19:39, 28 abendua 2018ko berrikusketa aldatu Smatxi (eztabaida \| ekarpenak) 2.519 edits →‎Bizitza ← Aurreko ezberdintasuna		14:21, 2 martxoa 2019ko berrikusketa aldatu desegin TheklanBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak, Administratzaileak 2.164.308 edits t Robota: Aldaketa kosmetikoak Hurrengo ezberdintasuna →
5. lerroa: '''Niki de Saint Phalle''', '''Catherine-Marie-Agnès Fal de Saint Phalle''' jaioa ([[Neuilly-sur-Seine]], [[Frantzia]], {{data\|1930\|epentesia=e\|10\|29}}, La Jolla, [[Kalifornia]], {{data\|2002\|5\|21}}) frantziar artista plastiko, margolari, eskultore eta zinemagile izan zen.<ref name="Camille et al 312">"Camille et al" .- Nathalie Ernoult, attachée de conservation au Centre Pompidou dans ''Camille Morineau et al''. 2014.</ref> Lehen emakumeetako bat izan zen, bere obra artistikoagatik nazioarteko aitortza jasotzen XX. mendearen erdialdean. Autodidakta izanik, zenbait artistek inspiratu zuten bere lana, hala nola, [[Antoni Gaudí\|Gaudí]], [[Jean Dubuffet\|Dubuffet]] eta Pollock-en inspiratu zen 50eko hamarkadaren amaieran unibertso bakar bat sortzeko, oso orijinala, beste joerak eta mugimenduk albo batera utzita. == Bizitza == Aita frantziar eta ama amerikarraren, bost seme-alabetatik bigarrena zen. Haurtzaroa [[New York~~\|New Yorken~~]]en eman bazuen ere, Frantziako senideekin lotura mantendu zuen, maiz bidaitzan eta egonaldiak izaten. Gaztea zela, modelo gisa lan egin zuen, Vogue eta Life aldizkarietan azaldu zen. 18 urterekin bere haurtzaroko lagunarekin ihes egin zuen, [[Harry Mathews]] poeta. Ondoren, 1950 hamarkadan, harekin ezkondua, senar-emazteak norberaren formakuntzan eta ibilbide artistikoan sakondu zuten, musikan Mathewsek eta margolaritzan Nikik, [[Espainia]], [[Frantzia]] eta [[Italia~~\|Italian~~]]n. Bi seme-alaba izan zituzten. Nikiri [[Mallorca~~\|Mallorcan~~]]n bizi zirela, [[Antoni Gaudí\|Antonio Gaudíren]] lanak zirrara egin zion eta [[Güell parkea]] inspirazio iturri bilakatu, eskulturan sakontzen jarraitzeko,objektu eta material ezberdinekin. Berriz [[Paris~~\|Parisen~~]]en, Nikik hainbat egileen lanak aztertu zituen: [[Paul Klee]], [[Henri Matisse]], [[Pablo Picasso]] eta [[Henri Rousseau]]. Eskultura alorrean kolaboratzaile gisa han [[Jean Tinguely]] suitzar eskultorea ezagutu zuen. 1960 urtean senar-emaztea banatu ziren eta ondoren Niki eta Jean Tinguely elkarrekin bizitzera joan ziren, estudio berera, artista-kolonia batean eta 1971ean ezkondu ziren. Dagoeneko 1961 urtean bakarkako lehenengo erakusketa egin zuen [[Paris~~\|Parisen~~]]en. Hirurogeiko hamarkadaren hasieran, Nikik "tiro-koadroak" sortzen ditu (''Tirs''). Horietan, ezkutuko pintura-edukiontziak dituzten multzo konplexuak, pistolekin, errifleekin edo kanoiekin jaurtiz, efektu propioak sortzen dituzten lanak egin zituen eta horiek dira obra amaitzen dutenak. Horrela, garatu egiten dira ikuskizuneko eta performanceko elementuak sartzeko lanetan. [[Montreal~~\|Montrealgo~~]]go Expo '67 erakusketan Frantses Pabilioiarako enkarguz lan egiten, ''Le Paradis Fantastique'' izeneko lanean, poliesterrezko erretxina toxikoen eraginpean egon ziren bi eskultoreak eta horrek, antzeko beste material batzuekin batera, kalte larriak eragiten dizkiete biriketan, eta osasun arazoak sortzen dizkie. Lau urte beranduago, arkitektura proiektuetan parte hartuko du artistak. [[India]] eta [[Egipto~~\|Egiptora~~]]ra eginiko bidaiek aberastuko dute bere sormena. Eskultura parkeak eta ''Nana'' erraldoiak topa daitezke ondorengo urteetako lanetan. Lauregoigarren hamarkadaren hasieran haren lanari buruzko lehenengo atzera begirako erakusketak antolatu ziren Europan eta Japonian. Ordukoa da ere [[Georges Pompidou Zentroa~~\|Georges Pompidou Zentroaren~~]]ren ondoko iturrian dagoen eskultura, non Nikik eta Tinguelyk [[Igor Stravinski]] omentzen duten. 