Wikipedia

Tuvaluko gastronomia: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
Hurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Luistxo (eztabaida | ekarpenak)
28.353 edits
«Cuisine of Tuvalu» orriaren itzulpena eginez sortua
 
Luistxo (eztabaida | ekarpenak)
28.353 edits
No edit summary
1. lerroa:
{{lanean|luistxo}}
[[Fitxategi:Tuvalu_Inaba-14.jpg|eskuinera|thumb|452x452px|Bat Tuvaluan bazkari]]▼
The '''sukaldaritza Tuvalu''', egoera bat Erdiko Pacific ([[Ozeania]]), oinarritzen da rrizko koko eta hainbat arrain espezie aurkitu ozeano eta aintzira, [[Atoloi|atolls]] , [[Tuvalu]]. '''pulaka''', (cyrtosperma merkusii), edo '''zingira taro''', iturri garrantzitsua da [[Karbono hidrato|karbohidratoak]]. Arroza orain forma zati garrantzitsu bat dieta. Koko erabiltzen da forma desberdinak dituzten koko ura, koko esnea eta haragia koko erabiltzen ari zaporea plater. Hainbat postre egin uharteetan, besteak beste, koko eta koko esnea, horren ordez, animalien esnea.
 
▲[[Fitxategi:Tuvalu_Inaba-14.jpg|eskuinera|thumb|452x452px|Bat TuvaluanTuvaluko bazkari tipikoa]]
== Elikagai tradizionalak, Tuvalu ==
[[Ozeania|Ozeaniako]] erdialdeko uharte hauetako gastronomia kokondoaren fruituetan eta arrainetan oinarritzen da. Era berean, [[Karbono hidrato|karbohidrato]] iturri inportantea da '''[[Pulaka|''pulaka'']]''' [[Tuberkulu|tuberkulua]] (''Cyrtosperma merkusii''), zingira edo hezeguneetan hazten den bertako [[Taro|taroaren]] moduko sustrai bat.
Ohiko elikagai jan Tuvalu dira pulaka,<ref>{{cite book|last=[[Gerd Koch|Koch, Gerd]]|first=|title=The material culture of Tuvalu|publisher=Institute of Pacific Studies, [[University of the South Pacific]]|date=1990|page=46|url=https://books.google.com/books?id=w7aeiuIXVigC&pg=PA46}}</ref> hau da,"[[zingira]] laborantza" antzeko [[taro]],<ref name="root crop">{{Cite news|url=http://www.rnzi.com/pages/news.php?op=read&id=42070}}</ref> baina "handiagoa hostoak eta handiagoa, coarser sustraiak",<ref>{{Cite web|url=http://www.fao.org/WAIRdocs/x5425e/x5425e01.htm}}</ref> [[Banana|, bananak]], [[Ogi-zuhaitz|dracaena modu erraza godseffiana]] eta [[Kokondo|koko]].<ref name="CHC">{{cite book|last1=Hedley|first1=Charles|authorlink1=|title=General account of the Atoll of Funafuti|url=http://australianmuseum.net.au/Uploads/Journals/16686/487_complete.pdf|format=|accessdate=|year=1896|publisher=Australian Museum Memoir 3(2): 1–72|location=|language=|isbn=|oclc=|doi=|id=|page=|pages=60–63|chapter=|chapterurl=|quote=|ref=|bibcode=}}</ref> Tuvaluans ere itsaski jan, barne koko crab, arrain aintzira eta ozeano, itsas hegaztien (''taketake'' edo [[Anous minutus|beltza noddy]] eta ''akiaki'' edo [[Gygis alba|zuri txenada]]) eta, gainera, [[Txerriki|txerri]].<ref name="Bennetts">{{cite book|author=Peter Bennetts and Tony Wheeler|title=Time & Tide: The Islands of Tuvalu|year=2001|isbn=1-86450-342-4|publisher=Lonely Planet}}</ref>▼
 
