16:51, 14 abendua 2019ko berrikusketa aldatu Aosbot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 344.861 edits t Autoritate kontrola jartzea ← Aurreko ezberdintasuna		22:07, 29 martxoa 2020ko berrikusketa aldatu desegin Josugoni (eztabaida \| ekarpenak) Administratzaileak 49.761 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: [[Fitxategi:Makai ka Atta.JPG\|thumb\|320px\|Arto-irina]] ~~{{Wikitu}}~~ '''Arto-irina''' [[arto]]a metodo ezberdinen bidez ehoz lortzen den [[irin]] edo hauts fina da, [[oinarrizko elikagai]]a munduko eskualde askotan. [[Arto]]a Amerikako herri indigenen laborantza tradizionala den aldetik<ref name=Auñamendi>{{erreferentzia ~~{{Erreferentzia falta}}~~ \|izenburua=Artoa ~~[[Fitxategi:Empresa Socioproductiva de Harina de Maíz.jpg\|thumb\|Arto-irina prozesatzeko enpresa. Yaguaraparo, Sucre Venezuela]]~~ \|egilea= \|aldizkaria=Auñamendi \|sartze-data=2020-03-29 \|data=2009-09-25 \|url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/artoa/ar-100182/}}</ref>., munduko toki honetan kontsumitzen da gehien, bereziki Iberoamerikan, non Kolonbia, Ekuador, Mexiko, Panama, Paraguai, Peru eta Venezuelako sukaldaritzen funtsezko parte den. Euskal Herrian ere garrantzi handiko elikagaiak prestatzeko erabili izan da, hala nola [[ogi]]a, [[talo]]ak eta [[morokil]]a. == Historia == Arto-irinaren jatorria [[Amerika\|Ameriketako]] lurraldeen garai prehispanikoan dago, ~~[[arto]]a~~artoa prozesatzeko garaturiko tekniken artean hain zuzen. Garai hartako [[Mesoamerika]]n, [[~~Nixtamalizazioa~~nixtamalizazio]]a deituriko prozesua garatu zen. Prozesu honen bitartez (artoa ur eta [[kare]]arekin egosita) Nixtamal deituriko produktua lortzen da, eta hau xehetzearen ondorioz lortzen dugu [[irin]]a. Prozesu hau [[~~mexikoko~~Mexikoko ~~altiplanoa~~goi-lautada]]n sortu izanaren ebidentzia ugari daude. Ikerketa antropologiko batzuen arabera, hasiera batean prozesu honetarako, hautsa erabiltzen zela uste da, [[Maien zibilizazioa\|maiek]] molusku batzuen maskor ~~xehetuak~~xehatuak erabiltzen zituzten bitartean. Hautsak zein maskorrak izan ziren hasiera bateko karearen ordezko, gaur egun orduko bera den prozesu honetan. Gaur egungo [[Kolonbia]]ko ''cibcha'' etniako indigenek ere arto-irina erabiltzen zuten ogia egiteko, artaleak zuzenean ~~xehetu~~xehatu, hosto batean bildu eta uretan egosita, bukatzeko, lorturiko masa erretzen zuten. [[Venezuela]]ko indigenek plater tipikoak diren ''[[arepa]]'' eta opilak egiten zituzten, karearekin artoa zuritu ostean egosi eta harri edo ''[[metate]]~~zko~~'' morteroan txikituta. Artoa Euskal Herrira noiz iritsi zen argi ez badago ere, badirudi [[XVII. mende]]an iritsi zela Asturias aldera eta berehala hedatu [[XVIII. mende]]an<ref name=Auñamendi/>. == Euskal Herrian ==▼ [[Fitxategi:Talogintza Barakan.jpg\|thumb\|320px\|Talogintza Barakan]]▼ Euskal Herrian bereziki [[talo]]a eta zerealaren izen berdinez ezagutzen den [[Arto ogi\|Artoa]] (ogi mota) egiteko erabili ohi izan da ~~gehienean~~gehienetan.▼ == Motak == Hainbat arto-irin mota ezagutzen dira, hauen artean: * Aurre-egositako arto-irina: Luis Caballero Mejías irakasle eta ingeniari venezolarrak 1954an garaturiko teknika, zeinetan artoa egosi egiten den ~~xehetu~~xehatu baino lehen. Venezuelan "Harina P.A.N." bezala deitua, izen bereko markagatik. * Aurre-egosi gabeko arto-irina: aurrekoaren antzekoa, baina kasu honetan artoa egosi gabe xehetzen da. [[Polenta]] italiarra erabiltzeko egokia dena, Venezuelan ''funche'' bezala deitua. * Arto-irin zuritua: Nixtamalizazio prozesuaren ondorioz lortua. * Arto-irin ~~xigortua~~txigortua: Xehetu aurretik ~~xigortutako~~txigortutako artotik lortua. Kanarietako ''gofio de millo'' bezala deiturikoa, Venezuelan ''fororo'' izenez ezaguna. * ''Frangollo'': Irin sendoa, Kanariar uharteetan izen bereko azkenburukoa egiteko erabiltzen dena. ==Erreferentziak== ▲== Euskal Herrian == {{erref zer}} ▲[[Fitxategi:Talogintza Barakan.jpg\|thumb\|Talogintza Barakan]] ▲Euskal Herrian bereziki [[talo]]a eta zerealaren izen berdinez ezagutzen den [[Arto ogi\|Artoa]] (ogi mota) egiteko erabili ohi izan da gehienean. ==Ikus, gainera== *[[Gari-irin]]a == Kanpo estekak ==

Arto-irin: berrikuspenen arteko aldeak