14:50, 2 martxoa 2019ko berrikusketa aldatu TheklanBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak, Administratzaileak 2.164.308 edits t Robota: Aldaketa kosmetikoak ← Aurreko ezberdintasuna		01:45, 10 uztaila 2019ko berrikusketa aldatu desegin LainobeltzBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 126.222 edits t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-K. a. +K.a.) Hurrengo ezberdintasuna →
32. lerroa: \| materiala = \| eraikia = \| hustua = [[K. a. 610eko hamarkada\|K. a. 612]] \| garaia = \| kultura = 54. lerroa: == Historia == Ninive, lehen aldiz, [[K. a. XVIII. mendea\|K. a. 1800ean]] aipatua da, [[Ishtar]] jainkosaren omenezko tenplu bat bezala, neurri handi batean, hiriak laster jaso zuen garrantziaren arduraduna. Ez dago asiriar erregeek K. a. II. milurtekoan Ninive oso-osorik eraiki zutela esateko moduko ebidentzia gehiegirik. [[Senaquerib]]ek, hiria, bere erresumaren hiriburu bihurtu zuenean [[K. a. VIII. mendea]]n (lehenago, denbora gutxiz [[Dur Sharrukin]] izan zen), Ninive, jada, antzinako finkatze bat zen. Ondorengo erregeen izenak, [[Shalmanasar I.a]] edo [[Tiglath-Pileser I.a ]]rena bezala [[akropoli]]an agertu dira; biak ala biak, [[Assur]]ren eraikitzaile aktiboak izan ziren, eta, horietatik lehenak, gainera, [[Nimrud]] sortu zuen. Ninivek, neoasiriarrak arte zain egon behar izan zuen, bereziki [[Asurbanipal]]en garaitik aurrera, hirigintza garapen handiago bat lortzeko. Ordutik aurrera, bata bestearen atzean etorri ziren erregeek, zeuden jauregiak mantendu eta berriak sortu zituzten, baita [[Sin]], [[Nirgal]], [[Inanna]], [[Shamash]], [[Ishtar]] eta [[Borsippa]]ko [[Nabu]] jainkoei eskainitako tenpluak ere. Senaquerib izan zen Ninive benetan hiri bikaina bihurtu zuena ([[K. a. 700eko hamarkada\|K. a. 700ean]]). Kale eta enparantza zabalak eraiki zituen eta "areriorik gabeko jauregi" ospetsuaren barnean eraiki zuen, honen planoa zati handi batean berreskuratua izan delarik, 210x200 metrokoa. 80 gela inguru zituen, horietako asko, hormetan eskulturekin beteta. Niniveko taulatxoetako asko, toki honetan aurkitu ziren; sarrera nagusietako batzuk giza burudun zezenak zituzten alboetan. Garai horretan, Niniveren azalera osoa 7 kilometro karratukoa zen, eta 15 ate handik igarotzen zuten bere harresietako pasabidea. 18 kanaleko sitema landu batek ura, muinoetatik Ninivera zeraman. Gainera, erregeak berak Jerwanen, 40 kilometroko distantziara, eraikitako [[akueduktu]] bikain baten zatiak ere aurkitu dira. Niniveren oparotasunak ez zuen askorik iraun. [[K. a. 630eko hamarkada\|K. a. 633]] inguruan Asiriar inperioa ahultzen hasi zen eta mediarrek Ninive eraso zuten. Hauek berriz eraso zuten, oraingoan [[Babiloniar Inperioa\|Babilonia]] eta [[Susa (hiria)\|Susarekin]] batera [[K. a. 620ko hamarkada\|K. a. 625ean]]. [[K. a. 610eko hamarkada\|K. a. 612an]], berriz, babiloniarrak eta mediarrak beste behin bildu ziren hiria erasotzeko. Setioak 3 hilabete iraun zuen, horietan zehar, mota orotariko taktikak erabili zituztelarik, [[Khosr]] ibaiaren ibilbidea desbideratzea edo, aldi berean, zenbait aldetatik erasotzea bezala, asiriar defentsa ahultzeko. Azkenik, azkeneko erasoa jada lehor zegoen ibaiaren ibilbidetik eman zen. Ninive erori egin zen eta zimenduetaraino suntsitua izan zen. Asiriar inperioa bere amaierara iritsi zen, eta babiloniarrak eta mediarrak haien probintziak banatu zituzten. Sei mendez tirania eta bortizkeria izugarriarekin agindu ondoren, [[Kaukasia\|Kaukaso]] eta [[Kaspiar itsasoa\|Kaspiar Itsasotik]] [[Persiar