Karga elektriko: berrikuspenen arteko aldeak

Karga elektrikoa [[Materia|materiaren]] propietate intrintsekoa da, bi modutan azaltzen dena. Modu hauekhoriek [[Benjamin Franklin]]-<nowiki/>ek deitu zituen moduan jarraitzen dute: karga positibo eta negatiboak<ref name=":0">{{Cite web|url=http://webdelprofesor.ula.ve/ciencias/wbarreto/fisica21/electrodinamica/node1.html|izenburua=Willians Barreto (2006).|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>. Mota bereko kargakkargek bere arteanelkar aldaratzen diradute, eta mota ezberdinekoak erakarri. Teoria kuantiko erlatibistaren etorrerarekin, partikulek karga elektrikoaz gain (nulua izanda edo ez), momentu magnetiko intrintseko bat dutela frogatu zen, [[spin]] deiturikoa, [[Mekanika kuantiko|mekanika kuantikoari]] [[Erlatibitate berezia|erlatibitate bereziaren teoria]] aplikatzearen ondorioz.

Fisikaren gaur eguneko ikerketak karga elektrikoa propietate kuantizatua dela adierazten dute. Kargaren unitate elementalena [[Elektroi|elektroiarena]] da, 1,602 176 487(40) × 10^-19 [[Coulomb|CoulombetakoaCoulombekoa]] (C) eta karga elemental moduan ezagutzen da<ref name=":1">{{Cite web|url=https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?e|izenburua=«The NIST Reference on Constants, Units, and Uncertainty: elementary charge». NIST. 2006.|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>. Gorputz baten karga elektrikoaren balioa, ''q'' edo ''Q'' bezala adierazia, dituen gehiegizko elektroien edo hauen gabeziaren kopuruaren arabera neurtzen da<ref name=":2">{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20070603015807/http://colos.fcu.um.es/LVE/utiles/fisicaii/cuerpo1.htm|izenburua=«Electromagnetismo y Óptica»|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>.

Propietate hauhori ''kargaren kuantizazio'' moduan ezagutzen da eta oinarrizko balioa bat dator elektroiak duen karga elektrikoaren balioarekin, ''e'' moduan adierazten dena. Fisikoki existitzen den edozein ''q'' karga, <math id="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/1c473badafc61bbd0fa589b58ae14b7d5b8f4e7e">N \times e</math> moduan idatzi daiteke, ''N'' zenbaki osoa izanda, positibo edo negatiboa.

Konbentzioz elektroiaren karga ''-e'' moduan adierazten da, [[Protoi|protoiarena]] ''+e'' eta [[Neutroi|neutroiarena]] 0. [[Partikulen fisika|Partikulen fisikak]] aldarrikatzen du [[quark]]-en kargak, protoiak eta neutroiak osatzen dituzten partikulak, karga elemental honen balio zatikiarrak hartzen dituztela. Hala ere, inoiz ez dira quark askeak ikusi, eta beraien kargen balioak osotasunean ''+e'' batzen dute protoiaren kasuan, eta 0 neutroiaren kasuan<ref>{{Cite web|url=http://www.particleadventure.org/spanish/quark_funs.html|izenburua=Particle Data Group. «Los graciosos quarks»|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>.

Karga magnitude kuantizatua delarenizatearen erabateko azalpenik ez badago ere, karga elementalaren multiplo bezala bakarrik agertuager ahal dadaiteke. IdeiaZenbait ezberdinakideia proposatu dira:

*[[Paul Dirac]]-ek adierazi zuen monopolo magnetiko bat existitzen bada, karga elektrikoa kuantizatua egon beharko zeladela.

[[Nazioarteko Unitate Sistema|Nazioarteko Unitateen Sisteman]] karga elektrikoaren unitateak Coulomb izena du (C sinboloa) eta bere definizioa hurrengoahonako hau da: 1 metrokom-ko distantziara dagoen karga berdin batean 9×10⁹ N-eko indarra eragiten duen karga kantitatea.

Coulomb batek 6,241509 × 10¹⁸ elektroien kargari dagokio<ref>{{Cite web|url=https://books.google.es/books?id=1Xl7ub6LFhsC&pg=PA9&dq=la+carga+de+un+culombio&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwiIpKayoMjLAhUFXhQKHbTOAkkQ6AEITzAH#v=onepage&q=la%20carga%20de%20un%20culombio&f=false|izenburua="Sistemas de carga y arranque", Google books|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>. Elektroiaren kargaren balioa [[Robert Andrews Millikan]]-ek zehaztu zuen 1910 eta 1917 urteen artean. Gaur egun, Nazioarteko Sisteman duen balioa, argitaratutako CODATA-renCODATAren konstanteen azken zerrendaren arabera hurrengoahonakoa da<ref name=":1" />:

Coulomb-a aplikazio batzuetan erabilgarria ez denez, handiegia izateagatik, bere azpimultiploak ere erabiltzen dira:

Sarritan CGS sistema ere erabiltzen da, non karga elektrikoaren unitatea Franklin-a daden (Fr). Karga elementalaren balioa 4,803×10^–10 Fr ingurukoa da.

