18:25, 28 azaroa 2019ko berrikusketa aldatu Aosbot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 344.861 edits t Autoritate kontrola jartzea ← Aurreko ezberdintasuna		09:48, 2 iraila 2020ko berrikusketa aldatu desegin TheklanBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak, Administratzaileak 2.265.527 edits t Robota: Aldaketa kosmetikoak Hurrengo ezberdintasuna →
8. lerroa: Hasieran, burgesiak bi borroka egin zituen, bata [[jabego higikor]]rarena, industriatik zetorrenarena, eta lur jabegoarena bestea. Hirietan nekazari giroan baino lehenago lortu zuen arrakasta. Burgesiak eragina izan zuen [[joputza\|jopuengan]], horiek laguntza jaso baitzuten udal batzarretatik, baina haien gizarte egoera ez zen industria gizonen eta merkatarien egoeraren parera heldu. [[XVI. mendea~~\|XVI. mendeaz~~]]z geroztik mailatan banatuta geratu zen burgesia hirietan: burgesia handia (industria gizon eta merkatari aberatsak) eta burgesia txikia (merkatari eta industria gizon txikiak, lanbide liberalak zituztenak eta enplegatuak, [[erdi mailako klase]]koak). Burgesiaren artetik atera ziren [[entziklopedista]]k, geroago Frantziako iraultza prestatu eta egin zutenak. [[Sozialismo\|Sozialista]] modernoen esanetan, burgesiaren ezaugarria ekoizpen lanaren aldakuntza da. Bestalde, [[marxismo]]aren arabera, "burgesia" hitza [[langile]]riaren aldarrikapenen aurkakotzat erabili izan da beti; ikuspegi horretatik, marxismoaren ikuspegitik alegia, desagerrarazi egin behar den klase menderatzailea da. Marxismoaren arabera, produkzio-sistema [[Kapitalismo\|kapitalistako]] produkzio-bideen jabegoa duen klase soziala da, arrazoi honengatik klase buruzagia dena ([[proletario\|proletalgoari]] kontrajarriz erabilia). 17. lerroa: Burgesia terminoa "burgo"-etako (behe erdi-aroko Europa okzidentaleko hirietan sortzen ziren alderdi berriak) biztanleei izena emateko erabili zen hasiera batean. Burgesak ez ziren jaun feudalak, ezta ere zerbitzariak; ez ziren estamentu pribilegiatuetan sartzen, ezta ere nekazarietan. Euren funtzioa sozioekonomikoa merkataritzan, artisautzan edo lanbide liberaletan parte hartzea zen. ''Laboratores'' estamentuan koka zitezkeen. Eskumen feudalari atxikimendua ez egotea zen oinarria: "hiriko aireak libre egiten zaitu" (''Stadtluft macht frei'') esaten zen. Burges batzuk hirietako buru politikoak izatera iritsi ziren, nobleziarekin nahasten ziren patriarkatu urbanoari esker. Italiako hirietan, horrek botere subiranoa esan nahi zuen, aldiz, monarkia autoritarioko herrialdeetan [[Hirugarren Estatu~~\|Hirugarren Estatua~~]]a edo herri xehea errepresentatzea esan nahi zuen. Jatorri burgeseko hainbat familia noble bihurtu ziren azkenean (Borghese, [[Medici]], [[Fugger]]). Feudalismotik kapitalismotako trantsizioak bultzatuta, burgesia asko aurreratu eta garatu zen [[Antzinako Erregimena\|Antzinako Erregimenean]] eragin handiko indar sozial bezala. Hala ere, bere desegokitasun batzuen ondorioz, [[Aro Modernoa\|Aro Modernotik]] [[Aro Garaikidea\|Aro Garaikiderako]] trantsizioan "iraultza burgesak" deitzen diren gatazkak gertatu ziren. == Iraultzako garaian == [[Merkantilismo~~\|Merkantilismoak~~]]ak eta Europaren hedapenak mesede egiten zion burgesiari, gauzak horrela, burgesia industriala goratzen hasi zen iraultzen garaian ([[Industria Iraultza]], industria politiko eta sozialak -[[Amerikako Iraultza\|iraultza amerikarra]], [[Iraultza Frantsesa\|iraultza frantsesa]], 1820, 1830 eta 1848ko ziklo iraultzaileak). [[XIX. mendea~~\|XIX. mendean~~]]n zehar, nagusitasun sozialaren ondorio gisa, botere politikoak lortzen ditu, beraz, estamentu pribilegaituei