09:25, 29 abuztua 2018ko berrikusketa aldatu Xirkan (eztabaida \| ekarpenak) 42.260 edits t →‎Itxuraren arabera ← Aurreko ezberdintasuna		21:41, 29 abuztua 2018ko berrikusketa aldatu desegin Xirkan (eztabaida \| ekarpenak) 42.260 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: {{lanean\|xirkan}} ~~[[Fitxategi:Libya 4608 Idehan Ubari Dunes Luca Galuzzi 2007.jpg\|thumb\|300px\|'''Duna''', [[Libiako basamortua]]n.]]~~ [[Fitxategi:~~DunePyla~~Libya 4608 Idehan Ubari Dunes Luca Galuzzi 2007.~~JPG~~jpg\|thumb\|300px\|~~Dune~~Duna ~~du Pilat, airetiko ikuspegia (~~[[~~Arcachongo~~Libiako ~~badia~~basamortua]]).n]] '''Duna''' [[harea]]-[[muino]]a da, haizeak lurzoru finkatugabea multzo erregularretan pilatuz eratua. Landaredi gabeko zoru hareatsuetan eta hareazko [[basamortu]]etan eratzen dira batik bat.<ref name="euskalterm">{{erreferentzia\| izena= \|abizena= \|url=http://www.euskadi.eus/q91EusTermWar/kontsultaJSP/q91aBilaketaAction.do \| izenburua=Hiztegi terminologikoa: duna \|sartze-data=2018-8-29 \|argitaletxea=Euskalterm, euskadi.eus}}</ref> '''Duna''' [[haize]]ak sorrarazten duen gainazaleko [[harea\|hondar]]-meta da, [[erliebe]]a sortzen duena. Kostaldekoak nahiz kontinentalak (azken kasu honetan [[basamortu]]etan gehienetan) izan daitezke [[muino]] hauek. Muino edo duna horietako batzuk egonkorrak izaten dira, baina beste zenbait, higitu egiten dira haizearen norabidearen arabera. ~~Duna batzuk,~~Batzuk zeharretara hedatzen dira, haizeak beti norabide berean eragiten duen tokietan. Haizeak eragiten dien aldean, [[malda (~~argipena~~topografia)\|malda]] leuna eta beste aldea berriz malkartsua izaten dute horiek. Luzetara hedatzen direnek, malda berdintsua izaten dute alde bietan eta besteak baino handiagoak eta garaiagoak izaten dira. Gaur egun [[Libiako basamortua]]n daude munduko dunarik handienak. == Etimologia == Hainbat egitura izan dezakete haizearen intentsitate eta erregimenaren arabera. Beraz, haizearen eraginez sortutako edozein hondar metatzea edo mendixka bezala defini daiteke duna. Alde batetik, duna biziak edo aktiboak izan daitezke: haizearen eraginez etengabe lekualdatzen dira [[landare]]rik ez dagoelako. Beste alde batetik, ez aktiboak edo finkoak direla esaten da landarediak lekuz aldatzea galarazten dienean. Duna mota desberdinak daude: batzuek [[ilargierdi]] forma dute, ''barkhan'' izenekoek, batetik bestera tarte handia izaten da eta muturrak mugimenduaren norabiderantz bideratuak dauzkate; beste batzuek hogeita hamabost gradu inguruko malda dute [[haizealdea eta haizebea\|haizebean]] dagoen aurpegian (edo lerratze aurpegian), eta, aitzitik, txikiagoa izaten da hondarra igotzen den aurpegiko malda, hots, [[haizealdea eta haizebea\|haizealdekoa]]. Hondar hedadura handietan ''barkhan'' horiek multzoka eta lerrokatuta azaldu ohi dira: zeharkako duna esaten zaie horiei. Zeharkako duna batzuen multzoari hondarrezko itsaso esaten zaio, eta hori izaten da ''[[erg]]''-en ohizko egitura, alegia, gailurrak lerrokatuta egoten dira baina [[sakonune]] handiz elkarretik bereiziak, eta sakonune horietan azpiko haitza agerian geratzen ere da batzuetan. Beste duna mota bat parabolikoa da; horren adibide garbia dira kostaldeko dunak. Kasu horretan, ordea, dunaren antolamendua kontrakoa da, haizea datorren norabiderantz baitauzka muturrak. Malda handirik