatzen da, hain zuzen, [[Lurzoru|lurzoruarenlurzoru]]aren kalitatearen degradazioa gertatzeari deitzen zaio. Lurrean, batez ere [[natura]]n gizakiak botatzen dituen gauzaki artifizialek (batez ere sustantzia kimikoek) eragiten dute kutsadura. Lurrera isuritako konposatu kimikoen eraginez, lurzoruaren aberastasuna gutxitu egiten da, produktibitatea murriztuz, bai gizakion jarduerarako, eta bai naturarentzat ere. Kutsadura mota honek eragin kaltegarriak ditu gizakiarentzat, inguruko faunarentzat eta landarediarentzat. Eragin kaltegarri horiek kutsadura-mailaren eta kontaminazioa eragiten duen substantzia toxikoaren kaltegarritasunaren araberakoak izango dira.

[[Fitxategi:"Caution- Radioactive Materials" sign at Uravan townsite near San Miguel River, Colorado.jpg|thumb|202x202px|[[Erradiaktibitatea|Erradiaktibitateari]]ri buruz ohartarazten duen kartel bat, [[Colorado|Coloradon]]n.|alt=]]

Kutsadura erradiaktiboa esaten zaio [[Energiaenergia nuklear|energia nuklearrak]]rak eragiten duen kutsadurari. Kutsadura hau [[isotopo erradioaktibo]] artifizial zein naturalek eragindakoa izan daiteke eta edozein tokitan material [[desintegrazio erradioaktibo|erradiaktibo]] bat dagoenean gertatzen da. Kutsadura mota honen kasu edo istripu larriena 1986an [[Txernobylgo hondamendia|Txernobylen]] gertatu zen eta [[Energiaenergia nuklear|energia nuklearraren]]raren inguruko mundu mailako beldurra sortu zuela esan daiteke. [[Erradiazio|Erradiazioaz]]az ohartaratzeko erbiltzen den simboloa hiru hostoko trebola da eta kolore bakoitzak bere esanahia du.

Soinu kutsadura giza edo animalia bizitzaren jarduera edo oreka kaltetu dezakeen [[soinu]] gogaikarria edo neurriz gainekoa da. Toki espezifiko batean behar baino gehiago soinu dagoenean ematen da. Beste kutsadura motak ez bezala, [[zarata]] ez da pilatzen, baina orobat kalte handiak eragin diezazkioke bizi kalitateari, modu egokian kontrolatzen ez bada. Aipatzekoak dira hirietako zenbait zarata, hala nola, trafikoak sortzen dituenak, aireportu eta trenek, haur parkeek, tabernek eta terrazek, etab. 2005eko [[Europar Batasuna|Europar Batasunaren]]ren ikerketa baten arabera 80 milioi pertsonak soinu kutsadura oso altua jasaten dute eguneroeta eta beste 170 milioi pertsonak soinu kutsadura altua.

[[Argi]] kutsadura iturri artifizialetatik igorritako gaueko intentsitate, norabide, maila espektral edo premia gabeko ordutegietan egin nahi izaten ditugun jarduerak egiteko beharrezkoa dugun [[argi]] jarioak eragindako kutsadura da. [[Argi]] kutsaduraren ebidentzia argiena [[Zeru|zeruakzeru]]ak jasaten duen gaueko distiraren handipena da, argi artifizialak [[gas]] eta [[aire]] partikuletan sortutako islapen eta barreiapenaren ondorioz. Islapen eta barreiapen horrek zeruak baldintza naturaletan duen kalitatea aldatu egiten du, izarren eta beste zeruko objektu batzuen [[distira]] ikusezina izatera heldu arte zenbait hirgunetan.

* '''Kutsatzaile ez degradagarriak:''' [[Natura|Naturaren]]ren bidez deskonposatzen ez diren kutsatzaileak dira, adibidez, [[Merkurio (elementua)|merkuriomerkurioa]]a eta [[berun]]a. Behin ura, lurra edo airearekin kontaktuan jartzen direnean oso zaila eta garestia da deuseztatzea, eta batzuetan ezinezkoa. Kutsatzaile hauek naturan arazorik sortu ez dezaten, bi modu daude: materialak naturarekin kontaktuan ez jartzea edo materialak [[Birziklatze|birziklatzeabirziklatze]]a eta berriro erabiltzea.

