Euskal Herriko onomastika: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
1. lerroa:
'''[[Euskal Herria|Euskal Herriko]] [[onomastika]]'''z hitz egiterakoan, [[euskara]]ri lotutako [[toponimia]]z eta [[antroponimia]]z hitz egingo da, batez ere, artikulu honetan. [[Euskal Herria]]n euskara ez den beste zenbait hizkuntzetatik ulertu behar diren hainbat [[Toponimia|toponimo]] eta [[Antroponimia|antroponimo]] ere badaude: [[Zelta hizkuntzak|zelta hizkuntz]]etatik datozenak, [[latin]]etik, [[Hizkuntza erromantzeak|hizkuntza erromaniko]]etatik... [[Euskaltzaindia]]k urtetan argitaratu ditu [[onomastika]]ri buruzko txostenak, ''[[Onomasticon Vasconiae]]'' izenburupean<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=Euskaltzaindia|izenburua="Onomasticon Vasconiae" bilduma osoa Euskaltzaindiaren webgunean kontsultagai - Euskaltzaindia|hizkuntza=eu|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2019-11-23}}</ref>, [[Jose Maria Jimeno Jurio|Jimeno Jurio]], [[Juan San Martin]], [[Henrike Knörr]], [[Roberto Gonzalez de Viñaspre]], [[Elena Martínez de Madina Salazar|Elena Martinez de Madina]], [[Patxi Salaberri Zaratiegi|Patxi Salaberri]], [[Mikel Gorrotxategi]], eta beste hainbat [[Hizkuntzalaritza historiko|hizkuntzalari]] eta [[Filologia|filologo]] ibili dira lan horietan. Baina euskal onomastikaz egindako ikerketa lan guztiak ez dira ''[[Onomasticon Vasconiae]]'' bilduman sartu. Aipagarriak dira, esaterako, [[Koldo Mitxelena]]k eta [[Joakin Gorrotxategi|Joakin Gorrotxategik]] egindako lanak.
== Antzinatea ==
Erromatarren garaiko [[akitaniera]]ren onomastika aztertu zuen XX. mendean [[Joakin Gorrotxategi]]k<ref>{{Erreferentzia|abizena=Gorrochategui Churruca, Joaquín.|izenburua=Onomástica indígena de Aquitania|argitaletxea=Servicio Editorial Universidad del País Vasco y la colaboración de Universidad de Salamanca, Secretariado de Publicaciones e Intercambio Científico|data=[1984?]|url=https://www.worldcat.org/oclc/14272684|isbn=84-7585-013-8|pmc=14272684|sartze-data=2019-11-23}}</ref>. [[Koldo Mitxelena|Mitxelena]]k ere [[akitaniera]]ren garaiko [[Antroponimia|antroponimo]] izan zitekeen adibide bat edo beste ematen zuen bere [[Textos arcaicos vascos|Textos Arcaicos Vascos]]en.
== Erdi Aroa ==
[[Koldo Mitxelena|Mitxelena]]k [[Antroponimia|antroponimo]] eta [[Toponimia|toponimo]] batzuk bildu zituen bere [[Textos arcaicos vascos|Textos Arcaicos Vascos]]en.
Corpusik garrantzitsuena, baina ez bakarra, 1025. urtean datatutako [[Donemiliagako goldea]]. Dokumentu honek garrantzi handia du Arabako toponimiari buruz daukan informazioarengatik, 307 herrixken izenen berri ematen du. XI. mendean, golde hortza (dokumentuko latinean, «rega»), burdinazkoa, hamarrenak ordaintzeko unitatea zen, eta agirian [[Arabako lautada|Arabako Lautada]] eta [[Arabako Mendialdea|Mendiald]]eko herrien izenak agertzen dira, herri horiek [[Errioxa Garaia|Errioxa]]ko [[San Millán de Susoko monasterioa|San Millán de Susoko monasterio]]ari ematen zizkioten ordainak zehazten zen dokumentuan.
[[Toponimia|Toponimo]] gehienak [[euskara|euskaldunak]] dira eta nahiko itxura arkaikoa dute: ''Zornoztaegi, Irossona, Horivarri, Udalha, Barrandiz, Galharreta''; baina [[Hizkuntza erromantzeak|erromantze]]zko izenak ere badaude: ''Billa luenga, Forniello, Quintaniella''.
