Satelite artifizial: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-\{\{Vikidia\|.*\}\} +) |
No edit summary |
||
1. lerroa:
[[Fitxategi:Nasa swift satellite.jpg|thumb|
|405x405px]]
'''Satelite artifiziala''' makina bat da, [[Espazio anezka|espazio-anezka]] batetik bidalia, espazioko gorputzen inguruan [[Orbita|orbitan]] egoten dena. Satelite artifizialek [[Satelite natural|satelite naturalen]], [[Asteroide|asteroideen]] eta [[Planeta|planeten]] inguruan orbitatzen dute. Bere bizi erabilgarria amaitu ostean, satelite artifizialak orbitan geratu daitezke [[hondakin espazial]] gisa edo [[Atmosferan sartze|atmosferan berriro sartuz]] desegin daitezke (orbita altuera baxukoa denean soilik gerta daiteke).
== Satelitearen aurrekari historikoak ==
[[Fitxategi:Sputnik asm.jpg|200px|thumb|Sputnik satelitea]]▼
[[Edward Everett Hale]]-ren "[[The Brick Moon]]" ([[La luna de ladrillo]]) izan zen, [[Atlantic Monthly]] argitaletxeak argitaratua 1869. urtean, satelite artifizial bat [[Lurra|Lurraren]] inguruan orbitan jartzeko jaurtiketa-prozesua deskribatzen zuen lehenengo fikziozko lana.
▲[[Fitxategi:Nasa swift satellite.jpg|thumb|200px|Swift satelite artifiziala, [[NASA]]k egina.]]
Ideia hau berriro agertu zen "[[Los quinientos millones de la Begún]]" (1879) [[Jules Verne|Julio Verne]]-ren liburuan. Liburu honetan, ordea, bilauaren nahigabeko emaitza bat ageri da. Bertan, etsaiak suntsitzeko artilleria pieza erraldoi bat sortu eta jaurtigaiari nahi baina handiagoa den abiadura bat ematen dio, hau orbitan utziz satelite artifizial bat bezala.
[[Konstantin Tsiolkovski|Konstantín Tsiolkovski]] errusiarrak, 1903. urtean, [[La exploración del espacio cósmico por medio de los motores de reacción|"La exploración del espacio cósmico por medio de los motores de reacción]]" lehen tratatu akademikoa sortu zuen [[Untzi espazialak|ontzi espazialen]] jaurtiketarako [[suzirien]] inguruan. [[Konstantin Tsiolkovski|Tsiolkovski]]-k, lurraren inguruan orbita minimo bat mantendu ahal izateko abiadura, gutxi gora behera, 8km/s -koa (gaur egun 29km/s baina handiagoa dela ezagutzen da) zela eta [[Oxigeno likido|oxigeno likidoa]] eta [[hidrogeno likidoa]] erregaitzat dituen [[Etapa anitzeko propultsatzile|etapa anitzeko propultsatzaile]] bat beharrezkoa dela adierazi zuen. Bere bizitzan 500 lan baina gehiago idatzi zituen: bidai espazialen inguruan, [[Etapa anitzeko propultsatzailea|etapa anitzeko propultsatzailearen]] inguruan, [[Estazio espazia|estazio espazialen]] inguruan, ontzi batetik espaziora irteteko eskotilen inguruan eta baita ere [[Kolonia espazialak|kolonia espazialei]] janari eta oxigenoa hornitzeko sistema biologiko itxi baten inguruan. Airea baina astunagoak diren makina hegalarien inguruko teorian ere sakondu zuen eta [[Wright anaiak|Wright anaiek]] momentu hartan burutzen zituzten kalkulu ugarietan independenteki lan egin zuen.
▲== Satelite motak ==
[[Herman Potočnik]]-ek, 1928an, bere liburu bakarra argitaratu zuen: "[[Das Problem der Befahrung des Weltraums - der Raketen-motor]]" (Bidai espazialaren arazoa - suziri-motorra). Liburu honetan espaziorantz aurrera egiteko eta gizakien presentzia iraunkor mantentzeko egitasmoa agertzen ziren. Potočnik-ek estazio espazial bat diseinatu eta bere [[orbita geoegonkorra]] kalkulatu zituen. Horretaz gain, espazioko baldintzak esperimentu zientifikoak egiteko nola erabili litezkeen eta ontzi orbitalen erabilera behaketa baketsuak eta militarrak egiteko deskribatu zituen. Liburuak [[satelite geoegonkorrak]] deskribatzen zituen, eta irratien bidez beraien eta lurraren arteko komunikazioa aztertzen zuen. Baina ez zuen sateliteak komunikazioak masan egiteko erabiltzeari eta [[telekomunikazio estazio]] bezala erabiltzeari buruzo ideia lantzen.
