Gengis Khan: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Marklar2007 wikilariak «Genghis Khan» orria «Gengis Khan» izenera aldatu du, birzuzenketaren gainetik |
No edit summary |
||
1. lerroa:
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Genghis Khan'''<ref>{{Euskaltzaindia181|orrialdea=16}}</ref> ([[1162]]? – [[1227]]ko [[abuztuaren 18]]a) mongoliar tribu guztiak batu zituen eta [[Mongolen Inperioa]] sortu zuen printze bat izan zen eta. Bere benetako izena '''Temudjin''' zen eta tenplu izena '''Taizu'''. [[Asia]]ko hainbat erreinu konkistatu zituen, hala nola ''Hsi-Hsia'' erreinua (txinatarrak), ''Kara-Khitai'' erreinua eta ''Khwarezm'' inperioa (musulmanak).▼
▲'''Genghis Khan''' ([[1162]]? – [[1227]]ko [[abuztuaren 18]]a) mongoliar tribu guztiak batu zituen eta [[Mongolen Inperioa]] sortu zuen printze bat izan zen eta. Bere benetako izena '''Temudjin''' zen eta tenplu izena '''Taizu'''. [[Asia]]ko hainbat erreinu konkistatu zituen, hala nola ''Hsi-Hsia'' erreinua (txinatarrak), ''Kara-Khitai'' erreinua eta ''Khwarezm'' inperioa (musulmanak).
== Inperioa ==
28 ⟶ 8 lerroa:
Hau zela eta, hainbat klanek bere babesa emateari utzi zioten eta handik aurrera bere familiak (bere ama, bere sei anaiak eta bera) pobrezian bizi behar izan zuen, nekazaritzatik eta arrantzatik. Honetaz gain, matxinadak izan ziren eta baita bere aitak utzitako boterea lortzeko hainbat borroka ere. Baina laster erakutsi zuen bere gaitasun eta indar militarra eta bere menpekoak garaitzeaz gain, inguruko herrialdeak ere garaitu zituen.
[[Fitxategi:Djengiz Khân et Toghril Ong Khan.jpeg|left|thumb|320px|
Garai honetan razziak eta erasoaldi txikiak egiten zituenez, hainbat gazteren leialtasuna lortu zuen eta berekin elkartu ziren. Hauen artean [[Jamuka]] gaztea da aipagarriena. Honen gizarte mailak ( noble familiakoa zen) eragina izan zuen Timuyin-en botererako bidean. Eta honela, bere hasierako jarraitzaile hauek zirela eta, geroago bere guardia inperiala izango zena sortzen joan zen. Hala ere, botere bidean gehien lagundu ziona bere aitaren laguna, [[Toghril]] ([[Kerait]]en buruzagia) izan zen, bere armadako bigarren lerroko nagusi izendatu baitzuen eta honela gizon gehiago elkartu baitzitzaizkion.
40 ⟶ 20 lerroa:
[[1218]]an [[Kara-kitai]] erreinua lortu zituzten. Azken honekin inperioak [[Khwarezm]] inperio [[musulman]]arekin (gau egungo [[Irak]], [[Iran]] eta [[Turkestan]]go zati bat direnarekin) muga izatea lortu zuen eta hemengo agintariak erasorako asmorik ez zuela ematen zuenez, merkatariei inperiorako bideak zabaltzea erabaki zuen Genghis Khanek. Baina [[Ala al-din Muhammad]] agintariak, Mongoliatik itzultzen ari zen karabana bat erasotu zuen eta bertako pertsona guztiak hil zituen. Honengatik, eta merkatu bideen erabateko jabetza lortu nahi zuelako, Genghis Khanek musulmanak erasotzea erabaki zuen. Ala al-din- ek bere armada talde txikietan banatu zuenez eta Mongoliarrak agertzean ihes egin zuenez, erraza izan zen hauek garaitzea, nahiz eta bere semea armada berriro osatzen eta mongoliarrei aurre egiten saiatu. Beraz, [[Bukhara]] eta [[Samarkanda]] (Khwarezmeko hiriburua) suntsitu zituen, bere jeneraletako bik iparraldean eta hegoaldean aurrera jarraitzen zuten bitartean. [[1223]]rako Jwarizm guztia bereganatua zuten mongoliarrek. Geroago, Peshawar eta Lahore hiriak (gaur egungo Indiako iparraldea eta [[Pakistan]]) konkistatu zituzten. 122an, gaur egun Errusia denean sartu ziren eta [[Volga]] eta [[Dnieper]] ibaietatik [[Persiar golkoa|Pertsiako golko]]raino iristen zen eskualdea arpilatu zuten.
