Wikipedia

Georgia: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
42.273 edits
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
42.273 edits
67. lerroa:
== Historia ==
{{sakontzeko|Georgiako historia}}
Egungo Georgiako lurraldean [[Harri Aroa|Harri Arotik]] etengabe finkatu da gizakia. Kaukaso[[Transkaukasia|Hegoaldeko hegoaldeanKaukasian]] bizi diren herriak [[K. a. VII. urteanmendea]]n iritsi bide ziren hara [[Mesopotamia]]tik ihesi, hiriak osatuz eta metalurgia menderatuta. Hiru erreinu eratu ziren garai hartan: [[Kaket]] ekialdean, [[Kartili]] erdialdean, eta [[Kolkida]] mendebaleanmendebaldean. [[K. a. IV. mendea]]n, [[Georgiako Erresuma]] batua sortu zen. [[Akemenestar Inperioa|Persiarren]] mende erori ondoren, [[Alexandro Handia]] jabetu zen Georgiaz. [[K. a. 65]]. urtean Ponpeiok[[Ponpeio]]k herrialdea hartu eta [[Antzinako Erroma|Erromaren]] mende geratu ziren georgiarrak. Gero persiarren esku geratu ziren berriro. Kristautasuna [[IV. mende]] inguruan sartu zen eta estatuko erlijiotzat [[319]]an jo zen. Elizak eta monasterioak eraiki ziren, eta horiekin batera literatura indartu zen. Herrialdearen batasunean ere lagundu zuen.
 
Azkenik arabiarrak[[arabiar]]rak [[VII. mendekomende]]ko bigarren erdialdean sartu ziren Georgian. [[VIII. mende]] bukaeran eskualde batzuek askatasuna erdietsi zuten berriro, eta [[Bagrat III.a Georgiakoa|Bagrat III.ak]] ([[974]]-[[1014]]) batu zituen Georgiako ekialdea eta mendebalamendebaldea, [[Tbilisi]] hiria izan ezik. [[David III.a EraikitzaileaGeorgiakoa|David III.a Eraikitzaileak]]k ([[1089]]-[[1125]]) kendu zien hiri hura arabiarrei ([[1122]]). Thamar[[Tamar Georgiakoa|Tamar]] ([[1184]]-[[1213]]) erreginaren garaietan izan zen handiena Georgiaren indarra, [[Itsaso BeltzetikBeltz]]etik [[Kaspiar itsasoa|Kaspiar Itsasoraitsaso]]ra eta Iparreko Kaukasotik [[Azerbaijan (eskualde historikoa)|Irango Azerbaijanera]] eta [[Erzerum-]]era zabaldu baitzuen. Gainerako mundu kristauarekiko loturak, mundu [[musulman]]arekiko hartu-emanak eta nazioko literaturaren garapenak zein estatuko kontsolidazioak [[XII. mendea|XII.]] eta [[XIII. mendea|XIII. mendeetako]] Urrezko Aroa ekarri zuten. Pizkunde hau arte eta [[kultura]] sekularrean gorpuztu zen, baita [[filosofia]] zein [[politika]] arloetako aurrerapenak ([[erlijio]] eta [[etnia]] tolerantzia esaterako). XI. mendetik XIII. mende erdia arte, Georgiako kultura asko indartu zen, batez ere arkitektura (Bagrat eliza, Kutaisi [XI. m.], [[Ghelatiko monasterioa]]) eta literatura aldetik (Rustaveli). Garai horri [[mongol]]darrenXota inbasioak ekarri zion amaiera [[XIII. mendea]]n. Timur-i-Lang-ek ([[TamerlanRustaveli]]) xahutu zuen 1386. eta 1401. artean, eta [[Konstantinopla]] erori zenean (1453) mendebaleko kristau herritik urrun gelditu zelarik, turkiarrak eta persiarrak lurraldea hartzen saiatu ziren hiru gizaldiz elkarren lehian, eta azkenik persiarren babespeko lurralde bilakatu zen (1736).▼
Kristautasuna IV. mende inguruan sartu zen eta estatuko erlijiotzat [[319]]an jo zen. Elizak eta monasterioak eraiki ziren, eta horiekin batera literatura indartu zen. Herrialdearen batasunean ere lagundu zuen.
 
