Lurraren mugimenduak: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-\{\{Vikidia\|.*\}\} +)
Euskaltzaindiaren Hiztegira egokitu.
15. lerroa:
[[Lurra]]k bere ardatzaren inguruan egiten duen biraketa da errotazioa, eta horren ondorioz bereizten ditugu guk [[egun]]ak eta [[gau]]ak. Izan ere, errotazio horretan zehar une batzutan gure aldea eguzkira begira egongo da bere [[izpi (argipena)|izpiak]] gugana helduko direlarik, eta beste batzutan itzalean geratuko da. Biraketa [[ardatz (argipena)|ardatz]] hori hego polotik ipar polora doan ardatzari dagokio, eta jakina den bezala, Lurrak 24 ordu behar ditu ardatz horren inguruan bira oso bat emateko<ref name=aa></ref>.
 
===TraslazioaTranslazioa===
[[Fitxategi:Earth tilt sample.jpg|thumb|Eguzkiaren translazioaren eskema Eguzkiaren inguruan.]]
{{sakontzeko|Translazio}}
Lurrak [[eguzkia]]ren inguruan osatzen duen mugimendua da traslazioatranslazioa, eta 365 egun eta ia 6 ordu irauten du. [[Higidura|Mugimendu]] honetan, badira zenbait ñabardura sarritan ahaztu egiten ditugunak: alde batetik, traslaziotranslazio mugimendu hau ez da erabat zirkularra, eliptikoa baizik. Alegia, Lurretik eguzkirako [[distantzia]] ez da beti berdina, eta distantziarik luzeeneko ([[afelio]]) eta motzeneko ([[perihelio]]) puntu bana bereizten dira. Bestalde, eguzkia ez da elipse horren erdigunean aurkitzen, bere ardatz nagusian apur bat alde batera baizik. Dena den, ia ia [[orbita]] zirkularra dela esan daiteke. Izan ere, Lurretik eguzkirako distantzia batazbeste 150 miloi km-koa da, eta afelio puntuan perihelioan baino 5 miloi km inguru luzeagoa baino ez da<ref name=aa></ref>.
 
Era berean, sarritan egiten den beste nahasketa bat perihelio eta afelio puntu horiek [[uda]]ren eta [[negu]]aren hasierekin nahastea izaten da. Izan ere, [[urtaro]]ak bereizten dituena ez da Lurretik eguzkirako distantzia, eguzki izpiak Lurrera iristen direneko zuzentasuna baizik. Hau ulertzeko, lehenago aipatu dugun [[errotazio]] ardatzaren (edo ekuatore planoaren) eta traslaziotranslazio planoaren arteko inklinazioa gogora ekarri behar da. Bi plano hauek elkarren paraleloak balira, [[urte]] osoan zehar eguzki izpiak modu beretsuan iritsiko lirateke Lurrera, eta beraz, ez litzateke urtarorik bereiztuko. Aldiz, [[ekuatore]] planoa 23º inguru inklinaturik dago, eta honek, traslaziotranslazio orbitan duen kokapenaren (urte sasoiaren) arabera, [[eguzkia|eguzki]] izpiak zuzenago edo okerrago iristea eragiten du<ref name=aa></ref>.
 
===Johannes Keplerrek azaldutako beste mugimenduak===
[[Johannes Kepler]] (1571-1630) izan zen bere hiru legeen bidez ([[Keplerren legeak]]) Lurraren (eta gainontzeko planeten) eguzkiaren inguruko biraketa lehen aldiz deskribatu zuena. Laburbilduz, horietako ''lehenak'' eguzkiaren inguruko planeten [[higidura|mugimendua]] eliptikoa dela eta eguzkia bere foko batean (ez erdigunean) kokatzen dela adierazten du. ''Bigarrena''ren arabera, [[eguzkia]]ren eta [[planeta]]ren arteko distantziarik handieneko puntuetan, abiadura txikiena izango da, eta alderantziz. Beraz, [[perihelio]]an Lurraren abiadura afelioan baino haundiagoa da. Bukatzeko, ''hirugarren'' legearen arabera, eguzkiarekiko batazbesteko distantzia haundiagora aurkitzen diren planetek, traslaziotranslazio abiadura txikiagoa izango dute<ref name=aa></ref>.
 
====Prezesioa====
[[Fitxategi:Precession-sphere-ES.svg|thumb|260px|Prezesio angelua.]]
{{sakontzeko|Prezesio}}
[[Higidura|Mugimendu]] honen bidez, goian aipaturiko 23ºko inklinazioa duen Lurraren [[ardatz (argipena)|ardatzak]], bira ematen du. Alegia, Lurraren ekuatore planoaren eta traslaziotranslazio planoaren arteko inklinazioa beti 23º ingurukoa izango da, baina bere orientazioa aldatu egiten da. Zehatz esateko, 25767 [[urte]] behar dira errotazio ardatz edo ekuatore plano horrek buelta osoa eman eta hasierako puntura iristeko<ref name=aa></ref>.
 
Mugimendu hau [[biraketa-ardatz|errotazio-ardatzaren]] inklinazioaren eta eguzkiaren nahiz ilargiaren erakarpen [[indar]]raren ondorioz gertatzen da, eta perihelio eta [[afelio]] puntuak urtean zehar mugitzea eragiten du. Hala, gaur egun gure neguko [[solstizio]]a [[perihelio]] puntutik gertu gertatzen bada ere, prezesio mugimenduak aurrera egin ahala, afelio puntura hurbilduz joango da<ref name=aa></ref>.