Bilintx: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-{{HezkuntzaPrograma}} +{{HezkuntzaPrograma|Literatura}}) |
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
||
1. lerroa:
{{HezkuntzaPrograma|Literatura}}
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Indalezio Bizkarrondo Ureña''', ezagunagoa '''''Bilintx''''' goitizenaz, ([[1831]]ko [[apirilaren 30]]a, [[Donostia]], [[Gipuzkoa]] - [[1876]]ko [[uztailaren 21]]a, [[Donostia]], [[Gipuzkoa]]) [[bertsolari]]a eta [[olerkigintza|euskal poeta]] [[erromantizismo|erromantikoa]] izan zen, haren ideia [[progresismo|progresista]] eta [[liberalismo|liberalistengatik]] ezaguna.
== Bizitza ==
Izen osoa Gillermo Joakin Indalezio zuen. Ama Joakina Ureña Alana zuen eta aita, Jose Maria Bizkarrondo Amunarriz. Amaren aldeko aitona andaluza zuen, [[Ayamonte]]koa ([[Huelva]]).
Gaztetan eskaileretatik behera erortzeak aurpegia desitxuratuta utzi zion. Hortik zetorkion nonbait ''Moko'' beste goitizena.
Zorigaiztoa lagun izan zuen bere bizitza osoan Bilintxek. Soka-muturrean behin zezenak adarkatu eta hanketan zauri larriak eragin zizkion; handik aitzina, herrenka ibili zen beti.
Nikolasa Erkizia Makazaga azkoitiarrarekin ezkondu zen Donostian, [[1869]]ko [[apirilaren 5]]ean. Hiru seme-alaba izan zituzten: Benito ([[1869]], ezkondu aurretik jaioa), Pio Francisco ([[1871]]) eta Maria Ana ([[1874]]).
16. lerroa:
[[Madril]]go egunkari nagusi batentzat kazetari lanetan, Hirugarren Karlistaldiaren berri ematen izan zen Donostian [[Manuel Curros Enríquez]] galiziar idazlea, [[Rosalía de Castro|Rosalia de Castrorekin]] batera [[Galizierazko literatura|Galiziako literaturaren]] berpiztea ekarri zuena. Curros Enríquezek [[1876]]ko [[urtarrilaren 21]]ean ''El Imparcial'' egunkarian kronika lazgarri bat argitaratu zuen, Bilintxen heriotzaz. Euskal poetaren gorazarrea egiteaz gain, azaltzen du Bilintxen etxera joan zela hura ikustera, zangoetan zauri izugarriak eragin zizkion leherketaren berri jakin orduko.
Donostiako Udalak bere izenarekin kale bat izendatu zuen, [[Bilintx kalea (Donostia)|Bilintx kalea]] alegia, bera bizi eta lan egin zuen [[Antzoki Zaharra (Donostia)|Antzoki
== Idazlea ==
Baserri munduko idealizaziotik urrunduta, amodiozko poesia landu zuen batez ere. [[Koldo Mitxelena]]ren iritzian, Bilintx da euskal literaturan ahots benetan erromantikoena.
Alabaina, ez da poeta erromantiko klasikoen gisara izakion zorigaiztoa txarrestera emana, baizik umore gazi-gozoko idazlea; umore itxuraz azalekoa edo mamirik gabea, baina munduaren garratzetik babesteko gotorlekutzat hartu zuena.
26. lerroa:
Literatura kritikariek hizkera arruntegi edo pobrea leporatu izan dioten arren, esan daiteke Bilintxen bertsoetan Donostiako euskara urbano zaharra mintzo dela garbi.