[[Arthur C. Clarke]] zientzia fikziozko idazle britainiarrak, 1945. urtean [[Wireless World]], "[[Extra terrestrial relays]]" artikuluan, komunikazio satelite serie bat erabiltzeko aukera kontzebitu zuen. Clarke-ek sateliteen jaurtiketaren logistika, orbita posibleak eta beste hainbat ezaugarri aztertu zituen satelite sare bat sortu ahal izateko. Abiadura altuko mundu mailako komunikazio baten irabaziak azpimarratu zituen artikulu horretan . Gainera, hiru satelite geoegonkorrek planeta osoaren estaldura emango luketela iradoki zuen. Satelite hauek euren bizitza erabilgarria amaitzean ordezkatuak izateko gaitasuna izango zuten .
[[Fitxategi:V2 suziria.jpg|thumb|399x399px|V2 suziria]]
Satelite artifizialak [[Ameriketako Estatu Batuak|Amerikako Estatu Batuen]] eta [[Sobietar batasuna|Sobietan Batasunaren]] arteko [[Gerra Hotza|gerra hotzean]] jaio ziren, izan ere, biek espazioa menderatu nahi zuten eta. [[RAND Proiektua|RAND Proiektuak]] 1946. urteko maiatzean "[[Preliminary Design of an Experimental World-Circling Spaceship]]" (Orbitan dagoen ontzi espazial esperimental baten aurretiazko diseinua) txostena aurkeztu zuen. Bertan, honakoa adierazten zen: " Instrumentazio egokia duen satelite ibilgailu bat, [[XX. mendea|XX. mendeko]] gailu zientifiko boteretsuena izan daiteke. Satelite ontzi baten burutzeak [[Bonba atomikoa|bonba atomikoarekin]] alderagarria den ondorioa eragingo luke".
Aro espaziala 1946. urtean hasi zen, zientzialariak [[Lurraren atmosfera|atmosferaren]] neurketak egiteko [[V2 suziria|V-2 suziri]] alemaniar bahituak erabiltzen hasi zirenean. Horren aurretik, zientzialariek 30km-ko [[Altitude|altitudera]] heltzen ziren [[Globo aerostatiko|globoak]] eta [[ionosfera]] aztertzeko [[irrati uhinak]] erabiltzen zituzten. Baina 1946. urtetik 1952. urtera [[V-2 (misila)|V-2]] eta [[Aerobee]] suziriak erabili ziren atmosferaren goialdeko aldea aztertzeko, eta honela, 200km-ko altituderaino [[Dentsitate (fisika)|dentsitate]], [[presio]] eta [[tenperatura]] neurketak egin ahal izan ziren.
[[Ameriketako Estatu Batuak|Amerikako Estatu Batuek]], Armadako Aeronautika bulegoaren menpe satelite orbitalak jaurtitzea kontsideratu zuen 1945. urtetik. [[Aireko Indarrak]] [[RAND proiektua|RAND proiektuaren]] txostena aurkeztu zuenean, sateliteak ez zirela arma potentzial gisa ikusten, erreminta zientifiko, politiko eta propaganda gisa baizik adierazten zen. Defentsa idazkariak honakoa adierazi zuen 1954. urtean: "Ez dut inongo satelite programa amerikarren propagandarik ezagutzen".
[[Amerikar Suziri Elkartearen]], [[Zientzien Fundazio Nazionala|Zientzien Fundazio Nazionalaren (NSF)]] eta [[Urte Geofisiko Internazionalaren]] presioaren ondoren interes militarra handitu egin zen, eta hori dela eta, 1955. urtearen hasierarako Aireko Indarrak eta Armada [[Orbiter proiektua|Orbiter Proiektuan]] lanean hari ziren. Proiektu honek [[Jupiter-C suziria|Jupiter-C]] suziria eboluzionatu zuen. Suziri honek 1958. urteko urtarrilaren 31ean [[Explorer 1]] izeneko satelitea jaurtiko zuen.
[[Etxe Zuria|Etxe Zuriak]], 1955eko Uztailaren 29an, Ameriketako Estatu Batuak 1958ko udaberritik aurrera sateliteak jaurtitzen saiatuko zela iragarri zuen. Iragarpen hau, aurrerago, [[Vanguar proiektua|Vanguar]] izeneko proiektuan bilakatu zen. [[Sobietar Batasunak]] bestalde, 1955.urteko uztailaren 31ean, 1957.urteko udazkenean satelite bat jaurtitzeko asmoa zuela adierazi zuen.
