20:43, 12 martxoa 2019ko berrikusketa aldatu TheklanBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak, Administratzaileak 2.164.308 edits t robota Erantsia {{Wikipedia1000}} ← Aurreko ezberdintasuna		08:21, 8 maiatza 2019ko berrikusketa aldatu desegin Assar (eztabaida \| ekarpenak) 25.308 edits tNo edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
14. lerroa: == Historia == [[Fitxategi:biochemistry.gif\|thumb\|Wöhler-ek [[urea]]ren sintesia aztertzen.]] Aspalditik ezagutzen du gizakiak biokimikaren aplikazio praktikoak, bere oinarri teorikoa ezagutu ez arren. Duela 8.000 urte [[Asia]]ko zibilizazioek [[hartzidura]]ren bidez [[garagardo]]a ekoizten zuten, eta duela 5.000 urte ogia egiten zuten Egipton [[legamia]]k erabiliz. Edari alkoholiko edo esnekien ekoizpena oso aspaldikoa izan arren, XIX. mendera arte -hartziduraren oinarri biokimikoa argitu arte- gizakiak etekina ateratzen zien prozesu biokimikoei haien funtsa ezagutzen ez bazuen ere. ~~Antzinean~~Antzina uste zen izaki bizidunen materiak berezko legeak zituela, ez zuela naturaren lege fisiko-kimikoak jarraitzen. Eta bizidunen molekulak bizidun beraiek besterik ez zituztela sortzen. Teoria "bitalista" haien ustez "bizi-fluido" ikusezin batek bizidunen prozesu guztiak zuzenduko lituzke. 1828an, baina, bitalismoak zartada gogorra jaso zuen [[Friedrich Wöhler]] kimikari alemaniarrak [[urea]] (gernuan dagoen molekula) laborategian sintetizatu zuenean. ~~Wöhler-ek~~Wöhlerrek urea lortu zuen azido zianikoa [[amoniako]]arekin nahastuz; modu honetan frogatu zuen izaki bizidunen osaera ez zegoela naturaren gainontzeko elementuetatik bereizita. Kimika organikoaren sorrera ezarrita zegoen, eta materia ez-organikotik molekula organikoak lor zitezkeenaren teoria egiaztatu zen. XVIII. mendeko aitzindarien lana biokimikaren oinarriak jarri zituen: Karl W. Scheelek [[azido laktiko]]a eta [[azido zitriko]]a aurkitu zuen hainbat janaritan, eta [[Antoine Lavoisier]]ek bizidunek [[oxigeno]]a hartu eta [[karbono dioxido]]a kanporatzen zutela [[arnasketa]] prozesuan frogatu zuen. XIX. mendean metabolismoari buruzko lehenengo ikerketak abiatu ziren. Anselme Payen frantziarrak lehenengo [[entzima]] aurkitu zuen, amilasa, [[almidoi]]aren hidrolisia katalizatzen duena. [[Louis Pasteur]]~~-ek~~rek ere legamien hartziduraren atzean dagoen prozesu biokimikoa azaldu zuen. 1903an [[Carl Neuberg]] kimikariak izen berria eman zion ordura arte kimika fisiologikoa deitutakoari: biokimika. XX. mendeko lehenengo zatiak biomolekulen ezagutza sakona ekarri zuen. Hainbat bide metabolikoren nondik-norakoak aurkitu ziren: Embden-ek eta Meyerhof-ek [[glukolisi]]aren etapak azaldu zituzten 1933an. [[Adolf Krebs~~-ek~~]] biologoak bere izena daraman [[Krebs zikloa\|zikloa]] 1937an; eta Otto Warburg-ek [[arnas katea]] eta [[ATP]]aren sintesia burutzen duen [[fosforilazio oxidatibo]]a. XX. mendeko bigarren zatiak biokimikaren arorik oparoena ireki zuen. Teknikaren garapena eta prozedura analitiko berriek ([[kromatografia]], [[elektroforesi]], [[mikroskopio\|mikroskopio elektronikoa]], [[X izpi]]en difrakzioa, [[erresonantzia magnetiko nuklearra]], erradioisotopoen markatzea, [[espektroskopia\|espektroskopia molekularra]], etab) biomolekulen egitura zehatza eta [[zelula]]ren bide metaboliko nagusien ezagutza ahalbidetu dute. {{commonskat}}▼ {{biologia}} ~~{{Biologiaren adarrak}}~~ ▲{{commonskat}} [[Kategoria:Biokimika]]

Biokimika: berrikuspenen arteko aldeak