* '''Degradazio geldoko kutsatzaileak:''' Substantzia hauek naturarekin kontaktuan daudenean hamarkadak edo mendeak behar dituzte desagertzeko. Gehienak [[plastiko]]ak dira.

* '''Kutsatzaile degradagarriak''': Kutsatzaile hauek denbora laburrean degradatzen dira, modu naturalean, fisikoan, [[kimiko]]etan edo biologikoan.

* '''Kutsatzaile biodegradagarriak:''' Kutsatzaile hauek modu kimiko sinple batean, beraiek baino sinpleagoak diren forma kimiko batean bihurtzen dira. Adibide onena ibaietara doazen giza gorotz eta gernuak dira; hondakin horien kopurua gehiegizkoa ez bada, bakterien jarduerak desagerrarazten ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=2. Kutsatzaileen sailkapena - Kutsadura 2|url=https://sites.google.com/a/alumnos.colegiovizcaya.net/kutsadura-2/zer-da-kutsadura/kutsatzaileen-sailkapena|aldizkaria=sites.google.com|sartze-data=2019-06-12}}</ref>

[[Fitxategi:Unsafe drinking water 03.jpg|thumb|292x292px|Edateko ur kutsatua, [[Boromata|Boromatan]]n ([[Afrika]])]]

Airearen kalitate txarrak [[Organismo|organismoakorganismo]]ak hil ditzake, baita [[Gizaki|gizakiakgizaki]]ak ere. Frogatu berri da urte askoan aire kutsatua arnasteak kaltea dakarrela, hala nola, [[arnasketa-gaixotasun]]<nowiki/>ak, gaixotasun [[Kardiobaskular|kardiobaskularrakkardiobaskular]]rak, [[Eztarri|eztarrikoeztarri]]ko hanturak, sudur-kongestioak, bularreko mina, etab. Kutsadurak gaixotasun ugari sortzen ditu eta kutsatzaile motaren araberakoak izan daitezke, gehienetan ordea, begietako eta arnas aparatuko arazoak izaten dira, [[Bronkitis|brokitisa]], [[asma]] edo [[enfisema]] adibidez. Gaixotasun hauentzat keak dira gai kaltegarrienak; eta ke moten artean, [[tabako]]arena eta autoena<ref>{{erreferentzia|url=https://web.archive.org/web/20090501181320/http://earthtrends.wri.org/updates/node/325|izenburua=ir Pollution's Causes, Consequences and Solutions|sartze-data=|egunkaria=World Resources Institute|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Potential Health Effects of Pesticides|hizkuntza=en|url=https://extension.psu.edu/potential-health-effects-of-pesticides|aldizkaria=Penn State Extension|sartze-data=2019-06-13}}</ref>. Ikerketen arabera, airearen kutsadurak 56.000 heriotza goiztiar eragiten ditu urtero [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]], 527.700 [[India|Indian]]n eta 50.000 [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Joseph|abizena=Kahn|izenburua=China - Pollution - Environment|hizkuntza=en-US|abizena2=Yardley|izena2=Jim|data=2007-08-26|url=https://www.nytimes.com/2007/08/26/world/asia/26china.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2019-06-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Air Pollution - Effects|data=2011-04-30|url=https://web.archive.org/web/20110430113828/http://library.thinkquest.org/26026/Environmental_Problems/air_pollution_-_effects.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-06-13}}</ref>.

Uraren kutsadurak egunero 14.000 heriotza inguru eragiten ditu, gehienak [[edateko ura]]<nowiki/>ren kutsadurak eraginda ([[Urur zikin|ur zikinak]]ak ez tratatzeagatik), garapen bidean dauden lurraldeetan. Adibidez, Indian 700 milioi pertsona ingurun ez daukate kalitatezko edateko uretara irisgarritasunik eta egunero mila haur inguru hiltzen dira kutsadura honek sortzen dien beherakoarekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Creaking, groaning|data=2008-12-13|url=https://www.economist.com/special-report/2008/12/13/creaking-groaning|aldizkaria=The Economist|issn=0013-0613|sartze-data=2019-06-13}}</ref>. Txinan ere 500 milioi pertsona inguruk kutsadura mota hau pairatzen dute.