[[Fitxategi:Bilintxen panteoia.jpg|
== Lanak ==
35. lerroa:
=== Bertsoak ===
<div style="font-size:100%; -moz-column-count:2; column-count:2;">
* «Abade bateri». ''Gure erria''. 1960, 38
* «Aizetxoari». ''Euskal-Esnalea'' 21. 1931, 330
* «Aizetxoari». ''Euskalerriaren alde'' 21. 1931
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11428 «Amerikako bizitza»]. ''Argia'' 15. 1935, 747
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11429 «Anton ixkiñentzat»]. ''Bertsolaria'' 1. 1932, 25
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11431 «Askok diote kantetan beti»]. ''Argia'' 13. 1933, 623
* «Asto baten azpian». ''La Vasconia'' 42. 1935, 1460
* «Asto baten azpian». ''Txistulari''. 1935, 14
* «Au poza senti det». ''Argia'' 14. 1934, 711
* «Auxen da lotsa eman didana». ''Habe''. 1983, 29
* «Begi urdinak dituzu eta». ''Saski-Naski''. 1989, 44
* «Begi urdinak dituzu eta». ''Lartaun''. 1976, 29
* «[[Behin batean Loiolan|Bein batean Loyola'n]]». ''Society of Basque Studies in America''. 1989, 9
* «[[Behin batean Loiolan|Bein batean Loyola'n]]». ''Lartaun''. 1976, 29
* «[[Behin batean Loiolan|Bein batean Loyola'n]]». ''Zeutzat''. 1957, 19
* «[[Behin batean Loiolan|Bein batean Loyola'n]]». ''Euzko Deya'' 2. 1940, 42
* «[[Behin batean Loiolan|Bein batean Loyola'n]]». ''Príncipe de Viana'' 15. 1981, 145
* «[[Behin batean Loiolan|Bein batean Loyola'n]]». ''Sustraia''. 1989, 10
* «[[Behin batean Loiolan|Bein batian Loiola'n erromeria zan]]». ''Eibar''. 1959, 29
* «Bere ofiziyua». ''Gure erria''. 1959, 36
* «Bertsoak». ''Aranzazu''. 1976 , 192-195, 265-268
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11448 «Bertsolariyen gudua»]. ''Bertsolaria'' 1. 1932, 32
* «Beti zutzaz pentsatzen». ''[[Euskal-Erria]]'' 55. 1906
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11449 «Beti zutzaz pentsatzen»]. ''Bertsolaria''. 1932, 24
* «Biyotz erituba». ''Habe''. 1983, 33
* «Biyotz erituba». ''Euskal-Erria'' 51. 1904
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11453 «Biyotz erituba»]. ''Eguna'' 2. 1987, 183
* «Biyotz erituba». ''Bertsolaria'' 1. 1932, 31
* «Biyotz erituba». ''Eguna'' 2. 1987, 170
* «Biyotz erituba». ''Eguna'' 2. 1987, 182
* «Canovas del Castillo-ren emasteari». ''Hemen''. 1978, 13
* «Dama bati». ''Eguna'' 2. 1987, 205
* «Dama gazte polit bat». ''Lartaun''. 1976, 29
* «Ditu ille urrezko». ''Euskal-Esnalea'' 1. 1908, 7
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11461 «Dolores'i»]. ''Bertsolaria'' 1. 1932, 31
* «Domingo Kampaña». ''La Vasconia'' 1. 1894, 34
* «Domingo Kampaña, Realidad 10. 1954, 60
* «Domingo Kampaña». ''Euskal-Erria'' 55. 1906
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11462 «Domingo Kampaña»]. ''La Unión Vascongada'' 3. 1893, 651
* «Domingo Kanpaña'ri». ''La Vasconia'' 41. 1934, 1439
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11466 «Domingo Kanpaña'ri»]. ''Bertsolaria'' 1. 1931, 6
* «Egun batez zuk neri». ''Euskal-Erria'' 48. 1903
* «Egun batian Loyolan». ''Oarso-Renteria''. 1932 , 24-25
* «Euskara». ''Hazten''. 1990, 3
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11471 «Ez du zartzaro txarra»]. ''Argia'' 1. 1921, 14
* «Galtzetan baduzkak». ''Eguna'' 2. 1987, 194
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11473 «Gaztetan dama bati»]. ''Bertsolaria'' 1. 1932, 31
* «Gaztetan jarriyak dama bati». ''La Vasconia'' 3. 1895, 73
* «Gaztetan jarriyak dama bati». ''Euskal-Erria'' 53. 1905
