Talo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
→Dastaketa: Informazio berria gehitu erreferentziekin |
|||
19. lerroa:
| indize gluzemikoa =
| antzekoak =
}}'''Taloa''' —Zuberoan, '''pastetxa'''<ref>[http://ww.euskaltzaindia.fr/agenda/week/index.php?option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&Itemid=410&layout=aurreratua&lang=eu&sarrera=&sarrera2=&sarrera3=&kat=&num=&adm=&eus=&err=&gar=&sai=&ona=&style=&gramNote=&def=&adb=&adohar=&erref=&saohar=&taxon=&aurreratu=0&orria=301 «pastetx»], ''Euskaltzaindiaren Hiztegia''.</ref>— [[ogi zapal]] mota bat da, [[arto]] [[Irin|irinez]] egindako orea eta xafla biribilean eskuz zabaldu ondoren, txapan egosten den jakia,
== Historia ==
[[File:Taloak prestatzen 0001.jpg|thumb|150 px|Talogileak.]]
Taloak [[Euskal Herria]]n tradizio luzea du. [[XVI. mendea|XVI-]][[XVII. mendea|XVII]] mendeetan [[Gipuzkoa|Gipuzkoat]]<nowiki/>ik eta [[Nafarroa]]<nowiki/>tik [[Hego Amerika|Hego Ameriketar]]<nowiki/>a joandako [[euskaldun]]<nowiki/>ek artoa ezagutu zuten eta handik hona ekarri zuten.
[[1754]]. urtean [[Manuel Larramendi|Larramendi]]<nowiki/>k Gipuzkoari buruzko ''Corografía'' idazlanean aipatu zuen artoak talo forma hartuz haientzat zuen garrantzia:<ref>{{Erreferentzia|izena=Manuel de|abizena=Larramendi|izenburua=Corografía o descripción general de la muy noble y muy leal provincia de Guipuzcoa|argitaletxea=Editorial MAXTOR|hizkuntza=es|data=2011-01-24|url=https://books.google.es/books?id=IpN1sSoN9EQC&pg=PA58&lpg=PA58&dq=H%C3%A1cense+de+su+harina+panes+grandes+y+peque%C3%B1os+y+tortas+delgadas+que,+calientes,+son+de+buen+gusto,+y+tambi%C3%A9n+los+panes+m%C3%A1s+gruesos;+y+en+acostumbr%C3%A1ndose,+muchas+gentes+quieren+m%C3%A1s+pan+de+ma%C3%ADz+que+de+trigo.+Y+los+hombres+de+monte,+como+carboneros,+le%C3%B1adores+y+otros,+no+quieren+pan+de+trigo,+sino+de+ma%C3%ADz,+que+es+alimento+recio+y+fuerte,+y+aguantan+con+%C3%A9l+su+trabajo,+lo+que+no+pueden+con+el+pan+de+trigo%E2%80%9D&source=bl&ots=lSY0e2_vlK&sig=ACfU3U0V0bD0gdJN7liddxSAghQIp4vPNA&hl=es&sa=X&ved=2ahUKEwi12-LAx_bkAhWcAWMBHQyGBZkQ6AEwA3oECAkQAQ#v=onepage&q=H%C3%A1cense%20de%20su%20harina%20panes%20grandes%20y%20peque%C3%B1os%20y%20tortas%20delgadas%20que,%20calientes,%20son%20de%20buen%20gusto,%20y%20tambi%C3%A9n%20los%20panes%20m%C3%A1s%20gruesos;%20y%20en%20acostumbr%C3%A1ndose,%20muchas%20gentes%20quieren%20m%C3%A1s%20pan%20de%20ma%C3%ADz%20que%20de%20trigo.%20Y%20los%20hombres%20de%20monte,%20como%20carboneros,%20le%C3%B1adores%20y%20otros,%20no%20quieren%20pan%20de%20trigo,%20sino%20de%20ma%C3%ADz,%20que%20es%20alimento%20recio%20y%20fuerte,%20y%20aguantan%20con%20%C3%A9l%20su%20trabajo,%20lo%20que%20no%20pueden%20con%20el%20pan%20de%20trigo%E2%80%9D&f=false|isbn=9788497618434|sartze-data=2019-09-29}}</ref><blockquote>Hácense de su harina panes grandes y pequeños y tortas delgadas que, calientes, son de buen gusto, y también los panes más gruesos; y en acostumbrándose, muchas gentes quieren más pan de maíz que de trigo. Y los hombres de monte, como carboneros, leñadores y otros, no quieren pan de trigo, sino de maíz, que es alimento recio y fuerte, y aguantan con él su trabajo, lo que no pueden con el pan de trigo” <ref>{{Erreferentzia|izena=Antxon|abizena=AGUIRRE SORONDO|izenburua=El maíz (I / II)|hizkuntza=es|url=http://www.euskonews.eus/0485zbk/gaia48504es.html|aldizkaria=www.euskonews.eus|sartze-data=2019-09-29}}</ref> </blockquote>[[Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian|Gerra Zibil garaian]] eta ondoko urteetan goseari aurre egiteko ezinbesteko jakia izan zen eta horren ondorioz 60. hamarkadatik aurrera, egoerak hobera egin zuenean alde batera utzi zuten. Horren ondorioz, etxeko dieta arruntetik kanpo gelditu eta gaur egun [[souvenir]] folkloriko bezala hartzen da.<ref name=":3" />
== Osagaiak ==
36 ⟶ 38 lerroa:
Jarri arto-irina ontzi zabal batean, arto-irina baztertuz erdian zulo bat egin eta erantsi pixkanaka ur beroa, [[gatz]] pittin batekin. Erantsi ura, irinak eskatu bitartean. Landu eskuekin. Busti trapu bat urarekin eta estali orea 30 minutuz. Atera esku-pilota tamainako bolak eta kolpatu, pixkanaka, ostia biribil eta fin-fina bihurtu arte. Zartatzen bada, lasai: landu gehiago.