Garai horri [[mongol]]en inbasioak ekarri zion amaiera XIII. mendean. [[Tamerlan]]ek xahutu zuen [[1386]]. eta [[1401]]. artean, eta [[Konstantinopla]] erori zenean (1453) mendebaleko kristau herritik urrun gelditu zelarik, turkiarrak eta persiarrak lurraldea hartzen saiatu ziren hiru gizaldiz elkarren lehian, eta 1736an persiarren babespeko lurralde bilakatu zen. 1783an [[Errusia]]ren laguntza eskatu zuen, eta 1801ean Georgiako ekialdeko lurraldea bereganatu zuen eta XIX. mendean zehar gainontzekoa. Nekazaritza eraberritzeak eta esklabotasuna debekatzeak ez zuen hobekuntzarik ekarri lurraldera eta, hala, 1893an alderdi [[sozialdemokrazia|sozialdemokrata]] sortu zen ezkutuan, Stalin buru zuelarik.▼
▲Azkenik arabiarrak VII. mendeko bigarren erdialdean sartu ziren Georgian. VIII. mende bukaeran eskualde batzuek askatasuna erdietsi zuten berriro, eta Bagrat III.ak (974-1014) batu zituen Georgiako ekialdea eta mendebala, Tbilisi hiria izan ezik. [[David III.a Eraikitzailea]]k (1089-1125) kendu zien hiri hura arabiarrei (1122). Thamar (1184-1213) erreginaren garaietan izan zen handiena Georgiaren indarra, Itsaso Beltzetik [[Kaspiar itsasoa|Kaspiar Itsasora]] eta Iparreko Kaukasotik Irango Azerbaijanera eta Erzerum-era zabaldu baitzuen. Gainerako mundu kristauarekiko loturak, mundu [[musulman]]arekiko hartu-emanak eta nazioko literaturaren garapenak zein estatuko kontsolidazioak [[XII. mendea|XII.]] eta [[XIII. mendea|XIII. mendeetako]] Urrezko Aroa ekarri zuten. Pizkunde hau arte eta [[kultura]] sekularrean gorpuztu zen, baita [[filosofia]] zein [[politika]] arloetako aurrerapenak ([[erlijio]] eta [[etnia]] tolerantzia esaterako). XI. mendetik XIII. mende erdia arte, Georgiako kultura asko indartu zen, batez ere arkitektura (Bagrat eliza, Kutaisi [XI. m.], [[Ghelatiko monasterioa]]) eta literatura aldetik (Rustaveli). Garai horri [[mongol]]darren inbasioak ekarri zion amaiera [[XIII. mendea]]n. Timur-i-Lang-ek ([[Tamerlan]]) xahutu zuen 1386. eta 1401. artean, eta [[Konstantinopla]] erori zenean (1453) mendebaleko kristau herritik urrun gelditu zelarik, turkiarrak eta persiarrak lurraldea hartzen saiatu ziren hiru gizaldiz elkarren lehian, eta azkenik persiarren babespeko lurralde bilakatu zen (1736).
 
▲1783an [[Errusia]]ren laguntza eskatu zuen, eta 1801ean Georgiako ekialdeko lurraldea bereganatu zuen eta XIX. mendean zehar gainontzekoa. Nekazaritza eraberritzeak eta esklabotasuna debekatzeak ez zuen hobekuntzarik ekarri lurraldera eta, hala, 1893an alderdi [[sozialdemokrazia|sozialdemokrata]] sortu zen ezkutuan, Stalin buru zuelarik.
 
Zenbait hamarkada geroago, elite [[nazionalismo|nazionalista]] eta modernista bat sortu zen, zeinek antzinako estatu loriatsua berriro eraikitzea proposatzen zuen. [[1918]]an, ametsa gauzatu zen [[Georgiako Errepublika Demokratikoa|Georgiako Errepublikako]] jaiotzarekin (1918-1921), mentxebikeen kontrolpean eta Alemaniaren babespean. Nolanahi ere, sobietar Errusiak okupatu zuen berriro, [[1922]]an [[Georgiako Sobietar Errepublika Sozialista|SESBeko errepublika]] bat izateko, [[Transkaukasia]]ko parte gisa. 1936ko abenduan, ordea, Transkaukasiatik banatu zen eta errepublika sozialista izan zen.
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Georgia"(e)tik eskuratuta