1991ko abuztuan hil zen [[Berna~~\|Bernan~~]]n bere senarra [[Jean Tinguely]] eskultorea eta haren omenez Meta-Tinguelys eskultura zinetikoak egin zituen. Osasun arrazoiak zirela medio, 1994 urtean La Jollara joan zen bizitzera [[Kalifornia]]. Han dagoela, [[Mario Botta]] suitzar arkitektoarekin ''Noah’s Ark'' lanari ekingo dio, 2000 urtean inauguratua [[Jerusalem~~\|Jerusalemen~~]]en. Urte horretan hain zuzen '''Praemium Imperiale''' [[Tokio~~\|Tokion~~]]n jaso zuen, Japoniako inperiar sendiaren eskutik, eskultura alorrean, balioan jartzen arteen banaketa tradizionala hautsi izana (pintura, eskultura eta arkitektura lantzen aldi berean), tekniken nahasketa, pieza iraunkorrak eta efimeroak ere egiten eta emaitza dibertigarriak lortzen. <ref>{{ja}}{{en}}Sarituaren datuak eta lanaren inguruko balorazioa [http://www.praemiumimperiale.org/en/laureate-en/laureates-en/saint-en], kontsulta data 2018ko abenduaren 28a</ref>. Ondoren, ''Black Heroes'' seriean lan egingo du, non nabarmendutako afroamerikarrak omenduko dituen, besteak beste, [[Miles Davis]] eta [[Louis Armstrong]] eta ''Queen Califia’s Magical Circle'' proiektuan, jatorrizko kaliforniarren kultura, historia eta kondairak interpretatzen dituen eta bertako landare eta basoak aztertu. Hura izan zen azken lan handia hil aurretik, heriotzaren ondoren inauguratua, bere hilobaren zaintzapean.<ref>Biografiari buruzko datuak bere legatua zaintzen duen Fundazioaren datuetatik aterea [http://nikidesaintphalle.org/]; kontsulta data 2018ko abenduaren 28a</ref>. == Lanak == Errealismo Berriaren korrontean kokatzen da bere lan artistikoa. [[Pierre Restany]] (1930-203) arte kritiko frantziarrak zehaztu zuen ''Nouveaux Realistes'' taldea 1960 urtean eta horren partaidetzat hartzen da Niki. Errealista berrien hainbat lanetan suntsipen sortzailearen kontzeptua azaltzen da eta hor kokatzen dira San Phalleren ''[[Tirs]]'' (tiroak) margolan seriea eta horren inguruko jarduna. 1961 urtean antolatutako ''Feu à volonté''eginkizunean, Parisen, non ''[[Tirs]]'' aurkezten zen, erriflea hartu eta tiro egin zuen aukeratutako lanen aurka .<ref>Farthing, Stephen., and Richard Cork. Arte: : Toda La Historia. Barcelona: Blume, 2010. orr.496-497.</ref> Bere lanetan feminismoa eta gizarte botereen aurkako jarduna iraunkorrak dira: patriarkatuaren aurka, torturaren aurka edo afroamerikarren eskubide zibilen alde; orokorrean artisa iraultzaile gisa hartu da. Ildo horretatik ''[[Nanas]]'' eskultura serieko lehenbizikoa ''[[Hon]] '' zuen izena (emakumea suedieraz). Jendea haren barruan sartzeko moduko eskultura erraldoia zen eta emakume eskulturaren bagina zen sarbidea. Barruan zinea eta taberna zituen tartean. Sortu zuen zalapartagatik suntsitu egin zuten artelana.<ref>Larrabe Arnaiz, Ainhoa .-''Armatu baina artea egiteko'' Berrria egunkarian argitaratutako artikulua, 2015eko otsailaren 27an, 22-23 orr.[https://www.berria.eus/paperekoa/1833/022/001/2015-02-27/armatu_baina_artea_egiteko.htm]</ref> * ''[[Tirs]]'' margolan seriea * ''[[Le Cyclop]]'' * ''[[Nana (Niki de Saint-Phalle)\|Nanas]]'' * ''[[Le Golem (Niki)\|Le Golem]]'' * ''[[Jardin des tarots]]'' * ''[[Fontaine Stravinsky]]'' * ''[[L'Arche de Noé (Niki)\|L'Arche de Noé]]'' * ''[[Hon/Elle]]'' Zinema zuzendari gisa bi filma egin zituen: * ''[[Daddy]], 1973 urtean * ''[[Un rêve plus long que la nuit]]'', 1976 urtean Zinemagintzan, baita interprete, produktore edo gidoilari gisa hainbat eginkizun bete zituen. <ref>Zineman izandako produkzioaren inguruko datu gehiago IMBD datu basean:http://www.imdb.com/name/nm0211387/?ref_=tt_ov_dr#director</ref> == Kanpo loturak == {{commonskat}} * {{en}}[http://nikidesaintphalle.org/ Niki Charitable Art Foundation, egilearen bilduma pertsonala zaintzen duen fundazioa] * {{fr}}[https://culture.tv5monde.com/arts-et-spectacles/a-la-decouverte-de-niki-de-saint-phalle TV5 kanalak Niki de Saint Phalle artistari eskeinitako monografikoa] * [https://www.youtube.com/watch?v=3y-I-KpxiG8 Les Bonnie & Clyde de l'Art 55' in ARTS CULTURE Niki de Saint Phalle & Jean Tinguely] Niki de Saint Phalle eta Jean Tinguelyren lanen inguruko dokumentala. == Erreferentziak == {{erreferentzia_zerrenda}} {{bizialdia\|1930eko\|2002ko\|Saint Phalle, Niki de}} [[Kategoria:Margolari abstraktuak]] [[Kategoria:Frantziako eskultoreak]]

Niki de Saint Phalle: berrikuspenen arteko aldeak