== Euskal toponimia eta antroponimiaren arteko loturak ==
'''[[Euskal Herria|Euskal Herriko]] [[onomastika]]'''ren arloan aipagarria da euskal [[toponimia]] eta [[antroponimia]]ren arteko loturak, emakumezkoen izenen artean lurraldez lurralde hainbat adibide ditugularik. [[Nafarroa]] da herrialderik emankorrena esparru honetan, eta bigarrena [[Gipuzkoa]] dugu.
Jarraian zerrendatuko ditugu toponimoak diren antroponimoak herrialdez herrialde eta alfabetikoki ordenaturik.
=== Emakumezkoak ===
==== [[Araba]] ====
'''[[Estibalitz]]''' izena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskaltzaindia EODA - "Estibaliz" Bilaketa|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=bilaketa&Itemid=469&lang=eu-ES&query=estibaliz&mota=bateratua|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2019-11-22}}</ref> [[Gasteiz]] inguruan dagoen santutegiko toponimotik dator eta gaur egun emakumezko eta gizonezko antroponimo oso zabaldua da herrialde osoan.
==== [[Bizkaia]] ====
Izen bera daukan [[Bilbo]]ko auzoa eta zehazki bertan dagoen basilikak '''[[Begoñako Andre Maria|Begoña]]''' izen ezaguna eman du, etimologia oso argia ez duena. Bizkaitar jatorriarekin ere askoz ezezagunagoak ditugu bestela '''[[Udiarragako Andre Mariaren ermita|Udiarraga]]''' ([[Ugao]]) eta '''[[Ziortzako monasterioa|Ziortza]]''' ([[Ziortza-Bolibar]]).
==== [[Gipuzkoa]] ====
[[Debagoiena]]ko eskualdekoak '''[[Aloña]]''', '''[[Arantzazuko santutegia|Arantzazu]]''' eta '''[[Dorletako santutegia|Dorleta]]''' izenak ditugu, lehenengoa naturatik hartutakoa eta beste biak erlijio kutsu indartsuarekin.
26 ⟶ 34 lerroa:
Eta azkenik, herrialde honetan, [[Goierri]]ko eskualdean '''[[Lierni]]''' ([[Mutiloa (Gipuzkoa)|Mutiloa]]), '''[[Kizkitza (argipena)|Kizkitza]]''' ([[Ezkio-Itsaso]]) eta '''[[Loinatz]]''' ([[Beasain]]) daude.
==== [[Lapurdi]] ====
[[Pirinioak|Pirinio]] aldeko '''[[Ainhoa]]''' udalerri ederretik izena eman diote hainbat emakumeri.
==== [[Nafarroa]] ====
[[Baztan]]en '''[[Amaiur]]''', izen bereko herritik eratorria.
42 ⟶ 50 lerroa:
Azkenik, '''[[Uxue]]''' izena [[Erriberriko merindadea|Erriberriko merindadeko]] izen bereko herritik dator.
==== [[Nafarroa Beherea]] ====
'''[[Garazi]]''' izen bereko eskualdetik dator, Nafarroa eta Zuberoarekin konpartitutako '''[[Irati]]''' ezaguna bezala, eta bertako jatorria du '''[[Ainhize-Monjolose|Ainhitze]]'''k ere bai.
==== [[Zuberoa]] ====
'''[[Zuberoa]]''' izenak arrakasta jaso du [[Hego Euskal Herria]]n, eta herrialdeko izenaz gain [[Garde]]n ([[Erronkaribar|Erronkari]]) dagoen [[Andre Maria Zuberoakoa baseliza|baseliza batena]] ere bada.
=== Gizonekoak ===▼
==== [[Gipuzkoa]] ====▼
▲= Gizonekoak =
▲== [[Gipuzkoa]] ==
[[Urola Erdia]]n dagoen [[Azpeitia]] udalerriko auzotik '''[[Oinatz]]''' gizonezko izena dator.
==== [[Nafarroa]] ====
Izen bereko udalerrian jatorria duen '''[[Xabier]]''' izena.
62 ⟶ 69 lerroa:
[[Kategoria:Euskal Herria]]
[[Kategoria:Euskal pertsona-izenak]]
[[Kategoria:Euskal leku-izenak]]
| |||