Francesco Petrarca: berrikuspenen arteko aldeak

'''Francesco Petrarca''' ([[Arezzo]], [[1304]]ko [[uztailaren 20]]a - [[Arquà Petrarca|Arquà]], [[1374]]ko [[uztailaren 19]]a), [[XIV. mendea|XIV. mendeko]] [[italia]]r erudito, [[olerkigintza|olerkari]] eta [[humanismo|humanista]] izan zen. Nahiz eta [[latin]]ez idatzi zituen lanak garrantzi handikoak diren haren psikologia eta [[humanismo]]a ezagutzeko, [[italiera]]zko ''Canzoniere'' («Kantutegia», 366 kantu guztira) obrak eman zion sona eta ohorea. Tradizio siziliarraren eta proventzerazkoaren ildoan idatziaidatzita dago, eta maitasuna du gai nagusia maitasuna du. Sentimenduen azalpena, irudiak, hiztegia bera ere, nahiko arruntak badira ere, Petrarcaren handitasuna sentimenduak erritmora eta neurkerara egokitzean datza eta, orobat, gizakiaren zerunahiaren eta mundunahiaren arteko tentsioaren azalpenean.

Haren familia [[Florentzia]]tik erbesteratua izan zen, eta, haiekin batera, artean haurra zela, [[Proventza]]ra joan behar izan zuen. Lege-ikasketak egin zituen [[Montpellier]]ren eta [[Bolonia]]n. [[1326]]an [[Avignon]]era joan zen, Aita Santuaren gortera, eta han ordena txikiak hartu zituen. Handik urtebetera ezagutu bide zuen Laura, beraren ''Canzionere'' obra nagusiko pertsonaia eta musa. Idazteari, ikasteari eta bidaiak egiteari ekin zion, zenbait handikiren diru-laguntzari esker. Italieraz idatzitako olerkiekin batera, latinez ere idatzi zuen. Nabarmentzekoa da obra horien artean [[1338]]an hasi zuen ''[[Africa (Petrarca)|Africa]]'' poema epiko luzea, [[Eszipion Afrikarra]]ri buruzkoa. [[1341]]ean, poesia-saria jaso zuen [[Roberto I.a Napolikoa]] erregearen eskutik. Garai hartan hasi zen ''Secretum'' obra idazten, latinez idatzi zituenen artean interesgarrienetakoa, [[Agustin Hiponakoa|San Agustinen]] eraginpean idatzia. [[1345]]etik aurrera, bolada batez, bere [[Fontaine-de-Vaucluse|Vaucluseko]] etxean sartu eta erlijio bakardadearen loria goraipatu zuen hainbat idazlanetan: ''De vita solitaria'', ''De otio religioso'', eta ''Bucolicum carmen''.

[[Fitxategi:Altichiero,_ritratto_di_Francesco_Petrarca.jpg|thumb|ezkerrera|200px|<small>[[Altichiero]]kAltichierok egindako Petrarcaren erretratua.</small>]]

Petrarcaren aita [[florentzia]]r notarioa zen, [[Dante Alighieri|Dante]] erbesteratu zuten arrazoi berengatik, alegia arrazoi politikoengatik, deserritu zutena. [[1311]]. urtean, Francescok eta haren familiak [[Carpentràs]]en, [[Avignon]]dik hurbil, hartu zuten bizilekua. Avignonen bertan [[erretorika]], [[gramatika]] eta [[dialektika]] ikasi zituen, [[Convenevole de Prato]]renPratoren gidaritzapean, eta literaturarako zaletasun handia erakutsi zuen gazte-gaztetatik. Ondoren, aitak [[Montpellier]]ra bidali zuen [[zuzenbide]]-ikasketak egitera. [[1326]]an, aita hil ondoren, Avignonera itzuli zen<ref>[http://www.epdlp.com/escritor.php?id=2140 Francesco Petrarca] Epdlp.com</ref>. [[1327]]an, Laura ezagutu zuen, Avignongo Santa Klara elizan. Emakume haren berririk batere ez dago, eta garai hartan Petrarcaren asmazioa izan zela ere pentsatu zuen batek baino gehiagok. Edozeinetara dela ere, Laura izan zen Petrarcaren poesiaren inspirazio-iturri nagusia.

Petrarcak aitaren ondasun guztiak ahitu zituenean, eliz ikasketak hasi zituen. Ordena txikiak hartu zituen, eta klasikoak ikasteari ekin zion: besteak beste, [[Zizeron]], [[Virgilio]], [[Tito Livio]]<ref>[http://www.biografiasyvidas.com/biografia/p/petrarca.htm Francesco Petrarca] Biografiasyvidas.com</ref> eta, batez ere, [[Agustin Hiponakoa|San Agustin]] aztertu zituen. [[1330]]ean [[Giovanni Colonna]] kardinalak familiaren kaperau izendatu zuen, eta adiskidetasun-harreman sendoa sortu zen Colonnaren eta Petrarcaren artean.

