Txikipedia:Historiaurrea: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Orria sortu da. Edukia: '''Historiaurrea''' gizakia sortu zenetik dokumentu idatziak azaldu arte iristen den garaia da. Bi zati edo aro bereizten dira Historiaurrean: * '''Harri-Aroa''': garai... |
No edit summary |
||
1. lerroa:
[[Fitxategi:Pinturas rupestres.JPG|thumb|260px||Labar-margoak Historiaurrean egin zituen gizakiak.]]
'''Historiaurrea''' gizakia sortu zenetik dokumentu idatziak azaldu arte iristen den garaia da.
4 ⟶ 5 lerroa:
* '''Harri-Aroa''': garai honetan, gizakiek harrizko tresnak erabiltzen zituzten beren bizitzako zereginetan. Aro honek 3,4 milioi urte inguru iraun zuen eta gure garaia baino lehenagoko 6000 eta 2000. urteen artean amaitu zen. Haren barruan, beste hiru garai bereizten dira:
** '''Paleolito''': Historiaurreko lehen aroa da (harri zaharraren garaia esan nahi du). Gizakiak sortutako lehen kulturekin hasten da (duela 3 milioi urte inguru) eta gure garaia baino lehenagoko 12000. urtera arte iristen da. Aldi luze honetan, gizakiak harria, hezurrak eta adarrak lantzen hasi ziren tresnak egiteko, eta animalien ehiza eta janari-bilketa ziren haien bizibide nagusia. Nomadak ziren; alegia, ez zuten bizileku finkorik, beti janari bila ibili behar izaten zutelako.
** '''Mesolito''': Historiaurreko bigarren aroa (erdiko harriaren garaia esan nahi du). Gizakiek ehiztari eta biltzaile izateaz gainera, lurra lantzen eta animaliak etxekotzen dituzte; [[Txikipedia:nekazaritza|nekazaritzaren]] eta [[Txikipedia:abeltzaintza|abeltzaintza]]
** '''Neolitoa''': Historiaurreko hirugarren aroa (harri berriaren garaia esan nahi du). Gizakiak nomada ehiztari eta biltzaile huts izateari utzi eta batez ere nekazaritzatik eta abeltzaintzatik ateratzen dute bizimodua. Horren ondorioz, bizileku finkoak hartzen dituzte. Ekialde Hurbilean hasi omen zen lehenago, gure garaia baino lehenagoko 8500. urte inguruan.
* '''Metal-Aroa''': Historiaurreko azken aroa da. Garai honetan, gizakiak harrizko tresna eta armak erabili beharrean, metalezko tresnak erabiltzen hasi ziren. Gure garaia baino lehenagoko 6000. urte inguruan hasi zen Ekialde Hurbilean, kobrez eginiko tresnen erabilerarekin (Aro horrek badu bere izen berezia ere: '''Eneolitikoa''' edo '''Kalkolitikoa'''). Aro honen bukaerak ematen dio hasiera historia deitzen dugunari. Metal-Aroa bi arotan banatzen dugu:
**'''Kobre-Aroa''': Kobrea izan zen gizakia erabiltzen hasi zen lehenengoetako metala. Baina hori ez zen gertatu leku guztietan denbora berean; [[Txikipedia:Egipto|Egipton]], adibidez, gure aroa baino lehenagoko 5000. urte inguruan hasi omen zen; baina mendebaldeko [[Txikipedia:Europa|Europan]] askoz beranduago (ia Egipton baino 2.500 urte beranduago).
** '''Brontze-Aroa''': Garai honetan [[Txikipedia:brontze|brontzea]] da gizakiek erabiltzen duten metala. Gure garaia baino lehenagoko 4000. urte inguruan hasi zen, baina ez leku guztietan aldi berean.
** '''Burdin-Aroa''': Garai honetan, [[Txikipedia:burdina|burdina]] da gizakiek tresnak eta armak egiteko erabiltzen duen metala. Gure garaia baino lehenagoko 2000. urtetik hasita 1000. urtera arte iristen da, gutxi gorabehera.
| |||