Soinuak sortutako kutsadurak [[Gortasun|gortasunagortasun]]a, [[Hipertentsio|hipertentsioahipertentsio]]a, [[Estres|estresaestres]]a eta [[lo-arazoak]] eragiten ditu. Sustantzia kimikoen kutsadurak haurren garapenean arazo larriak sor ditzazke, gaixotasun neurologikoekin erlazionatuta. Erradiaktibitateak ere gaixotasun hauek areagotzen ditu baina baita [[Minbizi|minbiziaminbizi]]a eta [[Mutageno|mutagenoakmutageno]]ak ere.

Gainera, ikerketa baten arabera kutsadurak emakume zein gizonen [[Ugalkortasun|ugalkortasunaugalkortasun]]a gutxitu dezake. Gizonezkoen kasuan [[Ernal-hazi|semenaren]] kalitatea gutxitzen du eta [[Antzutasun|antzutasunaantzutasun]]a eragin dezake. 40 urte azpiko emakumeen kasuan [[menopausia]] goiztiarra eragin dezake, beraien [[obulu]] erreserben murriztapen erradikal batek eraginda.<ref>{{Erreferentzia|abizena=20Minutos|izenburua=La contaminación puede dañar la fertilidad de la mujer|hizkuntza=es|data=2012-04-30|url=https://www.20minutos.es/noticia/1409099/0/contaminacion-asociada/perdida-fertilidad/mujer/|aldizkaria=20minutos.es - Últimas Noticias|sartze-data=2019-06-13}}</ref>

* Lurraren [[Emankortasun|emankortasunaemankortasun]]a txikitzen du eta flora suntsitu dezake. Honek [[Katekate trofiko|kate trofikoko]]ko beste [[Organismo|organismoeiorganismo]]ei eragingo die.

* [[Smog]]-ak edo aire kutsadura maila altuak lurreko argi natural kantitatea gutxitzen dute eta honek eragin kaltegarria du landareen [[Fotosintesi|fotosintesianfotosintesi]]an.

* [[Karbono dioxido|Karbono dioxidoaren]]aren isurketek eta hauen [[Atmosfera|atmosferakoatmosfera]]ko pilaketek berotze globala dakarte. Berotze globalak eragin kaltegarri ugari ditu [[Ekosistema|ekosistemanekosistema]]n. Gainera, CO₂ uretan disolbatzean, ozeanoetako [[pH]]-a murrizten da eta hauek [[Azido|azidoagoakazido]]agoak bilakatzen dira, bertako animalien kalterako.

* [[Oxido nitroso|Oxido nitrosoak]]ak mugitu egiten dira airean euriaren eraginez eta lurra ongarritzean espezieen konposizioa alda dezakete.

* Azken urteetako uraren kutsadurak animalien bizi kalitatea gutxitu eta hauen heriotzak ekarri ditu, adibidez, [[Sardinia|Sardinian]]n hilda agertutako [[kaxalote]] batek 22 kilo plastiko zituen sabelean. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=22 kilo plastiko zeuzkan sabelean Sardinian hilda agertu den kaxalote honek|url=https://www.argia.eus/albistea/22-kilo-plastiko-zeuzkan-sabelean-sardinian-hilda-agertu-den-kaxalote-honek|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-06-17}}</ref>