Jarri zartagina su bizian. Gorritu taloa alderdi bietatik, tolestu aurretik, ipini bertan [[txorizo]] egosia, [[gazta]] guria, [[antxoa]] gaziak, [[ezti]]a, [[txistor]]ra, barazkiak... Euskal Herriko bazter askotzan badute taloa egiteko eta barrua osatzeko tradizio propioa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nola egiten dira Mungiako talo famatuak?|hizkuntza=eu|url=https://www.eitb.eus/eu/telebista/programak/sukaldaria/bideoak/osoa/6391485/bideoa-nola-egiten-dira-mungiako-taloak/|aldizkaria=www.eitb.eus|sartze-data=2019-09-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=El secreto de un buen talo, en Amaiur|hizkuntza=es|url=https://www.eitb.eus/es/television/programas/no-es-pais-para-sosos/videos/detalle/2444398/video-el-secreto-buen-talo-amaiur/|aldizkaria=www.eitb.eus|sartze-data=2019-09-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Talo masa nola egin-Loramendi elkartea|hizkuntza=eu|url=https://www.youtube.com/watch?v=3sX96fiPgcE|sartze-data=2019-09-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los secretos del talo perfecto|hizkuntza=eu|url=https://www.youtube.com/watch?v=1I6tocrEwZA|sartze-data=2019-09-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Receta de Santo Tomas: Talos con Chorizo – Gure txoko|hizkuntza=es|url=https://blogs.deia.eus/guretxoko/2010/12/21/receta-santo-tomas-talos-con-chorizo/|sartze-data=2019-09-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Cocinamos talos con harina de maíz (Zubieta-Nafarroa)|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|data=2016-04-13|url=http://www.rtve.es/alacarta/videos/aqui-la-tierra/aqui-tierra-entre-molinos-talos/3567785/|sartze-data=2019-09-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Haciendo talos, en Anoeta, con Bakarne|hizkuntza=es|url=https://www.eitb.eus/es/television/programas/historias-a-bocados/videos/detalle/6222439/video-haciendo-talos-anoeta-bakarne-gastronomia-vasca-gipuzkoa-2019/|aldizkaria=www.eitb.eus|sartze-data=2019-09-29}}</ref>
[[Baztan]]<nowiki/>en ''marrakuku'' deitzen zaio behi-gazta duen taloari.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=OEH - Marrakuku|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_oehberria&task=bilaketa&Itemid=413&lang=eu-ES&query=marrakuku|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2019-09-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=QUESO - Auñamendi Eusko Entziklopedia|hizkuntza=eu|url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/queso/ar-105291/|aldizkaria=aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus|sartze-data=2019-09-28}}</ref>
== Dastaketa ==
Gaur egun euskal jai egunak ospatzen diren lekuetan topatu daitezke talogileak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Azoka Eguna, un domingo festivo con 50 expositores|hizkuntza=es|data=2019-09-25|url=https://www.diariovasco.com/tolosa-goierri/azoka-eguna-domingo-20190925092544-nt.html|aldizkaria=El Diario Vasco|sartze-data=2019-09-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Abadiño celebrará el día 27 su Baserri Eguna. Deia, Noticias de Bizkaia|hizkuntza=es|url=https://www.deia.eus/2019/09/18/bizkaia/duranguesado/abadino-celebrara-el-dia-27-su-baserri-eguna|aldizkaria=Deia|sartze-data=2019-09-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=El broche final fue cosa del Baserritar Eguna|hizkuntza=es|data=2019-09-12|url=https://www.diariovasco.com/bidasoa/hondarribia/broche-final-baserritar-20190912003359-ntvo.html|aldizkaria=El Diario Vasco|sartze-data=2019-09-28}}</ref> Taloak estimazio handia du jendearen artean eta festa egunetan talogileek jartzen dituzten postuetan ilara luzeak sortzen dira.<ref name=":2" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=El secreto de un buen talo|hizkuntza=es-ES|data=2006-12-22|url=https://www.diariovasco.com/20061222/aldia/secreto-buen-talo_200612220820.html|aldizkaria=El Diario Vasco|sartze-data=2019-09-29}}</ref>
Bestalde, hainbat lekutan festa
== Talo Txapelketak ==
| |||