golkoa\|Persiar Golkoraino]], eta Tigris baino haratago Asia Txikia eta [[Egipto]]raino, hiria, amets bat bezala desagertu zen. 66. lerroa: [[XIX. mendea\|XIX. mendeko]] indusketen ondoren, Asiriar Inperioari eta bere hiriburu bikainari buruzko ezagutza, ia erabat hutsa zen. Aztarna ahul batzuek bere botere eta handitasunean pentsarazten dute, baina, egia esan, Niniveri buruzko ezagutza oso urria da. Jada desagertutako beste hiri batzuk, [[Palmira]], [[Tebas (Grezia)\|Tebas]] eta [[Persepolis]]ek bezala, euren atzean, euren kokapenak adierazteko eta bere antzinako boterea argitara emateko hondakinak utzi zituzten, baina, Niniveren kasuan, bere azalera ere, uste soil bat baino ez da. [[Herodoto]] greziar historialariaren garaian ([[K. a. 400]]) Ninive, jada, iraganeko zati zen. Eta [[Xenofonte]] bere ''[[Anabasia\|Anabasis]]''ean tokitik igaro zenean, hiriaren izena bera ere, ahaztua izan zen. Begi bistatik desagertu zen eta inork ez zuen bere garrantziaren ideiarik ere. Sekula gehiago ez zen bere hondakinetatik altxatu. == Arkeologia == [[Fitxategi:Guards Ashurbanipal Louvre AO19901.jpg\|thumb\|230px\|Asurbanipalen guardiak. Niniveko bere jauregiaren baxuerliebea [[K. a. 640ko hamarkada\|K. a. 645]] ingurukoa. [[Louvre museoa\|Louvreko Museoa]].]] Gaur egun, Niniveren kokapena bi muino handik adierazten dute ''Kouyunjik'' eta ''Nebi Yunus'' (Jonas Profeta) izenekoak, baita bere harresiaren hondakinengatik ere (12 kilometro inguruko [[zirkunferentzia]] bat). Lehen muinoa, Kouyunjik izenekoa sakontasunez esploratua izan da. Beste muinoan, berriz, ez da indusketa askorik egin, toki horretan, Jonas Profetari eskainitako musulman santutegi bat dagoelako. [[XIX. mendea]]n, Mosuleko frantziar kontsula, ibaiaren beste aldean zeuden muino handietan bila hasi zen. Indusketa horietan erabili zituen arabiarrak, ustekabean, [[Dur Sharrukin\|Khorsabadeko]] muinoan zegoen eraikin batetara iritsi ziren. Eraikinaren ondorengo ikerketek, [[Sargon II.a]]ren erret jauregia zela frogatu zuten, non sakontasunez esploratu zen, eskultura eta beste erlikia batzuen bila. [[1847]]an Sir [[Austen Henry Layard]] abenturazale gazteak hondakinak esploratu zituen. Kouyunjik muinoan, Senaqueriben jauregia berraurkitu zuen, 71 gela eta baxuerliebe erraldoiak zituena. Asurbanipalen jauregia eta liburutegi ospetsua ere lurpetik atera zituen. Liburutegiak, 22.000 taulatxo zituen. Niniveren arkeologiaren azterketak antzinako Asiriaren boterea eta loria adierazten du, [[Asarhaddon\|Esarhaddon]] ([[K. a. 680ko hamarkada\|K. a. 681]]-[[K. a. 660ko hamarkada\|K. a. 669]]) eta [[Assurbanipal]] ([[K. a. 660ko hamarkada\|K. a. 669]]-[[K. a. 620ko hamarkada\|K. a. 626]]) erregeen erregealdietan. Esplorazio lanak, Botta, George Smith eta beste batzuk jarraitu zituzten, Nebi Yunus, Nimrud, Kouyunjik eta Khorsabadeko muinoetan eta asiriar objektu asko, argitara eman eta europar museoetara eramanak izan ziren. Jauregi mordoa aurkitu zen bere apaindura eta zizelkaturiko lauzekin, antzinako herri honen bizitza eta ohiturak, bere gerra eta bake moduak, erlijioa, bere arkitekturaren estiloa eta bere erregeen handitasuna adieraziz. Hiriko kaleak esploratuak izan dira eta adreiluetan, taulatxoetan eta zizelkaturiko irudietan inskripzioak argitu dira. Horrekin, bere historiako sekretuak argitara eman ahal izan dira. 86. lerroa: == Kanpo loturak == * {{es}} [http://www.satrapa1.com/articulos/antiguedad/asiria/asiria.htm Niniveren erorketa, K. a. 629] {{commonskat}}

Ninive: berrikuspenen arteko aldeak