Kapitalismo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-{{HezkuntzaPrograma}} +{{HezkuntzaPrograma|Geografia eta Historia}}) |
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
||
4. lerroa:
== Definizioak ==
=== Definizio [[marxismo|marxista]] ===
[[Fitxategi:Capitalism bild.jpg|220px|
[[Karl Marx]]ek planteatutako ikuspegi [[estrukturalismo|estrukturalistari]] jarraituz, sistema bati kapitalista deitu dakioke, biztanleriaren gehiengoa ([[proletario|proletargoa]]) nominalki askea denean, baina errealitatean aurrera jotzeko bere lan indarra saldu behar duenean, ekoizpen bitartekoen jabe den gutxiengo pribilegiatu bati ([[burgesia]]), hain zuzen.
21. lerroa:
Minarkisten ikuspegitik indarkeriarako joera duen jendea beti egongo denez, estatua beharrezkoa dela diote hauek.Halere bere boterea indarkeria honi aurre egitea baino ez da izango, sekula ez ekonomian edo bizitza pribatuan esku sartzea. Zergak eta legeak moralki onargarriak izan ez arren gaitz beharrezkotzat onar ditzakete.
Anarkokapitalistek, edozein zerga edo imposaketa giza moralaren aurkaritzat ikusiz, estatuaren desagerpena eskatzen dute, berak egin dazaken edozein funtzio empresa pribatuek egin dezaketela argudiatuz, baita polizia eta justizia ere.
Kapitalisten gaurregungo borroka nagusia estatuek banku zentralei eskeintzen dieten diru monopolioaren aurka da nagusiki, baina baita ongi izate estatuaren aurka ere. Ongi izatea lanaren fruitu da eta norberak lortu behar du. Eskubide positiborik ez dago kapitalisten ikuspuntutik.
Kapitalismoak ez du onartzen jandeak behar duena jaso behar duenaren ideia, beharrak ezer sortzen ez duenez. Kapitalisten arabera gauzak merezi egin behar dira. Motibazioak bakrrik eragin bait dazake ekintza, eta ekintzak fruituak. Kapitalismoa, horregatik, meritokrazia ere deitu ohi da.
Kapitalismoa naturlegenganako eta logikaren errespetuan oinarritzen da. Hauen korrupzioa ezinezkoa izanik, beren errespetuak bakarrik eman diezaioke gizakiari bizitzeko behar duena. Gizakiek imposaturiko legeak eta politika inmoraltzat ikusten ditu kapitalistak. Horregatik eskuin politikak eta faxismoak ezin dira inolaz ere kapitalistatzat hartu. Eskuindarrek kapitalismoaren onurak bilatuz kapital haundiei privilegio politikoak ematen dizkiete, helburuen bidez ekintzak justifikatuz, baina kapitalismoa ekintza moralak eta konkretuki jabetza pribatuaren babesa bakarrik ditu helburutzat. Gizartea sistema komplexu kontrolaezintzat hartzen du, kontrol saiakera bakoitzare emaitza negativoak derrigorrez onurak baino handiagoak izanik giza natura dela eta.
32. lerroa:
== Historia ==
=== Bilakaera ===
[[Fitxategi:Keynes 1933.jpg|
Kapitalismoa [[Amerikaren aurkikuntza|Ameriketako aurkikuntzarekin]] hasi zela esan daiteke, orduan hasi baitzen Indietako merkataritza. Europak gai landuak eta esklaboak esportatzen zituen eta Ameriketatik bitxiak eta produktu tropikalak inportatzen ziren; horrela hasi zen truke desorekatua eta europarren kapitalen metatzea. Horrela, ''merkataritza kapitalismoa'' sortu zen: eskubide feudalak zituztenek aduana gehiegi jartzen zituzten merkataritzaren kalterako, eta burges pentsamoldea zuten merkatariak, biztanleriaren gehiengoaren laguntzaz, egoera horren aurka altxatu ziren eta industria iraultza sustatu zuten (geroago kapitalismoaren garapenerako garrantzi handia izan zuena). Kapitalismo klasikoaren pentsakera, ekonomiari buruzko erabakiak merkatu askearen pean uztearen aldekoa zen.
[[XIX. mendea]]n kapitalismoa ekonomia liberalismo gisa agertu zen, eta [[Ingalaterra]]tik Europako kontinentera zabaldu zen. Orduan azaldu zen enpresen jabeen eta langileen arteko gatazka ere. Nahiz eta garai hartako soldatak apalak izan, irabazien metatze handiak sortzea eta berrinbertsioa errazten zuten, eta beraz berebiziko hazkunde ekonomikoa lortu zen; baina aldi berean, soldata apalegiek kontsumoa asko gutxitzen zuten eta gehiegizko ekoizpenaren lehenengo krisiak sortu ziren.
{{esaera2|Krisialdiaren forma, krisialdi zaharrean edo antzinako krisialdian ez bezala, ez da nekazaritzako produktuen salneurriaren gorakada, industriako prezioen beherakada baizik; horrela, ezinezkoa da bi krisialdi motak nahastea.
[[Pierre Vilar]] (1980)|<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kondaira|hizkuntza=eu-ES|url=http://www.kondaira.eus/index.php/kondaira/historiaMateriala/testuak}}</ref>.}}
Mende amaieran, bigarren industria iraultzaz geroztik, kapitalismoak ekonomia askatasuna alde batera utzi zuen eta [[monopolio]]ak sendotzen saiatu zen. Orduan sortu ziren lehen [[trust]]ak eta [[multinazional]]ak. Dirudienez, talde horiek merkatu kolonialetan zuten eragina izan zen [[Lehen Mundu Gerra]] hasteko arrazoi nagusietako bat.
54. lerroa:
=== Gaur egungo kapitalismoa ===
[[Fitxategi:World Bank building at Washington.jpg|
[[Bigarren Mundu Gerra]]z geroztik, kapitalismoak [[kontsumo-gizarte|kontsumo gizarte]] aldera egin du hirugarren industria iraultzari esker. Industria iraultza berri horretan, ordea, herrialde garatuenek soilik parte hartu dute: batez ere [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]], [[Japonia]]k eta [[Alemania]]k. Herrialde aberatsenek beren fabrikak herrialde azpigaratuetan jartzen dituzte multinazionalen bitartez, eta langileak esplotatzen dituzte. Era honetara [[kolonialismo]] berri bat edo [[neokolonialismo]] deritzana sortu da.
| |||