[[Ozono geruza|Ozonoa]] oso gas ahula da eta kloroarekin edo giza ekintzen ondorioz atmosferara isuritako beste substantziekin erreakzionatzean hondatu egiten da. Azken urteetan ikusi ahal izan denez, ozono geruza mehetu egin da, eta zulo handi bat ere nabaritu zaio, 1970eko hamarkadaren azkenaldeaz geroztik, [[Antartika|Antartikaren]]ren parean (2011n, [[Artikoa|Artikoan]]n ere bai)<ref>{{Erreferentzia|izena=Nikita S.|abizena=Zinoviev|izenburua=Unprecedented Arctic ozone loss in 2011|orrialdeak=469–475|hizkuntza=en|abizena2=Walker|abizena3=Gathen|abizena4=Tarasick|abizena5=Parrondo|abizena6=Nakajima|abizena7=McElroy|abizena8=Makshtas|abizena9=Levelt|izena2=Kaley A.|izena3=Peter von der|izena4=David W.|izena5=Maria Concepción|izena6=Hideaki|izena7=C. Thomas|izena8=Alexander|izena9=Pieternel F.|data=2011-10|url=https://www.nature.com/articles/nature10556|aldizkaria=Nature|alea=7370|zenbakia=478|issn=1476-4687|doi=10.1038/nature10556|sartze-data=2019-06-13}}</ref>. Dirudienez, ozono geruza horren mehetze eta zulatzea [[hegazkin]] supersonikoek eta [[Klorofluorokarbono|CFC]] izeneko gaiek (klorofluorokarbonatuak) eragiten dut. Aerosol (esprai), hozkailu eta girogailuetan erabiltzen dira gehienbat aipatutako substantziak.

Ozono geruzaren mehetze eta zulo honek lurrazalean [[Argiargi ultramorea|argi ultramorearen]]ren (UV) handitzea ekartzen du eta honek hainbat ondorio sortzen ditu gizakien osasunean, hala nola, [[azaleko minbizia]], [[Begibegi-lauso|begi-lausoa]]a eta [[Immunitate-sistema|inmunitate sistemako]] gaitzak. Naturan ere eragin kaltegarri handiak sortzen ditu gertakari honek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2011-10-22|url=https://web.archive.org/web/20111022120058/http://ozone.unep.org/Frequently_Asked_Questions/eeapfaq2002.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-06-13}}</ref>.

{{Sakontzeko|Euri azido}}Euri azidoa ohikoa baino [[Azido|azidoagoaazido]]agoa den [[Euri|euriaeuri]]a da. Kalteak sortzen ditu [[landare]], [[Ur|uretakour]]etako [[animalia]] eta [[Eraikin|eraikinetaneraikin]]etan. Euri azidoa [[Gizaki|gizakiarengizaki]]aren eraginez sortutako kutsaduragatik gertatzen da gehien bat, izan ere, [[Zentralzentral termiko|zentral termikoek]]ek eta [[Ibilgailu|ibilgailuekibilgailu]]ek sortutakoa da batez ere. Hauek [[Erregaierregai fosil|erregai fosilak]]ak erretzean, tximinietatik edo ihesbideetatik, sufre eta nitrogeno oxidoa [[Atmosfera|atmosferaraatmosfera]]ra isurtzen dituzte. Poluitzaile hauetako zati bat lurreratu egiten da eta beste zatia aireak eramaten ditu, ur-lurrinaz konbinatu eta [[Azido|azidoakazido]]ak sortuz.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lluvia Ácida - EcuRed|url=https://www.ecured.cu/Lluvia_%C3%81cida|aldizkaria=www.ecured.cu|sartze-data=2019-06-13}}</ref><ref>{{erreferentzia|url=http://www.divulgameteo.es/uploads/Lluvia-%C3%A1cida.pdf|izenburua=LLUVIA ÁCIDA Y SUS EFECTOS|sartze-data=|egunkaria=Universidad Mayor de San Simón UMSS. Facultad de Ciencias y Tecnología|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>

Euri azidoa sortzen duen kutsadura iturria ez da kaltetzen dituen eremuetan bertan egoten beti, gasak hara eta hona ibiltzen direlako atmosferan eta baldintza meteorologiko egokiak dauden edozein lekutan ezartzen direlako. Hau horrela izanik, kutsadura eragile gehien aireratzen duten herrialde industrializatuek beste lurraldeetan ere eragiten dute euri azidoa. Euri azidoa lurrazalean erortzean gizakien osasunean kalte egin dezaketen partikulak askatzen ditu eta [[fauna]] eta [[Flora|floranflora]]n eragin kaltegarri larriak ditu.