== Landareak ==
Itsaski eskaintzen [[proteina]]. Bananak eta dracaena modu erraza godseffiana dira osagarri laboreak. Koko erabiltzen da, bere zukua, egiteko beste edari eta hobetzeko zaporea plater batzuk. Txerri jaten da, batez ere, aldi ''fateles'' (edo alderdiek dantza ospatzeko zenbait ekitaldi).
▲OhikoTuvaluko elikagaijaki jantradizional Tuvaluohukoenak dira ''pulaka'',<ref>{{cite book|last=[[Gerd Koch|Koch, Gerd]]|first=|title=The material culture of Tuvalu|publisher=Institute of Pacific Studies, [[University of the South Pacific]]|date=1990|page=46|url=https://books.google.com/books?id=w7aeiuIXVigC&pg=PA46}}</ref> hau da,"[[zingira|zingirako]] laborantza" antzekoeran lantzen den [[taro]], moduko bat (taroa baino handiagoa izatez)<ref name="root crop">{{Cite news|url=http://www.rnzi.com/pages/news.php?op=read&id=42070}}</ref> baina "handiagoa hostoak eta handiagoa, coarser sustraiak",<ref>{{Cite web|url=http://www.fao.org/WAIRdocs/x5425e/x5425e01.htm}}</ref> [[Banana|, bananak]], [[Ogi-zuhaitz|dracaena modu errazaogi-zuhaitzaren godseffianafruitua]] eta [[Kokondo|kokokokoa]].<ref name="CHC">{{cite book|last1=Hedley|first1=Charles|authorlink1=|title=General account of the Atoll of Funafuti|url=http://australianmuseum.net.au/Uploads/Journals/16686/487_complete.pdf|format=|accessdate=|year=1896|publisher=Australian Museum Memoir 3(2): 1–72|location=|language=|isbn=|oclc=|doi=|id=|page=|pages=60–63|chapter=|chapterurl=|quote=|ref=|bibcode=}}</ref> Tuvaluans ere itsaski jan, barne koko crab, arrain aintzira eta ozeano, itsas hegaztien (''taketake'' edo [[Anous minutus|beltza noddy]] eta ''akiaki'' edo [[Gygis alba|zuri txenada]]) eta, gainera, [[Txerriki|txerri]].<ref name="Bennetts">{{cite book|author=Peter Bennetts and Tony Wheeler|title=Time & Tide: The Islands of Tuvalu|year=2001|isbn=1-86450-342-4|publisher=Lonely Planet}}</ref>
 
Tuvaluko nekazaritzan gehien landutako landareak pulaka tuberkulua eta kokondoa dira. Pulaka da dietaren puntu nagusia, sarritan arrainarekin lagundua. Pulaka tuberkulua, bere horretan, toxikoa da; eta hortaz luze eta sakon egosi edo sukaldatu behar da jan aurretik: tradizionalki lurrezko labeetan egin ohi da hori. Niutao uhartean koko-krema (lolo) botatzen zaio pulakari eta emaitzari tulolo esaten zaio. Txikitutako pulakan oinarritutako platerak ere ohikoak dira, eta fekei delakoa uharte guztietan da ezaguna.
Nekazaritza Tuvalu bideratuta koko zuhaitz eta gero eta pulaka handi batean hobi konpostatu lur azpiko ur-taula,<ref>{{cite book|last=Koch|first=Gerd|title=The material culture of Tuvalu|publisher=Institute of Pacific Studies, [[University of the South Pacific]]|date=1990|page=46|url=https://books.google.com/books?id=w7aeiuIXVigC&pg=PA46}}</ref> Pulaka nagusia da iturri [[Karbono hidrato|karbohidrato]]. Pulaka gora egiten du ontziratu island' ohiko dieta; ohi da osatu arraina.<ref name="koch">{{cite book|last=Koch|first=Gerd|title=The material culture of Tuvalu|publisher=Institute of Pacific Studies, [[University of the South Pacific]]|date=1990|pages=73–85|url=https://books.google.com/books?id=w7aeiuIXVigC&pg=PA73}}</ref> Geroztik organikoa corms dira toxikoak izan beharko dute, beti izan egosi, normalean lurra labean. Asko errezeta deitu gain, koko krema edo toddy, edo biak. On Niutao, koko krema (''lolo'') baino gehiago isurtzen jipoitu mamia pulaka, egin plater bat izeneko ''tulolo''. Antzeko plater on Nukufetau, erdira murriztu corms, deitzen da ''tulolo pulaka''; jipoitu corms plater deitzen da ''fakapapa''. ''Fekei'' da egin uharte guztiak, eta osatzen pulaka hau da, birrindua (normalean, hau da, emakumearen lana) laguntzarekin kare-zulo zulatu da. Ondorioz, ore bilduta pulaka hostoak eta lurrunetan, eta nahastuta koko krema.
 