kontrajarrita dagoen klase "iraultzaile" bat izatetik, [[~~Proletariotza\|proletariotzari~~proletariotza]]ri kontrajarriko den klase "kontserbadore" izatera igarotzen da burgesia. == Burgesia marxismoan == Historiaren interpretazio marxistaren arabera ([[~~Materialismo~~materialismo historiko~~\|materialismo historikoa~~]]a) burgesia produkzio kapitalistan duen paperagatik identifikatzen da, non gizartearen egituran duen posizioa eta beste klaseekin duen erlazioagatik nabarmentzen den. Bere funtzioa produkzio-bideen jabetza izatea da, beraz, horrek desberdintzen du proletarioekiko (hauek ez dizuzte produkzio-bideak, beraz beraien lan-indarra saltzera behartuta daude). Gainbalioari esker, aberastasunak metatzen dituzte burgesek. [[XX. mendea\|XX. mendetik]], "burgesia" eta "burges" terminoek kutsu gutxiesgarria dute, bereziki polemika sortzea helburu duten kontextu politikoetan; hala ere, erabilera akademikoa ere ematen zaio. == Balio eta programa burgesak == [[XVIII. mendea\|XVIII. mendeko]] [[~~Entziklopedismo\|entziklopedismoak~~entziklopedismo]]ak eta [[Ilustrazioa~~\|Ilustrazioak~~]]k adierazpen ideologikoa eman zioten burgesiarekin identifikatzen ziren interes eta baloreei (banakoa, lana, berrikuntza, aurrerapenak, zoriontasuna, askatasuna, berdintasuna, ''[[Liberté, égalité, fraternité]]'' leloan laburbilduta). Horrek programa politiko, sozial eta ekonomiko handizalea ekarri zuen, hurrengo mendean zehar ezarri zena Erregimen Zaharra burgesia klase dominante gisa zeukan Erregimen Berriak ordezkatzen zuelarik. * [[Zuzenbide estatu\|Zuzenbidezko estatua]], botereen banaketa eta sistema politiko parlamentario eta errepresentatiboa, [[Konstituzio]] batean oinarrituta zegoena (gaur egun [[Liberalismo\|liberalismo politikoa]] bezala ezagutzen dena). Gobernu mugatua bilatzen da; hau da, Estatuaren gutxieneko esku hartzea. * Askatasun zibil edo publikoak; hala nola, [[erlijio askatasuna]], [[Adierazpen askatasun\|adierazpen]] eta prentsa askatasuna, biltzeko eta manifestatzeko eskubidea, askatasun ekonomikoa eta [[~~Merkatu~~merkatu libre~~\|merkatu librea~~]]a... [[Jabetza pribatu~~\|Jabetza pribatua~~]]a sustatzea batik bat (liberalismo ekonomikoa). * [[Gizarte klase\|Klase sozial]] batetik bestera igarotzeko aukera, beren lan merituen ondorioz (arrakasta ekonomiko edo intelektuala) eta ez pertsonaren odol, herentzia edo estamentu baten parte izatearen ondorioz. == Trataera burgesak == Balio burgesen arrakasta erabilera sozial guztietara zabaldu zen, trataera protokoloetara ere bai. [[Antzinako Erregimena\|Erregimen Zaharreko]] ezaugarri ziren trataera aristokratikoetatik kortesia trataerak unibertsalizatzera igaro ziren. Orduan, denek zeukaten trataera hau jasotzeko eskubidea, berdintasunezko gizarte bat zein heinean. [[Frantziako Iraultza\|Frantziar Iraultzan]] zehar citoyen-herritar zen deitzaile lehenetsia; geroago ''monsieur''- jauna zabaldu zen eta ''vous''-berori. [[Espainia~~\|Espainian~~]]n, XX. mendeko lehen herenera arte, ''don'' deitzailea (latinezko ''dominus''-etik eratorria) "batxiler" titulurako erabiltzen zen soilik, baina unibertsalizatuz joan ziren. Aldi berean, "licenciado" eta "doctor" terminoak [[Latinoamerika~~\|Latinoamerikan~~]]n eta [[Alemania]] bezalako beste herrialde batzuetan erabiltzen dira. "Zu" erabiltzea, gazteen aldaketa "antiburgesa" izan zen, [[1968ko iraultza~~\|1968ko iraultzaren~~]]ren ezaugarrietako bat. Hala ere, [[~~Falangismo\|falangismoaren~~falangismo]]aren ezaugarria ere izan zen hasierako frankismoaren garaiko Espainian. == Kanpo estekak == {{autoritate kontrola}}

Burgesia: berrikuspenen arteko aldeak