Gune kaltetuenak [[Ekialdekoekialdeko Europa|ekialdeko Europan]]n, [[Polonia|Poloniatik]]tik hasi eta [[Eskandinavia]] iparraldera arte, Txinan, [[Taiwan|Taiwanen]]en, Estatu Batuetako mendebaldean eta [[Kanada]] hegoaldean daude<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Acid rain in Europe - Maps and Graphics at UNEP/GRID-Arendal|data=2009-08-22|url=https://web.archive.org/web/20090822041734/http://maps.grida.no/go/graphic/acid_rain_in_europe|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-06-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=OAR|abizena=US EPA|izenburua=Clean Air Markets|hizkuntza=en|data=2014-08-12|url=https://www.epa.gov/airmarkets|aldizkaria=US EPA|sartze-data=2019-06-13}}</ref>.

Berotze globala [[Lurrazal|lurrazalekolurrazal]]eko, [[Aire|airekoaire]]ko eta [[Ozeano|ozeanoetakoozeano]]etako batez besteko [[Tenperatura|tenperaturarentenperatura]]ren aldaketa da, azken hamarkadetan nabarmen areagotu dena [[Berotegiberotegi efektu|berotegi efektuaren]]aren ondorioz, batik bat. [[Klima aldaketa|Klima-aldaketarekin]] nahasten den terminoa da berotze globala, baina berez hau, klima-aldaketaren ondorio bat da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=¿El cambio climático en qué se diferencia del calentamiento global?|hizkuntza=es|url=https://www.ecoticias.com/co2/106009/cambio-climatico-diferencia-calentamiento-global|aldizkaria=ECOticias.com|sartze-data=2019-06-14}}</ref>.

Historian zehar zenbait gertakarik efektu arinak eragin dituzte tenperatura igotzean, adibidez, [[Sumendi|sumendieksumendi]]ek eta [[Eguzkia|eguzki]]-izpien noranzko aldaketek. Hala ere, [[Klima Aldaketari Buruzko Gobernu Arteko Taldea]] edo IPCCren arabera ''“[[XIX. mendea|XIX. mende]] erdialdetik antzemandako tenperaturaren gehienezko igoera gizakiak isuritako [[Berotegiberotegi-gas|berotegi-gasetan]]etan oinarrituta bide dago"''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=AR5 Climate Change 2013: The Physical Science Basis — IPCC|url=https://www.ipcc.ch/report/ar5/wg1/|sartze-data=2019-06-14}}</ref>''.'' [[IPCC]]-ek aipaturiko modeloek tenperatura orokorrak, 1990tik 2100ra, 1,1 eta 6,4 &nbsp;°C bitartean igo daitezkeela aurreikusten dute<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change|urtea=2007|abizena=|izena=Climate Change 2007:|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=Intergovernmental Panel on Climate Change|ISBN=}}</ref>.

Berotze globalaren ondorioz, [[itsas maila]] igotzen ari da, [[Glaziar|glaziarrak urtzen]] ari dira eta [[Animalia|animalien kopurua]] murrizten ari da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=What Is Global Warming?|data=2019-01-22|url=https://www.nationalgeographic.com/environment/global-warming/global-warming-overview/|aldizkaria=National Geographic|sartze-data=2019-06-14}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Etengabe berotzen ari dira ozeanoak: 2018a, inoizko beroena|url=https://www.argia.eus/albistea/etengabe-berotzen-ari-dira-ozeanoak-2018a-inoizko-beroena|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-06-17}}</ref>. 2019an [[Groenlandiako izotz-geruza|Groenlandiako]] izotzaren [[lurmentze]] markak hautsi dira eta egoera kezkagarria da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La impactante imagen que muestra el deshielo en el Polo Norte|hizkuntza=es|data=2019-06-18|url=https://www.huffingtonpost.es/entry/la-impactante-imagen-que-muestra-el-deshielo-en-el-polo-norte_es_5d089ee0e4b0886dd15e5221|aldizkaria=El Huffington Post|sartze-data=2019-06-18}}</ref>.

* Kutsaduraren aurkako arauak indartzea

* Ibilgailu partikular gutxiago erabili behar da eta [[Garraiogarraio publiko|garraio publikoa]]a edo [[bizikleta]] gehiago. Ibilgailuen ihes-hodietatik botatzen diren gasen kantitatea ere txikiagotu behar da, [[Ibilgailuibilgailu elektriko|ibilgailu elektrikoen]]en aukerarekin.

