Egipto: berrikuspenen arteko aldeak

[[Egiptoko Inperio Berria]] K.a. 1580–1085 urte bitartean garatu zen, eta XVIII–XX. dinastiak izan ziren agintean. Egiptoko Inperioa inbasioetatik gorde nahian, XVIII. dinastiako faraoiek inperio lurrak zabaltzeari ekin zioten: ekialderantz [[Eufrates]] ibairaino zabaldu zuten inperioa, eta Niloko laugarren ur-jauziraino hegoalderantz. XVIII. dinastiako faraoien artean aipatzekoak dira: [[Amenofis I.a|Amenhotep I.a]], Nubiaren konkista hasi baitzuen; [[Tutmosis I.a]], konkista hori burutu eta inperioa Goi Eufrateseraino zabaldu zuena; [[Hatshepsut]] erregina, [[Karnakeko obeliskoKarnak]]aeko obeliskoa jaso zuena; [[Tutmosis III.a]], [[mendebaldeko Asia]] eta [[Egeo]]ko uharteak bereganatu eta, [[asiriar]]rak garaitu ondoren, inperioa [[Taurus (mendilerroa)|Taurus mendietaraino]] zabaldu zuena; [[Amenofis III.a|Amenhotep III.a]], Egipto indarrez eta ondasunez gailurreraino eraman zuena. Hala ere, garai harten, [[hitita]] indoeuroparrak hasi ziren Egiptoren aurkako gerran.

[[Akenaton|Amenofis IV.ak]] Akenaton izena hartu zuen, eta [[Aton]] jainkoaren gurtza ezarri zuen Amon zaharraren gurtzaren ordez; hiriburua [[Amarna]]ra aldatu zuen. Haren seme [[Tutankhamon]]ek [[Tebas (Egipto)|Tebasa]] itzuli zuen atzera hiriburua, eta Amonen gurtza ezarri zuen berriro. XIX. dinastian (K.a. 1314–1200) [[Seti I.a]]k hititen kontrako guduak irabazi zituen, eta haren seme [[Ramses II.a]]k berriro garaitu zituen [[Kadeshko gudua|Kadeshen]], baina hititak erabat menderatzea lortu gabe. XX. dinastian (K.a. 1200–1085), [[Ramses III.a]]k ''itsasoko herriak'' (Egeoko uharteetakoak) garaitu zituen, baina ordurako Egipto gainbehera zetorren, eta Amonen apaizen indarra areagotu egin zuen. XX. dinastiaren garai horren amaieran, Ramses faraoiaren aroan azaldu zen anarkia giroa areagotu zen eta inperioa bitan banatu zen: [[Smendes]Esmendes I.a] faraoia [[Tanis]] hirian (Egipto Beherea) finkatu zen eta [[Herihor]] apaiza Tebasen, bere burua faraoi izendatu ondoren. Egoera horrek bere horretan iraun zuen XXI. dinastian.

==== Tarteko Hirugarren Aroa eta Aro Berantiarra ====

XXI. dinastiak hasiera eman zion ''[[Tarteko Hirugarren Bitarteko Aroa]]'' deitu izan zaion aldiari (K.a. 1085–633). Dinastia libiar eta kuxiten garaian (K.a. 950–663; XXII–XXV. dinastiak) inperioen gainbehera areagotu zen, eta handik gutxira asiriarren mende geratu zen ([[Assurbanipal|AsurbanipalekAsurbanipal]]ek Tebas hartu zuen K.a. 664. urtean). Berpizkunde aro labur bat etorri zen ondoren, [[Psametiko I.a]]k sortu zuen [[Sais]] hiriko XXVI. dinastiaren garaian (K.a. 663–525). [[Asiriar]]rak egotzi zituzten; horrek arteen eta erlijioaren loraldia ekarri zuen. Haren ondorengo [[Nekao II.a]]k [[Palestina]] eta [[Asiria]] berriro menderatu nahirik, [[Josias]] Israelgo[[Judeako Erresuma|Judeako]] erregea garaitu zuen (Megiddo, [[Kanaan]], K.a. 609), baina Babiloniako[[Babilonia]]ko errege Nabukodonosorrek[[Nabukodonosor II.a]]k menderatu zuen Eufrates ibaiaren ondoan (Karkemishen[[Karkemish]], K.a. 605).

Haren ondorengoek ere ez zuten arrakasta handirik izan, eta azkenik 525ean[[525]]ean [[Akemenestar Inperioa|persiarrek]] Egipto konkistatu eta beren dinastia ezarri zuten (Pelusa[[Pelusio]], egun Tell el-Farama, K.a. 525). Egipto mende batez egon zen persiarren mendean (K.a. 525–404), XXVII. dinastiarekin: [[Kanbises II.a]], [[Dario I.a]], [[Xerxes I.a]], [[Artaxerxes I.a]] eta [[Dario II.a]]). K.a. 404 eta 341 artean nolabaiteko askatasuna lortu zuten XXVIII. eta XXX. bitarteko dinastietan, baina azkenik [[Artaxerxes III.a]]k eta [[Dario III.a]]k Persiako inperioraInperiora lotu zuten Egipto. [[Alexandro Handia]]k egotzi zituen persiarrak Egiptotik K.a. 332. urtean.