== Mundua aldatu zuen Sobietar Mugarria ==
▲== Satelite artifizialak ez direnak ==
[[Sobietar Batasunak|Sobietar batasunak]] 1957. urteko urriaren 4an gizakiak sortutako lehenengo satelite artifiziala jaurti zuen espaziora [[Baikonur kosmodromoa|Baikonur kosmodromotik]]; Honela lasterketa espazialari hasiera eman zitzaion, eta lasterketa honetan Ameriketako Estatu Batuei aurre hartu zioten. Satelite artifizial hau barneratzen zuen programari [[Sputnik]] deitu zitzaion. Satelite honek, orbitan kokatu ostean [[irrati seinale]] batzuk bidali zituen txistu modura, eta honela Sobietar Batasuneko zientzialariek egindako lanaren arrakasta frogatu zuten.
Programa honen ondoren, arrakasta izan zuten beste programa errusiar batzuk egon ziren: [[Sputnik 2|Sputnik 2 eta 3]]. Azpimarratu beharra dago, Sputnik 2 programan Sobietan Batasunak lehenengo animalia orbitan jartzea lortu zuela. [[Laika]] izeneko txakurra. Sputnik programekin, Sobietar Batasunak Ameriketako Estatu Batuetan ziurtasun eza sortu zuen, errusiarrek irismen handiko misilak izango ote zituzten beldurrak eraginda. Izan ere, errusiarrek orbitara iristeko gaitasuna jadanik eskuratuta zutela frogatu zuten eta.
Ameriketako Estatu Batuek lehenengo komunikazio satelitea jaurti zuten 1960. urtean. [[Echo I satelitea|Echo I]] satelite pasibo bat zen, islatzaile modura lan egiten zuena ez zuelako bi noranzkoko sistemarik instalatuta. Baina, 1962. urtean Ameriketako Estatu Batuek lehenengo komunikazio aktiboko satelitea jaurti zuen, [[Telstar|Telstar I]] -a, eta lehen telebista lotura internazionala sortu zuten.
[[Espazioko Zainketa sarea]] (SNN), 1957. urtetik gaur egun arte espazioko objektuak arakatzen egon da. Zehazki, [[Sputnik|Sputnik I]]-en jaurtiketatik. Geroztik, Espazioko Zainketa Sareak lurraren inguruan 26000 objektu aurkitu ditu orbitan, eta bere azterketa gizakiak sortutako 8000 objektu ingururen gainean mantentzen du. Gainontzeko objektuei dagokienez, lurraren [[Atmosferan sartze|atmosferan sartzen]] dira eta bertan desintegratzen dira, edo atmosfera zeharkatzeko gaitasuna baldin badute lurreraino iristen dira. Orbitan dauden objektuek tonak pisatu ditzakete, suziri etapa batzuek bezala, baina beste batzuek aldiz kilogramo gutxi pisatzen dituzte. Espazioan dauden objektuen % 7 oraindik funtzionamenduan daude (560 satelite gutxi gora behera) eta gainontzeko objektuak [[Espazioko zabor|zabor espaziala]] dira.
[[Nueva York]]-en kokatuta dagoen [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen]] eraikinaren atarian, [[Errusiar Errepublika Sozialista Federatibo Sobietarrak]] sortutako Sputnik famatuaren erreplika bat dago gizakiak lortutako garapen teknologikoaren ikur gisa.
== Satelite artifizial motak ==
Satelite artifizialak bi talde nagusitan sailkatu daitezke: [[Behaketa sateliteak]] eta [[komunikazio sateliteak]].
[[Fitxategi:Behaketa satelitea.jpg|thumb|317x317px|Behaketa satelite bat]]
Datuak jaso eta lurrera bere erabilerarako bidaltzen dituzten satelite guztiak behaketa satelite kontsideratzen dira. Talde honetako satelite askok lurraren argazkiak hartzen dituzte (edo orbitatzen dituzten gorputzenak).
Horretarako luzera askotako uhinak erabiltzen dituzte. Baina beste hainbat behaketa eremu ere barne hartzen dituzte: argazkilaritza, [[behaketa astronomikoa]], ingurune espazialaren detektoreak ([[izpi kosmikoak]], [[Magnetismo|magnetismoa]], [[Eguzki haize|eguzki haizeak]]) eta beste hainbat eremu.
| |||