* Kale garbiketa erregulatzea eta [[zabor]]ra toki egokietan uztea eta [[Birziklatze|birziklatzeabirziklatze]]a

* [[Ongarri]] eta [[pestizida|pestiziden]] erabilera erregulatzea.

* [[Hustubide]] gehiago sortzea behar duten [[industria|industrietarako]], [[itsaso]]ra edo [[ibai]]etara heldu ahal izateko.

* [[Petrolio]] isuriak kontrolatzea.

* [[Meatzaritza|Meatzeak]] kontrolatzea.

* [[Aerosol]]ak ekiditea.

Kyotoko Protokoloa [[Nazio Batuen Konbentzio Esparrua Klima Aldaketaz|UNFCCC]]-ren nazioarteko [[ingurumen]] ituna da, [[Berotegi-efektua#Berotegi-efektu%20gasak%20 gasak (BEG)|berotegi-efektu gas]] kopurua estabilizatzeko helburua duena sistema klimatikoarekiko berotze globala galarazteko. Protokolo honek betebehar legalak ezartzen ditu, sei gasen kopurua gutxitzeko: lau berotegi-efektu gas ([[Karbonokarbono dioxido|karbono dioxidoa]]a, [[Metano|metanoametano]]a, nitrogeno oxidoa, [[Sufresufre hexafluoruro|sufre hexafluoruroa]]a) eta bi gas talde (hidrofluorokarbonoak eta perfluorokarbonoak)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=FULL TEXT OF THE CONVENTION, ARTICLE 2|data=2005-10-28|url=https://web.archive.org/web/20051028023600/http://unfccc.int/essential_background/convention/background/items/1353.php|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-06-20}}</ref>.

Protokoloa [[1997|1997ko]]ko [[Abenduarenabenduaren 11|abenduaren 11n]]n onartu zen, [[Kyoto]] hirian egindako biltzarrean ([[Japonia|Japonian]]n). [[2005|2005eko]]eko [[Otsailarenotsailaren 16|otsailaren 16an]]an sartu zen indarrean, [[2004|2004ko]]ko [[Azaro|azaroanazaro]]an [[Errusia|Errusiak]]k onartu ondoren. Izan ere, hitzarmena abian jartzeko emititzen diren gas emisioen %55 onartzen zuten herrialdeek izan behar zuten eta hori ez zen lortu [[Errusia|Errusiak]]k onartu arte. 2009ko abuztura arte, 191 estatuk onartu zuten protolokoa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=United Nations Treaty Collection|hizkuntza=EN|url=https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVII-7-a&chapter=27&lang=en|aldizkaria=treaties.un.org|sartze-data=2019-06-20}}</ref>. Itun hau berretsi ez duen sinatzaile garrantzitsuetako bat, bere kutsadura mailagatik, AEB da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Kyoto Protocol - Status of Ratification {{!}} UNFCCC|url=https://unfccc.int/process/the-kyoto-protocol/status-of-ratification|aldizkaria=unfccc.int|sartze-data=2019-06-20}}</ref>.

Itunak mekanismo malguak ditu eta herrialde guztiek ez dute zertan murrizpen berdina izan behar. [[Espainia|Espainiaren]]ren konpromisoa, esaterako, emisioak %15ean bakarrik igo daitezen da, garatzen ari den herrialdetzat hartzen delako. Hala ere, [[2005]] eta [[2006|2006an]]an bere emisioak %52 igo ziren eta [[2007|2007an]]an %48. Beste herrialde batzuek ordea, [[Alemania]] eta [[Italia]] esaterako, emisioak murriztu behar dituzte.

