Mesopotamia: berrikuspenen arteko aldeak

'''Mesopotamia''' ([[antzinako greziera]]z: Μεσοποταμία, “bi ibaien artean”; [[arabiera]]z: الرافدين, ''bilād al-rāfidayn''; [[persiera]]z: ''Miyanrudan'', “ibaien arteko lurraldea”; [[asiriera]]z: ܒܝܬ ܢܗܪܝܢ, ''beth nahrin'', “bi ibaien artekoa”)<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0164.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= Ekialde Hurbileko eta Ipar Afrikako toponimia}}</ref><ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0142.pdf|izenburua=142. araua: Antzinateko eskualdeen euskarazko izenak|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data=2004/XII/16|lekua=[[Bilbo]]}}</ref> [[mendebaldeko Asia]]ko antzinako lurraldea da, [[Tigris]] eta [[Eufrates]] ibaien artean kokatua, egungo [[Irak]], [[Kuwait]], [[Saudi Arabia]]ko iparraldea, [[Siria]]ko ekialdea, [[Turkia]]ko hego-ekialdea eta [[Iran]]go hego-mendebaldea hartzen dituena.<ref>{{erreferentzia|izena= Dominique |abizena= Collon |url=http://www.bbc.co.uk/history/ancient/cultures/mesopotamia_gallery.shtml| izenburua=Mesopotamia |sartze-data=2018-5-15 |argitaletxea=bbc.co.uk}}</ref> Goi[[Mesopotamia Garaia]]k eta Behe[[Mesopotamia MesopotamiakBeherea]]k osatzen dute.

[[K. a. XXIV. mendea|K. a. XXIV. mende]] ingurutik aurrera, [[Sumer|herrisumertar sumertarrakherriek]] Behe Mesopotamiako padurak drainatu, dikeak, hormak eta ubideak eraiki eta lurra lantzenlantzeari hasiekin zirenzioten. Nekazaritzaren aurrerakada handia izan zen eta, ondorioz, hiri-estatu independienteak sortzen hasi ziren, batzuetan elkarren lehian: [[Ur (hiria)|Ur]], [[Uruk]], [[Lagash]] eta [[Eridu]], besteak beste. [[K. a. XXIII. mendea|K. a. XXIII. mendetik]] aitzina, zibilizazio aberatsak garatu ziren: [[Sumer]], [[Akadiar Inperioa|Akad]], [[Babiloniar Inperioa|Babilonia]] eta [[Asiria]].

Sumertarrak izan ziren lehenengo agintariak, zibilizazio bakezale eta langilea eratu zutenak. Agintarien artean, [[Gudea]], [[Lagash]]eko erregea da nabarmentzekoa. [[K. a. 2300]] aldean, [[akadtar]]rek, [[Sargon Akadekoa|Sargon]] buru zutela, sumertarren hiriak indarrez hartu eta [[Akadtar Inperioa]] sortu zuen. Ondoren, [[Babilonia (hiria)|Babilonia]] bihurtu zen hiri nagusi, [[Hammurabi]]ren erregealdian loraldi handia lortu zuena ekonomian eta kulturan. [[K. a. VII. mende]] erdialdean, [[asiria]]rrek hartu zuten mendean eskualde osoa, [[Asurbanipal]] erregearen agindupean. Azkenik, [[K. a. VI. mendea]]n [[Akemenestar Inperioa|persiarrek]] konkistatu zuten Mesopotamia.<ref>{{erreferentzia|izena= |abizena= |url=http://www.hiru.eus/eu/historia/mesopotamia| izenburua=Mesopotamia |sartze-data=2018-5-24 |argitaletxea=hiru.eus}}</ref>

Tradizioz [[Tigris]] eta [[Eufrates]] ibaien arteko arroak ia osorik hartzen dituen lur eremuari esaten zaio Mesopotamia, eta duen tankeragatik «ilgora[[Ilgora emankorra»Emankorra]] izenaz ere ezaguna den lurraldeeskualde zabaleko gune nagusia da. Muga natural ongi zehazturik gabeko lurraldea da; berezko muga argi bakarra hegoaldean du, [[Arabiako basamortua]] baitago han. Ekialdean eta iparraldean [[Elam]], [[Zagros]] mendia eta [[Armenia]] ditu; mendebalekomendebaldeko muga, berriz, benetako basamortuz baino estepaz osaturiko lurralde batek egiten du, baina muga horrek sekula ez du eten Mesopotamiaren eta Siriaren[[Siria]]ren, eta Sirian zehar, [[Palestina]] eta [[Mediterraneo]] inguruko lurren arteko harremana.