== EraginakProteina sukaldaritza Tuvaluiturriak ==
Tuvaluarrek [[itsaski]] asko ere jaten dute (beraiena [[proteina]] iturri nagusia), bai ozeanoan arrantzatuak, baita ere beraien atoloietako aintziretakoak: tipiko da ''[[Birgus latro]]'' [[Kokondo|kokondoetako]] [[Karramarro|karramarroa]], adibidez. Itsas hegazti batzuk ere kontsumitzen dira, [[Anous minutus|''taketake'']] eta [[Gygis alba|''akiaki'']] espezieak hain zuzen.
Delako uharte horiek ez dira isolatuak, bizilagunak' eraginak ez dira sentitu Tuvaluan sukaldaritza. Delako [[Tuvalu]] bat izan zen, [[Erresuma Batua|Britainiar]] kolonia zehar 19an mendean, Tuvalu sukaldaritza biltzen British elementu eta bazkariak tokiko zapore.
 
Haragi kontsumoa [[Txerriki|txerrian]] oinarritzen da.<ref name="Bennetts">{{cite book|author=Peter Bennetts and Tony Wheeler|title=Time & Tide: The Islands of Tuvalu|year=2001|isbn=1-86450-342-4|publisher=Lonely Planet}}</ref> ''Fatele'' izeneko ospakizun kolektiboetan janari oinarrizkoa da txerrikia.
The pulaka hobi arriskua handituz itsas maila, eta horrek handitu gazia maila zorupean, atolls eta uharte Tuvalu. Gainera igotzen gazia maila, "bizimoduak aldatzen eta elikadura-ohiturak" ere mehatxatzen laborantza laborantza, prozesu bat hasi zen, bitartean eta ondoren, [[Bigarren Mundu Gerra|bigarren Mundu Gerran]], noiz American okupazio tropak hornitu uharte batera inportatutako elikagaiak eta asko pulaka hobi jada ez ziren mantendu.<ref>{{Cite web|url=http://www.tuvaluislands.com/ww2/ww2-index.htm}}</ref> Inportatutako elikagaiak dira, askotan, azukre altua, liderra ere handitzea beharra hortz-laguntza.<ref>{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/travel/ausandpacific/sailing-the-south-seas-563400.html}}</ref>
 
== Kanpoko eraginak ==
19. mendean Britainiar kolonia bihurtu zirenean, ohitura gastronomikoak aldatzen koan ziren, eta areagotu egin zen joera hori 2. Mundu Gerraren ondoren, estatubatuar tropen okupaziotik. Harrezkero, pulaka hazteko alorrak gutxitu egin dira nekazaritzan<ref>{{Cite web|url=http://www.tuvaluislands.com/ww2/ww2-index.htm}}</ref>, eta inportatutako elikagaiak asko hazi, azukre askoko janak sarritan, zeinak eragina kalterako izan duen tuvaluarren osasunean.<ref>{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/travel/ausandpacific/sailing-the-south-seas-563400.html}}</ref>
 
== Erreferentziak ==
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Tuvaluko_gastronomia"(e)tik eskuratuta