gabeko dunak dira, nahiko geldiak, baina haizea zakarra bada sakonunea aurrerantz higitzen da, eta dunak luzatu egiten dira, eta sortzen dituzte urkila itxurako dunak, beso luzekoak alegia. Luzerako duna da hirugarren mota: indar handiko haizeek jotzen duten hondar gutxiko basamortuetako ordokietan eta goi ordokietan izaten dira horrelakoak. Berez, urkila itxurako dunen gehieneko garapena dira; izan ere, horrenbeste mugitzen dira, ezen hondar pilaketak sortzen baitituzte haizearen norabidean eta elkarren artean, deflazioak eraginak ?hondar zatikien eta zatiki finagoen garraioa eta lerratzea da deflazioa?. Duna hitzak antzinako [[nederlandera]]n du jatorria, eta esanahi bera du: ''dûna'', “hondarrezko muinoa”. ~~== Kokapena ==~~ Basamortuetako duna eremuak dira, eragin eolikoaren ikuspegitik, lur azaleko multzo nagusiak, ehunka kilometrotan zabaltzen baitira. Eremu horietako asko duna mota askoren elkarteak dira, beste batzuk, ordea, duna egitura konplexu handiz osatuak dira, Saharako edo Saudi Arabiako akleak adibidez. Hondar pila handiak dira, lerrokatze sistematikorik gabe, anarkikoki eta itxura irregularrez taxutuak. == Eraketa == [[Fitxategi:Keresztirányú dűne.PNG\|bélyegkép\|400px\|jobbra\|thumb\|Eraketa eolikoa]] Landarediak finkatu gabeko harea ugari dagoen tokietan eratzen dira dunak, basamortu eta hondartzetan batez ere. Hondar aleak haizearen norabidean mugitzen dira, eta hondarrak oztoporen bat topatzen duenean, duna osatzen da. Hori gertatzen denean, hondar aleak bertan itsatsita geratzen dira, eta bata bestaren gainean metatzen; azkenik, muino bat osatzen dute. Prozesu hori ez da amaitzen harik eta muinoak oztopoaren garaiera gainditzen duen arte. Une horretan zatikiak gailurrera iristen dira baina, haizeak sortzen duen zurrunbiloaren ondorioz, muinoaren atzeko aldetik erori eta bertan metatzen dira oreka maldaren arabera. Atzeko malda aurrealdekoa baino nabarmenagoa izaten da, ez baitago haizearen eraginaren mende. Haizearen eraginez hondar aleak aurreko isurialdetik atera, malda igo eta atzeko isurialdera erortzen dira; era horretan, dunak aurrerantz egingo du haizea gelditzen den arte, edo alearen garraioa galaraziko duen oztoporen bat, landareak esaterako, bidean aurkitzen duen arte. Bazterretako aleak errazago higitzen direnez gero, duna aurrerantz doan heinean, ilargierdi itxura hartzen du. Sedimentazio eolikoa eta duna segidak izaten dira eremu lehor eta kosta inguruetan haizearen morfogenesia ondoen adierazten duten egiturak, estaltzen duten hedaduragatik, hartzen duten formagatik eta izaten duten tamaina handiagatik. ~~== Motak ==~~ == Duna motak == Dunak mota askotakoak izaten dira, hainbat eragileren arabera: hondar hornitzearen, haizearen lastertasunaren, haizearen norabide aldaketaren edo hondarra higitzen den gainaldearen arabera. === Tamainaren arabera === Tamainaren arabera, hiru hondarrezko metatze mota bereiz daitezke: * ''[[Ripple]]'' izenekoak: bost zentimetro eta bi metro bitarteko tarteak, eta 0,1 eta bost zentimetro bitarteko garaiera duten metatzeak dira. 30 ⟶ 26 lerroa: === Itxuraren arabera === [[Fitxategi:DunePyla.JPG\|thumb\|300px\|Dune du Pilat, airetiko ikuspegia, [[Arcachongo badia]]]] Hauek dira duna mota nagusiak: zeharkakoak, ''barkhanak'', luzetarakoak, izar itxurakoak eta parabolikoak.

Duna: berrikuspenen arteko aldeak