Elkarrekintza nuklear ahul: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-[Cc]ite[ _]book +erreferentzia) |
Artikulua osatzen hasi naiz. |
||
1. lerroa:
{{Wikipedia1000}}
{{HezkuntzaPrograma|Fisika eta Kimika}}
[[Elkarrekintza nuklear ahula|'''Elkarrekintza nuklear ahula''']], '''indar ahula''' edo [[Elkarrekintza nuklear ahula|'''indar nuklear ahula''']]
[[Fitxategi:Standard Model of Elementary Particles.svg|thumb|370x370px|[[Partikulen fisika|Partikulen Fisikako]] [[Eredu Estandarra]]]]▼
▲[[Elkarrekintza nuklear ahula]], '''indar ahula''' edo [[Elkarrekintza nuklear ahula|indar nuklear ahula]] deritzona, partikula subatomikoen arteko elkarrekintza-mekanismoa da. "Ahul" deritzo haren indarra [[elkarrekintza nuklear bortitza]] baino <math>10^{13}</math> aldiz txikiagoa delako. Indar ahularen efekturik ezagunenak [[beta desintegrazio]]a eta '''erradioaktibitatea''' dira. Azken horrek garrantzi handia du [[Fisio nuklear|fisio nuklearrean.]] Indar nuklear ahulak eremu oso txikietan eragiten du, distantzia subatomikoetan hain zuzen ere. Bestalde, naturan ageri diren oinarrizko interakzioetako bat da, [[Elektromagnetismoa|elektromagnetismo]], '''indar bortitz''' eta [[grabitazioa]]rekin batera.
Elkarrekintza ahularen efekturik ezagunenak [[beta desintegrazio]]a eta [[erradioaktibitatea]] dira. Halaber, izarretan gertatzen den [[fusio nuklear]]<nowiki/>raren jatorrian ere badago. Elkarrekintza ahulak eragina du [[fermioi]] ezagun guztietan, hala nola [[elektroi]], [[quark]] eta [[neutrino]]<nowiki/>etan.
[[Partikulen fisika|Partikulen Fisikako]] [[Eredu Estandarra|Eredu Estandarrean]], elkarrekintza ahula [[W eta Z bosoi|<math>W</math> eta <math>Z</math> bosoien]] partekatzearen ondorioa dela esaten da. Hauek energia oso altuetan gauzatzen direnez, [[Heisenbergen ziurgabetasunaren printzipioa|Heisenberg-en ziurgabetasun-printzipioari]] jarraituz, hots,
12 ⟶ 13 lerroa:
== Oinarrizko kontzeptuak ==
▲[[Fitxategi:Standard Model of Elementary Particles.svg|thumb|370x370px|[[Partikulen fisika|Partikulen Fisikako]] [[Eredu Estandarra]]]]
[[Partikulen fisika|Partikulen Fisikako]] [[Eredu Estandarra]] interakzio elektromagnetiko, ahul eta bortitzak ulertzeko baliagarria da. Interakzio deritzo bi partikula, fermioiak normalean, [[bosoi]]ak eratuz spin zenbakiak elkarraldatzeko prozesuari. Elkarrekintza horietan parte hartzen duten [[fermioi]]ak oinarrizkoak (adib. [[elektroi]]ak edo [[quark]]ak) zein konposatuak (adib. [[protoi]]ak edo [[neutroi]]ak) izan daitezke.
Bestalde, fermioien arteko elkarrekintzetan parte hartzen duten indar-eramaleak [[W eta Z bosoi|<math>W^{+}, W^{-} </math> eta <math>Z</math> bosoiak]] dira. Bosoien masa protoiena edo neutroiena batenak baino askoz handiagoa da, zentzuzkoa dena indar ahularen eremu laburrarekin alderatuta.[[Fitxategi:Beta-minus_Decay.svg|thumb|[[Beta desintegrazio]]a posible da elkarrekintza nuklear ahulari esker. Bertan, neutroi bat hiru partikulatan banatzen da, protoi bat, elektroi bat eta antineutrino elektroniko bat sortuz.|250x250px|alt=]]
Orain arte aipatutako partikulek, [[neutroi]]ak, [[protoi]]ak, adibidez, [[quark]]ez osatuta daude. Azken hauek sei "zapore" desberdinetan banantzen dira: up, down, strange, charm, top eta bottom. [[Elkarrekintza nuklear ahula|Elkarrekintza nuklear ahulean]], quarkak zaporez aldatu dezakete indar-eramale diren bosoien bidez. [[Beta desintegrazio|<math>\beta^{-}</math> desintragazioan]] adibidez, neutroi baten down quark batek up quark baten bihurtzen da. Ondorioz, neutroi horrek protoi baten bihurtzen da, elektroi eta elektroi neutrinoa igorriz. <math display="block">n \longrightarrow p + e^{-}+ \bar{\nu}</math>
| |||