[[Montreal|Montrealen]]en [[1987|1987ko]]ko [[Irailarenirailaren 16|irailaren 16an]]an sinatutako nazioarteko hitzarmena da, [[ozono geruza]] babesteko helburua duena, 2011ko apirilera arte 197 herrialdek egin dute bat itunarekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Status of Ratification - The Ozone Secretariat|data=2014-10-08|url=https://web.archive.org/web/20141008112847/http://ozone.unep.org/Ratification_status/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-06-17}}</ref>. Bertan, [[2000]]. urtea jarri zen munduan [[Klorofluorokarbono|klorofluorokarbonoenklorofluorokarbono]]en produkzio guztia bertan behera uzteko epe gisa. Herrialde guztiek bertan proposatutakoa beteko balute, ozono geruza 2050 urterako susper daitekeela uste da<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=America and the Crisis of the Global Environment New Haven|urtea=2004|abizena=|izena=Speth, J. G.|orrialdeak=|orrialdea=95|argitaletxea=Yale University Press|ISBN=}}</ref>. 2006ko ikerketa zientifiko batek erakutsi zuen Montrealgo Protokoloa erabilgarria izan dela eta emaitza positiboak dituela<ref>{{Erreferentzia|izena=NOAA|abizena=US Department of Commerce|izenburua=Scientific Assessment of Ozone Depletion 2006|hizkuntza=EN-US|url=https://www.esrl.noaa.gov/csd/assessments/ozone/2006/report.html|aldizkaria=www.esrl.noaa.gov|sartze-data=2019-06-17}}</ref>.

[[Berotegi-efektu|Negutegi-efektua]] eragiten duten gasen isurketa mugatzeko asmoz [[Paris|Parisen]]en [[2015|2015eko]]eko [[Azaroarenazaroaren 30|azaroaren 30tik]]tik [[abenduaren 11]]<nowiki/>ra arte antolatu zen konferentzia da. 195 estatu partehartzaileek gas-isurketak gutxitzeko oinarrizko adostasuna lortu zuten, [[Parisko Hitzarmena (2015)|Parisko Hitzarmena]] esaten zaion dokumentuan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=AEBen garaipena Parisen: gas isurpenak murrizteko planak ez dira lotesleak izango|url=https://www.argia.eus/albistea/aeben-garaipena-parisen-gas-isurpenak-murrizteko-planak-ez-dira-lotesleak-izango|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-06-17}}</ref>. Hitzarmen hau 2016an 95 herrialdek sinatu zuten eta 2020 urtetik aurrera ezarriko da, horrela, estatu sinatzaileek [[karbono]] isurketak gutxitzeko neurriak hartzeko konpromisoa dute (nahiz eta loteslea ez izan)<ref>{{Erreferentzia|izena=Kristina Berasain|abizena=Tristan|izenburua=Klimaren aldaketaren aurka «lehen akordio unibertsala» adostu dute estatuek Parisen|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1913/019/001/2015-12-13/klimaren_aldaketaren_aurka_lehen_akordio_unibertsala_adostu_dute_estatuek_parisen.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-06-17}}</ref>. [[2017|2017ko]]ko [[Ekainarenekainaren 1|ekainaren 1ean]]ean, ordea, AEBko presidente [[Donald Trump|Donald Trumpek]]ek iragarri zuen bere herrialdeak akordiotik alde egingo zuela<ref>{{Erreferentzia|izena=Elle|abizena=Hunt (now)|izenburua=Paris climate agreement: World reacts as Trump pulls out of global accord – as it happened|hizkuntza=en-GB|abizena2=Levin|abizena3=McCarthy (earlier)|abizena4=Hunt|abizena5=Evershed|abizena6=Smith|abizena7=Slezak|abizena8=Hunt|izena2=Sam|izena3=Tom|izena4=Elle|izena5=Nick|izena6=David|izena7=Michael|izena8=Elle|data=2017-06-02|url=https://www.theguardian.com/environment/live/2017/jun/01/donald-trump-paris-climate-agreement-live-news|aldizkaria=The Guardian|issn=0261-3077|sartze-data=2019-06-17}}</ref>.