[[1351]]. urtean [[Proventza]]ra itzuli zen, orduan ere aitaAita santuakSantuak horrela eskatuta, eta han idatzi zizkion bere lehenengo gutunak [[Karlos IV.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos IV.a Bohemiakoari]]; haietan Italiara joan zedin eskatzen zion Karlos erregeari, hirietako gerrak baketzera. [[1353]]-[[1361]] urteen bitartean [[Milan]]en bizi izan zen Visconti familiaren etxean, eta hainbat diplomazia-lan egin zituen Milango gortearentzat ([[Praga]]n enperadorearekin hitz egin zuen, besteak beste). Izurriaren ondorioz, lehenbizi Paduara aldatu zuen bizilekua eta [[Venezia]]ra ondoren. Venezian errepublikak etxe bat eman zion, baldintza batekin: hiltzen zenean bere liburutegia Veneziari uztea. Hala ere, lau filosofo [[averroismo|averroista]] gazterekin izan zituen eztabaiden ondorioz (haien kontra idatzi zuen ''De suis ipsius et multorum ignorantia''), Venezia uztea erabaki zuen eta Paduara aldatu zen lehenbizi, eta [[Arquà Petrarca|Arquàra]] ondoren. Han, Francesco de Carrarak etxe bat eman zion eta, berak nahi bezala, bakardadean eta bakean bizi izan zen.

Petrarca denbora luzean aritu zen ''Africa'' poema osatzen ([[1338]]-[[1342]]). [[Hexametro|Hexametroe]]tan idatzi zuen eta, [[Tito Livio]]ren ereduari jarraituz, [[Gerra Punikoak|bigarren gerra punikoa]] kontatzen zuen. Poema horren bidez, [[Antzinako Erroma]]ren handitasuna ospatzeko eta goresteko generorik egokiena [[epika]] klasikoa zela erakutsi nahi zuen. Baina, balio poetikoaren ikuspegitik, lan hark ez zuen nahi bezainbesteko maila izan. Poema horren iruzkin historiko gisa idatzi zuen ''De viris illustribus'' ([[1338]]an hasia); Erromako historiako hogeita hiru pertsonaiari buruz, eta historia sakratuko eta mitologiako hamabiri buruz hitz egiten zuen.

''Canzoniere'' izan zen Petrarcaren bizitza poetikoko maisu lana, eta lan hori osatzen eman zuen, hain zuzen ere, bere bizitza guztia, [[1335]]. urtean hasi eta hil zen arte. Azken ''Canzoniere''-a 317 [[hamalaudun|soneto]]<nowiki/>k, 29 abestiabestik, 9 [[sestina]]sestinak, 7 [[balada]]<nowiki/>k eta 4 [[madrigal]]ek osatzen dute. Edizio horretan argitaratu gabe utzi zituen poesia epikoak ''Rime disperse o extravaganti'' lanean bildu zituen gero.

Dena dela, ''Canzoniere''-an ez da pasio baten sorrera eta bilakaera abesten, pertsonaia nagusia emakumea bada ere; aldiz, arima kezkatu baten istorioa abesten du, idealarekin eta errealitatearekin gatazka etengabean dagoen arimaren istorioa. Hortaz, abesti-bilduma hori Petrarcak bere buruarekin egiten duen elkarrizketa bat da, oso era miresgarrian neurtua eta lotua. Idazleak oreka handiko batasun estilistikoa lortu zuen lan horretan.

''Triumphi'' lana aurrekoa baino handizaleagoa bazen ere, emaitza ez zen nahi bestekoa izan. [[Italiera]]z eta [[tertzeto]] moduan idatzi zuen, sei kapitulutan banaturik: Maitasuna, Lotsa, Heriotza, Ospea, Denbora eta Betikotasunaren Garaipena. Ikuspegi mitiko eta sinboliko sail batek osatzen du lana, eta ikuspegi horiek erakusten dituzte, [[alegoria]]ren bidez, moraltasun unibertsalaren mailara jasotako gizakiaren sentimenduak eta gertaerak. Baina norberaren sentimenduak adierazpen mitiko eta objektibo batera eraman nahi horrek huts egiten du arkitekturaren ahultasunaren eta desegokitasunaren ondorioz. Lirismo dotoreko atal batzuk besterik ezin nabarmen daitezke, haietan islatzen baita, edozein egituraren gainetik, Petrarcaren mundu poetikoa.

PetrarcarenHaren eragina ez zen bakarrik Italian zabaldu, Europa osora hedatu zen, eta [[petrarkismo]] esaten zaionizeneko mugimenduan gauzatu zen. Bestalde, olerkariak klasikoetarako erakutsi zuen zaletasunak [[humanismo]]aren sorrera iragarri zuen. Petrarcaren humanismoa ez zen kultura antolatzaile gisa zuen ahalmenean edo erromatar zibilizazioaren zaletasunean oinarritzen; aldiz, esperientzia intelektual horiek berpizten zituen modua zen humanismo haren funtsa.