Emaitza esperimentalekin adosbat, kargaren kontserbazioaren printzipioak ezartzen du ez dagoela karga elektrikoaren sorrera edo suntsiketa netoa ez dagoelanetorik, eta edozein prozesu [[Elektromagnetismo|elektromagnetikoan]] sistema isolatu baten karga totala kontserbatu egiten dela adierazten du.

Elektrizazio prozesu batean, protoi eta elektroien kopuru totala ez da aldatzen, karga elektrikoen banatze bat dagobaino bakarrikez. Beraz, ez dago karga elektrikoaren sorrera edo suntsiketarik, hau da, karga totala kontserbatzen da. Karga elektrikoak agertuager daitezke lehenago ez zeuden lekuetan, baina beti egingo dute sistemaren karga totala konstante mantenduz. Gainera, kontserbazio hauhori lokala da, [[Espazio|espazioko]] edozein lekutan gerta daiteke, txikia bada ere<ref name=":0" />.

Karga elektrikoaren beste propietate bat, da inbariante erlatibista bat dela da. HonekHorrek esan nahi du behatzaile guztiek, bere mugimenduaren egoera eta abiadura edozein izanik ere, karga kantitate berdina neurtu ahalneur duteladezaketela beti<ref name=":2" />. Beraz, espazioa, denbora, energia edo momentu lineala ez bezala, gorputz edo partikula bat [[Argiaren abiadura|argiaren abiadurarekin]] alderagarriak diren abiaduretan mugitzen denean, bere kargaren balioa ez da aldatuko.

Karga elektrikoaren dentsitatea, luzera, azalera edo bolumen unitateko karga elektriko kantitateari deitzen zaio, zuzen, azalera edo espazioaren zati batean dagoena, hurrenez hurren. Beraz, hiru karga -dentsitate mota ezberdintzen dira. Karga -dentsitate lineala lambda (λ) letra grekoarekin adierazten da, azaleko karga dentsitatea sigma (σ) letrarekin eta karga dentsitate bolumetrikoa ro (ρ) letrarekin.

Karga dentsitateak positiboak edo negatiboak izan daitezke. EzHori ez da hau nahastu behar karga -eramaileen dentsitatearekin.

Karga elektrikoak q-rekin kuantizatuak egon arren, eta beraz karga elementalaren multiploekin, batzuetan gorputz batean karga elektrikoak oso hurbil daude beraien artean eta pentsa daiteke gorputzean zehar modu uniforme batean banatuta daudela. Gorputz hauen ezaugarri nagusia zera da, jarraiak izango balira bezala behatu ahal direla da, hauenhorien tratamendua erraztuz. Aurretik aipatu den bezala, hiru karga elektriko dentsitate mota ezberdintzen dira.

Gorputz linealetan erabiltzen da,; adibidez, harietan.

Azaleretarako erabiltzen da xafla metaliko finetan,; adibidez, aluminio-papera.

''Q'' gorputzak duen karga da eta ''S'' azalera. Nazioarteko Unitateen Sisteman Coulomb metro karratukokoadroko unitatean neurtzen da (C/m²).

Elektrikoki neutroa den gorputz batek karga elektrikoak irabazi edo galtzea eragiten duen efektuari elektrizazioa deritzo. Elektrizazio motamotak ezberdinak hurrengohonako hauek dira:

# Kontaktu bidezko elektrizazioa: Karga elektriko jakin bat duen gorputz bat eroale batekin kontaktuan jartzean, karga -transferentzia bat gertatugerta daiteke gorputz horretikhorretatik eroalera. Horrela, eroalea kargatuta geratuko da, positiboki elektroiak eman baditu eta negatiboki elektroiak irabazi baditu.

#[[Marruskadura-indar|Marruskadura]] bidezko elektrizazioa: Isolatzaile bat material mota jakin batzuekin igurtzeanigurztean, elektroi batzuk transferitzen dira beraien artean. Banantzen direnean, gorputz biak aurkako kargekin kargatuta geratzen dira.