* «Gerra gaiztoa eta ondorioak». ''Hazten''. 1990, 3
* «Guernica». ''Elgar'' 37. 1972, 235
* «Hiru errege datoz». ''Aldizkaria''. 1976
* «Ille beltz eder dizdizariya». ''Saski-Naski''. 1989, 44
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11480 «Indarra zeukan arte»]. ''Argia'' 1. 1921, 14
* «Izan ere groputza duzu aproposa». ''Saski-Naski''. 1989, 44
* «Izazu nitzaz cupira». ''La Vasconia'' 3. 1895, 77
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11484 «Izazu nitzaz cupira»]. ''Bertsolaria'' 1. 1932, 22
* «Izazu nitzaz cupira». ''La Vasconia'' 7. 1900, 241
* «Izazu nitzaz cupira». ''Goiz-Argi'' 7. 1966, 79
* «Izazu nitzaz cupira». ''Príncipe de Viana'' 15. 1981, 145
* «Izazu nitzaz cupira». ''Habe''. 1982, 5
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11483 «Izazu nitzaz cupira»]. ''Argia'' 15. 1935, 732
* «Ja - Jay!». ''Euzkadi'' 20. 1932, 5960
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11489 «Ja - Jay!»]. ''Euskal-Erria'' 6. 1882
* «Ja - Jay!». ''Argia'' 11. 1931, 509
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11491 «Ja - Jay!»]. ''Bertsolaria'' 1. 1931, 11
* «Ja - Jay!». ''Habe''. 1983, 21
* «Ja - Jay!». ''La Euskaria'' 1. 1906, 9
* «Ja - Jay!». ''La Vasconia'' 1. 1894, 14
* «Ja - Jay!». ''Euskal-Erria'' 53. 1905
* «Juana Bixenta Olabe. Juana Bixenta, nagusi jauna eta morroya». ''Euskal-Erria'' 56. 1907
* «Juana Vishenta Olave». ''Oarso-Renteria''. 1930 , 26-27
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11500 «Juana Vishenta Olave»]. ''Bertsolaria'' 1. 1931, 14
* «Juana Vishenta Olave». ''Eguna'' 4. 1989, 268
* «Juana Vishenta Olave». ''La Vasconia'' 4. 1897, 137
* «Juramentua». ''La Vasconia'' 50. 1943, 1667
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11505 «Juramentua»]. ''Bertsolaria'' 1. 1931, 3
* «Juramentua». ''Tierra Vasca'' 1. 1933, 53
* «Juramentua». ''La Vasconia'' 50. 1943, 1666
* «Kanpañari». ''La Vasconia'' 24. 1917, 859
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11510 «Kanpuan da»]. ''Bertsolaria'' 1. 1932, 31
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11513 «Kanpuan da»]. ''Euskal-Erria'' 6. 1882
* «Kanta». ''Príncipe de Viana'' 15. 1981, 145
* «Kantatutzera, indar aundiko». ''Eibar''. 1959, 29
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11514 «Kontxesi»]. ''Bertsolaria'' 1. 1931, 12 bis
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11516 «Kontxesi»]. ''Argia'' 12. 1932, 595
* «Kontxesirentzat». ''Príncipe de Viana'' 15. 1981, 145
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11517 «Kontxesirentzat»]. ''Bertsolaria'' 1. 1931, 1
* «Kontxesirentzat». ''Tierra Vasca'' 1. 1933, 35
* «Lana sobra du baina». ''Eguna'' 4. 1989, 273
* «Laster Eguberriak direla eta». ''Habe''. 1982, 12
* «Loriak». ''Euskal-Erria'' 55. 1906
* «Loriak». ''La Vasconia'' 13. 1906, 456
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11529 «Loriak»]. ''Bertsolaria'' 1. 1932, 23
* «Loriak udan intza bezela». ''Gure erria''. 1961, 54
* «Loriak udan intza bezela». ''Urraspide''. 1983, 11
* «Loriak udan intza bezela». ''Hots'' 1. 1983, 2
* «Loriak udan intza bezela». ''Sustraia''. 1983, 10
* «Loriak udan intza bezela, Deia 11. 1987, 3297
* «Loriak udan intza bezela». ''Príncipe de Viana'' 3. 1968, 26
* «Loriak udan intza bezela». ''Society of Basque Studies in America''. 1989, 9
* «Mando baten gañean». ''Umeen-Deia''. 1964, 52
