Francoren diktadura: berrikuspenen arteko aldeak

 

== Historia ==

 

 

[[1950eko hamarkada]]n, [[Gerra Hotza]]ren garaian, [[Espainia]]ren kokapen geografikoa eta diktadura militarra [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuentzako]] eta [[Europa]]ko aliatuentzako [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasunaren]] aurkako estrategia bilakatu zen. [[Espainia]]k [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBekin]] izan zuen aliantzak erregimenaren bakartze internazionalaren amaiera ekarri zuen eta, honekin, pixkanaka, aspaldian geldi zegoen ekonomia nazionala pizten joan zen.

 

 

Frankismoa, erregimen politiko gisan, [[Francisco Franco|Francoren]] heriotzarekin amaitu zen. Estatu buruaren postua [[Joan Karlos I.a Espainiakoa|Joan Karlos I.a]] erregeak hartu zuen. Artean hasi zen diktadura erregimenetik monarkia parlamentariorako bidea, gaur egun "[[Espainiako trantsizioa]]" deitzen dena. Espainiako Gobernuak ez du oraindik [[Francisco Franco]]ren diktadura ofizialki gaitzetsi, eta [[oroimen historiko]]a berreskuratzeko prozesuak etengabe oztopatu izan dira.

 

== Garai ezberdinak ==

[[Espainia]]k [[Gerra zibil|Gerra Zibilaren]] garaian bere biztanleriaren zati handi bat galdu zuen, baita bere gaitasun produktiboa ere. Eskasiak gose egoerak bikoiztu zituen eta izugarrizko miseria iraunarazi zen. Francoren erregimenak gerra zibilaren ondorenean indarkeria areagotu egi uuen errepresalia eta zigorren bidez. Irabazle eta galtzaileak ondo bereizi zituen gerra osteak, eta ez zegoen adiskidetzeko modurik. Errejimenaren desagerpenerako faktore garrantzitzu bat bihurtu zen hori gerora.

 

{{aipu|Negargarria da guztiari darion irudia. Animorik gabe eta etsiturik daude herri eta [[ideologia]] guztietako espainiarrak. Gerra zibilean beren hoberena [[fanatismo]]aren eskuetan utzi zuten haiek obsesionaturik dauzka ez gutxitan erru-sentimenduak, ez baitago biharamun okerragorik gerra zibilaren eta terrorearen erreinaldiaren ondoan datorrena baizik. Hara eta hona zabaldu den [[ustelkeria]]k lotsa eta etsipena sortarazten du, Gobernuaren kontrol-sistemak beren onetik ateratzen ditu negozio-gizonak; bitartean, [[inflazio]] izugarriak estuasun handian utzi ditu erdi mailako klaseak eta hirietako herri xehea, eta jaun eta jabe da gosea [[laborari]]en artean. Bide guztiak itxirik dituen herri bat, hori da Espainiak gaur ematen duen sentsazioa.|Gerald Brenan, "La Faz de Espana"}}

 

[[Autarkia (argipena)|Autarkiaren]] porrotak politika ekonomikoan aldaketa nabari bat ekarri zuen. Prezioak, merkataritza eta ondasunen zirkulazioa partzialki liberatu ziren. [[1952]]an, elikagaien errazionamendua bukatu zen. Neurri hauek ekonomia hobetu zuten, baina [[1954]] urterarte ez zen [[1935]]eko biztanleriaren errenta gainditzea lortu.

 

[[1957]]an, [[Opus Dei]]ko ''teknokrata'' talde bat sartu zen gobernuan eta politika ekonomikoari behin betiko aldaketa eman zion.

 

[[Opus Dei]]ko teknokratak 1957an sartu ziren gobernuan eta Egonkortze Plan gogor bat jarri zuten praktikan Munduko Bankuaren eta [[Nazioarteko Diru Funtsa]]ren (NDF) arauekin bat.

 

Ekonomia liberalizatu egin zen, [[Autarkia (ekonomia)|autarkiari]] amaiera emanez eta Estatuaren esku-hartzea murriztuz. Gastu publikoak murriztu ziren, ekonomia atzerrira ireki zen, monetaren balioa gutxitu eta inbertsio atzerritarrak erraztu ziren. Ondorio garrantzitsuena [[1961]]etik aurrera izan zen, ekonomiaren hazkundea azkartu zelarik.

 

[[1961]] eta [[1973]] artean, munduan zuen egoera onuragarriak, [[Espainia|Espainiako]] industria eta zerbitzuak azkar haztera eraman zuen. Inbertsio atzerritarrak murriztutako lan-gastuengatik erakarriak izan ziren. Garapenak eta emigrazio jendetsuak, langabeziarekin amaitu zuen. Emigrazio bat sortu zen nekazal eremu espainiarretatik, [[Europa|Europako]] beste herrialde batzuetara.

 

Familia jerarkia bat zen, non, emakumea senarraren menpe eta seme-alabak aitaren menpe zeuden. Emakumeak zati okerrena eramaten zuen, bere eginbeharra senarra asetzea baitzen, atsegintasuna emanez. Emakumearen Atalaren aldizkariak, [[Pilar Primo de Rivera]] buru zena, emakumeei nola jokatu behar zuten irakasten zien, beti gizonaren menpe, eskubiderik gabe, iritzirik gabe eta beti men eginez. Adulterioa Kode Penalak zigortzen zuen.

 

 

Emakumearen lan-egoera [[1959]]an hobetu zen [[Egonkortasun Plana]]rekin, [[1961]]ean emakumeen eskubide politikoen, profesionalen eta lan-eskubideen legeak, lanaren sarbidearen galerarekin eta soldata-diskriminazioarekin amaituko zuena. Senarraren baimena izaten jarraitu behar zuten, hala ere. Eginbehar hau [[1976]]ra arte iraun zuen, Lan Harremanen legea atera zen arte. [[1963]]an ere oso garrantzitsua izan zen Garapen Plana, langile gehiago behar baitziren eta emakumeetara jo baitzuten.

Aldaketak eman ziren arren, begirunez jokatzen jarraitzen zen. Bikoteek ezin zuten maitasunik erakutsi toki publikoetan eta, gertatuz gero, isuna jarriko zitzaien eta berria egunkarietan argitaratuko zen. Etxebizitza lortzea ere, oso zaila zen, [[1960ko hamarkada|60ko hamarkada]]n aldatuko zena eraikinen merketzearekin eta gas butanoaren, kalefakzioaren eta ur beroaren etorrerarekin.

 

 

Ongi pasatzeko moduak ere aldatu egin ziren. Disko-jokagailu eramangarriak eta musika arinak gazteen artean oso arrakastatsuak izan ziren hainbat musika talderekin: [[Dúo Dinámico]], [[Fórmula V]], Los Bravos... dantza askeak ekarri zituztenak. Beste alde batetik, [[Julio Iglesias]]ek arrakasta izan zuen Benidormeko Jaialdian eta [[Massiel]]en ''La,la,la'' abestia irabazle izan zen [[Eurovision Abesti Lehiaketa]]n. Zigarroak biltzearen ohitura zaharrari, Zelta tabakoa erretzearen moda batu zitzaion, gero, kontrabando bidez erosten zen tabako gorri amerikarrarengatik ordezkatu zena.

 

 

 

 

 

 

 

== Frankismoa gaur egun ==