[[1225]]an Mongoliara itzuli zen garaile. Ondoren, sortu ziren matxinadak zapaltzeari eskainiz izan bere denbora, [[Hisi-Hisia]]ko lurraldean batez ere, ez zituztelako azken kanpainarako soldaduak bidali nahi eta matxinada hasiera izan zitekeelako (
Txina osoko (bai iparraldea eta baita hegoaldea ere) erabateko menderatzea
Mongoliar inperioa [[1368]]an desagertu zen.
51 ⟶ 31 lerroa:
[[Fitxategi:Gengis Khan empire-fr.svg|thumb|420px|Genghis Khan eta bere jeneralen konkista nagusiak.]]
Mongoliarrak herrialde borrokalaria ziren: gizon guztiak libreak zirenak (nobleak zirenak behintzat), gaztetatik gerrarako entrenatzen zirenak eta zaldunen tradizio indartsu eta aspaldiko bat zutenak. Honek,
* 10.000 ([[Touman]]), 1.000 ([[Mingan]]), 100 ([[Jigun|Jegun]]) eta 10 ([[Arban]]) gizoneko taldeak egin zituen. Talde hauetan etnia eta tribu ezberdinetakoak nahastu zituen eta horrela armada barruko erlazioa obetu eta sendotu egin zuen.
* Bere aginduak bidaltzeko mezularien sare handi jarri zuen martxan.
* [[Zaldi]] berriak eta ekipoa emateko lekuak jarri zituen.
Gerlari mongoliarrak [[tenperatura]] baxuak jasan ahal izateko jantzi egokiekin ibiltzen ziren eta bidaia handiak egiteko beharrezko gauza guztiekin ibiltzen ziren, baina zaldiek pisu handirik eraman gabe, borrokarako erabili behar baitzituzten. Gerlariak aztertuak izaten ziren gerrara joan aurretik eta bere ekipoa baldintza onetan mantentzen ez zuena zigortua izaten zen.
71 ⟶ 51 lerroa:
Hona hemen, adibide batzuk:
* Txinako herrialde bat setiatu nahi izan zuenean, Mongoliarrek ezin zuten irabazi eta une honetan
* Beste batean, Targutai eta Yamuga-ren aurkako borrokan, bere armada txikiagoa zenez, Gengis Khanek bere gizonei, bakoitzak gizonaren tamainako panpina bat egiteko esan zien eta beren badaezpadako zaldietan jarri zituzten. Orduan, armadak askoz handiagoa ematen zuen eta etsaiak izutu egin ziren. Azken honek, borroka irabazten lagundu zien Mongoliarrei.
* [[Hungaria]]ri eraso egitean ere estrategia on bat erabili zuen.
Hala ere, nahiz eta agintari gaizto eta bihozgabea zela esan bere lurraldeetan bakea eta ordena ezarri zituen, tribuen arteko borrokak bukarazi zituen, komunikazio bide berriak eraiki zituen, bere menpekoen sineskera desberdinak errespetatu zituen eta irakurtzen jakin ez arren, idatzitako hizkuntzaren balioa baloratzen jakin zuen.
83 ⟶ 63 lerroa:
* [[Mongolen Inperioa]]
* [[Genghis Khanen hilobia]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
| |||