* «Mando baten gañean». ''Argia'ren egutegia'' 3. 1924
* «Mando baten gañean». ''Euzkadi''. 1981, 2
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11534 «Mando baten gañean»]. ''Karmel'' 2. 1952
* «Mando baten gañean». ''Habe''. 1988, 130
* «Mando baten gañean». ''La Vasconia'' 14. 1907, 486
* «Mando baten gañean». ''Gure erria''. 1964, 85
* «Mando baten gañean». ''Eguna'' 2. 1987, 194
* «Mando baten gañean». ''Eguna'' 4. 1989, 259
* «Milla zortzireun irurogei ta». ''Habe''. 1984, 35
* «Moko». ''Lartaun''. 1976, 29
* «Nere biyotz gaxua». ''Pérgola''. 1988, l
* «Neskatcha bati». ''La Vasconia'' 21. 1913, 729
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11547 «Neskatxa bati mutill batek jarriak»]. ''Bertsolaria'' 1. 1932, 21
* «Nic au pentzatu nuben». ''Diario de San Sebastián'' 4. 1876, 36
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11549 «Orentzaro»]. ''Euskal-Erria'' 1. 1880
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11551 «Pagatzalle»]. ''Euskal-Erria'' 1. 1880
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11550 «Pagatzalle on bat»]. ''Bertsolaria'' 1. 1932, 25
* «Pobriaren suertia». ''La Vasconia'' 13. 1906, 466
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11555 «Pobriaren suertia»]. ''Euskal-Erria'' 2. 1881
* «Pobriaren suertia». ''Euskal-Erria'' 55. 1906
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11554 «Pobriaren suertia»]. ''Bertsolaria'' 1. 1932, 25
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11562 «Potajiarena»]. ''Bertsolaria'' 1. 1932, 19
* «Potajiarena». ''Zeutzat''. 1957, 21
* «Potajiarena». ''La Euskaria'' 3. 1909, 133
* «Potajiarena». ''Euzko Deya'' 3. 1941, 91
* «Potajiarena». ''Euskal-Erria'' 60. 1909
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11563 «Pozez ta bildurrez»]. ''Bertsolaria'' 1. 1932, 28
* «Triste bizi naiz eta». ''Aizu'' 7. 1988, 66
* «Triste bizi naiz eta». ''Agur'' 6. 1975, 169
* «Ume eder bat ikusi nuben». ''San Sebastián''. 1949
* «Vilinch eta ishkiña». ''La Vasconia'' 24. 1917, 853
* «Zai egoten naiz luzaro». ''Txistulari''. 1990, 144
* «Zaldi baten bizitza». ''La Vasconia'' 40. 1932, 1408
* «Zaldi baten bizitza». ''Argia'' 8. 1928, 377
* «Zaldi baten bizitza». ''Pan-Pin''. 1963, 23
* «Zaldi baten bizitza». ''Argia'ren egutegia'' 2. 1923
* [http://urkiza.armiarma.com/cgi-bin/urkiza/EBMODBER.pl?Bertso=11578 «Zaldi baten bizitza»]. ''Bertsolaria'' 1. 1931, 8
* «Zaldi baten bizitza». ''La Vasconia'' 40. 1932, 1409
* «Zaldi baten bizitza». ''Argia'' 11. 1931, 506
* «Zaldi baten bizitza». ''Euskal-Erria'' 75. 1916
* «Zaldi baten bizitza». ''La Vasconia'' 40. 1932, 1407
* «Zaldi baten bizitza». ''Euskal-Erria'' 55. 1906
* «Zaldi baten bizitza». ''La Vasconia'' 13. 1906, 466
* «Zaldi zuriyarena». ''Príncipe de Viana'' 17. 1983, 158
* «Zaldi zuriyarena». ''Gaiak''. 1976, -77,2
* «Zortziko». ''Príncipe de Viana'' 15. 1981, 145
</div>
192. lerroa:
* {{es}} Manuel CURROS ENRÍQUEZ: [http://www.euskaraz.net/donostia/gorosti/testuak/00024.htm ''La canción de Vilinch'']
* Bernardo ESTORNÉS LASA: [http://www.euskomedia.org/aunamendi/ee14544 «Indalecio Bizcarrondo Ureña. ''Vilinch, Bilinch, Bilintx''»], ''Auñamendi Eusko Entziklopedia''.
* Gure manifestu partikularra: [https://twitter.com/hirudamatxo/status/808650177787654144 Bilintx gizajoari kale duin bat derrepentementean, otoi!].
{{bizialdia|1831ko|1876ko|Bilintx}}
[[Kategoria:Bilintx]]
[[Kategoria:Gipuzkoako bertsolariak]]
| |||