Euskal Herrian kutsadura mota ezberdinen ebidentziak aurki daitezke. [[Industrializazioa Euskal Herrian|Industrializazioak]] eta industria-dentsitateak aire kutsadura arazoak sortu ditu eta [[Ekologistak Martxan]] taldeak 2011an airearen kalitateari buruz argitaratutako txosten baten arabera biztanle gehienek aire kutsatua arnasten dute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dosi txikitan pozoitzen ari da Hego Euskal Herria|url=https://www.argia.eus/argia-astekaria/2340/airearen-kutsadura|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-06-10}}</ref>. Hain zuzen, herri askotan gainditzen da Munduko Osasun Erakundeak ezarritako kutsadura maila eta Hego Euskal Herriko bi herenak baino gehiagok aire kutsatua arnastu du 2018an<ref>{{Erreferentzia|abizena=Berria|izenburua=KUTSADURA MAILA|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1905/008/001/2019-02-28/kutsadura-maila.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-06-10}}</ref><ref name=":0" />. [[Eusko Jaurlaritza|Eusko Jaurlaritzak]]k, ordea, [[Araba|Arabako]]ko, [[Bizkaia|Bizkaiko]] eta [[Gipuzkoa|Gipuzkoako]]ko herritarrek arnasten duten airea kalitate onekoa dela esan zuen urte horretan bertan, kezka nagusia [[Bilbo|Bilbok]]k eragiten zuela azpimarratuta<ref>{{Erreferentzia|izena=Jon|abizena=Rejado|izenburua=Airearen kalitatean Bilbo da “kezka nagusia" Jaurlaritzarentzat|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/albisteak/157045/airearen_kalitatean_bilbo_da_kezka_nagusia_jaurlaritzarentzat.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-06-10}}</ref>. [[2019]]<nowiki/>ko datuen arabera[[Hego Euskal Herria|, Hego Euskal Herriko]] lau herritarretik hiruk aire kutsatua arnasten dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Amaia Ramirez de Okariz|abizena=Kortabarria|izenburua=Aire kutsatua arnasten dute lau herritarretik hiruk Hegoaldean|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1872/008/001/2019-10-23/aire-kutsatua-arnasten-dute-lau-herritarretik-hiruk-hegoaldean.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-10-23}}</ref>.

Euskal Herria azken urteetan Estatu mailan aire kutsadura mailan gehien jeitsi den [[Autonomiaautonomia erkidego|autonomia erkidegoetako]]etako bat da eta estatu mailako 10 enpresa kutsakorrenetatik jada ez dago batere Hego Euskal Herrian<ref>{{Erreferentzia|izena=Observatorio de|abizena=Sostenibilidad|izenburua=¿Qué CCAA son las más contaminantes? Hacia un futuro bajo en emisiones|hizkuntza=es|data=2018-02-05|url=https://www.agorarsc.org/mapa-de-emisiones-por-comunidades-autonomas-hacia-un-futuro-bajo-en-emisiones/|aldizkaria=Agora: Inteligencia Colectiva para la Sostenibilidad|sartze-data=2019-06-10}}</ref> <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cuatro comunidades se reparten más de la mitad de las emisiones industriales de CO2|hizkuntza=es|data=2017-03-24|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2017-01-27/comunidad-autonoma-mas-contaminacion-gases-efecto-invernadero-co2-industrias_1322234/|aldizkaria=El Confidencial|sartze-data=2019-06-10}}</ref>. 2015eko datuen arabera (enpresek beraien ematen dituztenak) aztertutako 628 enpresen erdiak baina gehiagok kutsadura mugak gainditu zituzten (360 enpresek) eta Euskal Herriko enpresa kutsatzaileenak [[Petronor]] ([[Muskiz]]), [[Bahia de Bizkaia Electricidad]] ([[Zierbena]]) eta [[Edar Galindo]] ([[Sestao]]) izan ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Iñaki|abizena=Petxarroman|izenburua=Kutsadurak ere gainditu du krisia|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1866/002/001/2017-08-08/kutsadurak_ere_gainditu_du_krisia.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-06-10}}</ref>. Euskal Herriko enpresa kutsatzaileenaren eta bere isurien inguruan hainbat salaketa eta ikerketa egon dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Fiskaltzak Petronor ikertuko du lehen aldiz isuriengatik|url=https://www.argia.eus/albistea/fiskaltzak-petronor-ikertuko-du-lehen-aldiz-isuriengatik|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-06-10}}</ref> <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Petronorrek ezohiko ke-emisioak egin ditu Muskizen akats baten ondorioz|url=https://www.argia.eus/albistea/petronorrek-ezohiko-ke-emisioak-egin-ditu-muskizen-akats-baten-ondorioz|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-06-10}}</ref>

* [[Jasangarritasun]]

[https://www.youtube.com/user/berdeberdea2/videos Berde-berdeak bideoak, Youtuben]