Opera: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-{{HezkuntzaPrograma}} +{{HezkuntzaPrograma|Musika, antzerkia eta dantza}}) |
Zehaztapenak |
||
18. lerroa:
XIX. mendearen lehen herenean ''[[bel canto]]'' estiloaren gailurra iritsi zen, [[Gioachino Rossini|Rossinik]], [[Gaetano Donizetti|Donizettik]] eta [[Vincenzo Bellini|Bellinik]] egun ere antzezten diren lanak sortu zituztenean. ''[[Grand Opera]]'' izeneko estiloaren agerpena ere gertatu zen, [[Giacomo Meyerbeer]]en lanen eskutik. Mende honen bigarren erdia operaren urrezko arotzat hartu izan da. Alemanian [[Richard Wagner|Wagner]]-ek musika dramatizatu eta garrantzi handiagoa eman zion orkestrari, eta guztiz eraberritu zuen opera; haren ''Die Meistersinger'', ''Tristan und Isolde'', ''Parsifal'' eta ''Der Ring des Nibelungen'' operaren lorpenik handienetakoak dira. Italian, berriz, [[Giuseppe Verdi|Verdiren]] ''Otello'' eta ''Falstaff'' lanekin operaren mailarik gorena lortu zen. Garai bertsuan, Frantzian, operak aldi bikaina izan zuen [[Hector Berlioz]], [[Georges Bizet]], [[Léo Delibes]], [[Charles Gounod]], [[Camille Saint-Saëns]], [[Jules Massenet]] eta [[André Messager]]i esker.
Bitartean abertzaletasunak eragin handia izan zuen [[Errusia]]n; [[Mikhail Glinka]], [[Nikolai Rimski-Korsakov]], [[Modest Musorgski]], [[Aleksandr Borodin]] eta [[Piotr Ilitx Txaikovski]] izan ziren opera egile nagusiak. [[Txekoslovakia]]n, [[Bedrich Smetana]]ren lan abertzaleen ondoren, [[Antonín Dvořák]]ek opera lirikoagoak egin zituen
[[XX. mendea]]n [[Leoš Janáček]]en lan errealistek gero eta arrakasta handiagoa izan zuten herrialde berean. Berak egindako izenbururik garrantzitsuena Jenufa izan zen (1904). [[Hungaria]]n [[Béla Bartók]], (Bizar-Urdinaren gaztelua) eta Espainian Manuel de Falla (La vida breve eta El retablo de Maese Pedro) nabarmendu ziren. Italian, XX. mendearen hasieran, [[verismo]]aren eskolaren barruan, [[Giacomo Puccini]], (Madama Butterfly edo Turandot lan esanguratsuen egilea), [[Ruggiero Leoncavallo]] (Pagliacci/ Pailazoa) eta [[Pietro Mascagni]] i(Cavalleria rusticana/Herri zintzotasuna) izan ziren nagusi. Alemanian, [[Richard Strauss]] (Salome edo Elektra izenburuen egilea) da aipagarria, eta Frantzian [[Claude Debussy]] (Pelleas et Melisande) eta [[Maurice Ravel]] (L'enfant et les sortileges/Umea eta sorginkeriak).
XX. mendean esperimentu asko egin ziren opera estilo modernoekin uztartuz: [[atonalitate]] eta [[serialismo]]arekin ([[Arnold Schönberg]]en ''Moses und Aron'' eta [[Alban Berg]]en ''Wozzeck eta Lulu''), [[neoklasizismo (musika)|neoklasizismoarekin]] ([[Igor Stravinski]]ren ''The Rake’s Progress'') eta [[minimalismo]]arekin ([[Philip Glass]] eta [[John Coolidge Adams]]). [[Kurt Weill]]en lan satirikoak, eta [[Benjamin Britten]]en ''Peter Grimes'' ere aipagarriak dira. Grabazio-teknologia agertzean, [[Enrico Caruso]] eta pareko beste kantari batzuk ezagunagoak egin ziren operazaleen zirkuluetatik at.▼
▲XX. mendean
Azken hamarkadetan operaren unibertsalizazioaren prozesuak ez du izan gelditzerik. Estetiken aniztasuna ere areagotu da eta horrela honako egile eta izenburuak ezagutu ahal izan ditugu: [[Olivier Messiaen]] eta bere ''Saint François d'Assise'' espitiruala, [[György Ligeti]] eta bere ''Le gran macabre'' apurtzailea edo Thomas Ádesen ''Powder her Face'' (Apaindu bere aurpegia) erotikoa.
Euskal Herriaren kasuan XX. mendeko musika-egileek ere operari arreta jarri ziote, kasu gehienetan Euskal Herri mitifikatu eta oniriko batez hitzegiteko. Euskal konpositoreen artean honako hauek nabarmendu ditzakegu: José María de Usandizaga donostiarra (''Mendi-mendiyan'' edo ''Las golondrinas''/Enarak), [[Jesus Guridi|Jesús Guridi]] gasteiztarra (''Amaya'' edo ''Mirentxu''), José Olaizola (''Oleskari zarra''), Eduardo Mokoroa tolosarra (''Leidor'') eta, beranduago eta estetika aurreakoi eta abanguardiarengandik hurbilagoa dagoena [[Francisco Escudero]] zarauztarra (''Zigor'' edo ''Gernika'').
Grabazio-teknologia agertzean, [[Enrico Caruso]] eta pareko beste kantari batzuk ezagunagoak egin ziren operazaleen zirkuluetatik at. Caruso aintzindaria izan zen bere grabazioak egiten eta operatik kanpo zeuden pertsona askorentzat opera aria batzuk ezagunak egin ziren oso. Eragin antzekoa lortu zuen [[Maria Callas]] greziarrak 60. hamarkadan eta [[Luciano Pavarotti]] edo [[Plácido Domingo]] bezalako artistek XX. mendearen amaieran.
== Erreferentziak ==
| |||