22:13, 8 urria 2016ko berrikusketa aldatu Gartxoak (eztabaida \| ekarpenak) 100.070 edits →‎Kirolak ← Aurreko ezberdintasuna		22:29, 4 azaroa 2016ko berrikusketa aldatu desegin An13sa (eztabaida \| ekarpenak) 45.647 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
33. lerroa: \| webgunea = http://www.galwaycity.ie \|}} '''Galway''' ([[irlandako gaelera\|irlanderaz]] '''Gaillimh''') [[Irlanda]]ko mendebal kostaldeko hiria da, [[Connacht]]eko probintzia historikoan. Hiria, [[Galwayko konderria\|Galwayko Konderriaren]] hiriburua da. [[Galway badia]]ren kostaldean kokatzen da. [[Galway badia]]ko ipar-mendebaldeko txoko batean kokatzen da. [[Corrib ibaia]]k gurutzatzen du hiria han itsasoratzeko. Hiri gazte eta dinamikoa da, [[Europar Batasuna\|Europar Batasuneko]] biztanle hazkunde handienetakoa duen hiria, bere biztanleria gelditu gabe hazten doa, batez ere bertaratzen diren atzerritar langile eta ikasleei esker (horietako batzuk euskaldunak). Galway hiri unibertsitarioa da: bi unibertsitate ditu, [[Irlandako Unibertsitate Nazionala (Galway)]] eta MGIT. 39. lerroa: Hiriak ''"City of Tribes"'' edo ''"Cathair na dTreabh"'' izena hartzen du ([[euskara]]z ''"Tribuen Hiria"''). Hiberno-Normandiar garaian bertako 12 Tribuek (merkatari anglonormandar familiak) hiriaren agintaritza eta kontrola baitzuten. "Tribu" izendapena [[Oliver Cromwell]] garaiko ezizena da eta gaur egun arte mantendu izan da. === ~~Izenaren~~Etimologia ~~esanahia =~~== [[Fitxategi:Old-Galway.jpg\|thumb\|left\|200px\|Galway hiri harresituaren mapa ([[1651]])]] Galway, [[irlandako gaelera\|gaeleraz]] ''Gaillimh'' ("gall" eta "am" gaelerazko hitzetatik eratorria, euskaraz "[[ibai]] [[arroka\|harritsua]]"), hiriak izena Corrib ibaiaren ondoan aurkitzen diren harriei zor die. Halere, kondairei sinistu behar baldin badiegu, izena [[zelta\|zeltiar]] mitologian legoke, honen arabera, Galvia, Breasal erregearen alaba, arroka baten hurbil zegoela itota hil omen zen Corrib ibaian. Beste batzuen ustez, hiriak Corrib ibaiarengandik hartzen du izena irlanderaz: Gaillimh ibaia. Ibai honen mendebaldean ezarri omen zen antzinako lehen biztanleen gotorlekua: Dún Bhun na Gaillimhe izenez ("Gaillimh gaineko gotorlekua") gaur egungo Claddagh auzoan egon omen zen kokatuta. "Gaillimh" izenak "Harritsu" esan nahi omen du. ~~=== Hiriaren sorrera ===~~ [[XIII. mendea]]n jaio zen hiria, Richard de Burgh, [[ingalaterra\|anglo]]-[[normandia\|normandar]] inbaditzaileetako bat, leku honetara ailegatu eta bertako [[O´Flaherty]] Klanak defendatzen zuen gaztelua hartzen saiatu zenean. Bi urteko setioen ostean, azkenik bere helburua lortu zuen. [[1232]]tik aurrera, irlandar tribu etsai eta basatiez etengabe inguraturik, Galwayko Hiriak hazkunde nabarmena izatea lortu zuen, harresiturik eta ingeles erregeei beti fidel izanik. Normandar agintariei esker, zenbait familiek hiriko negozio garrantzitsuenak monopolizatzea lortu zuten. Hau izan zen Galway-eko Hamalau Tribuen genesia, mende batzuk aurrerago [[Oliver Cromwell]]-en gerlariek hiriko botere faktikoei izendapen hori ezarri zieten. [[XIV. mendea]]ren bukaera aldera, hiria merkatari portu lehiakor bat bilakatzen hasi zen, [[Espainia]] eta [[Frantzia]]rekin hartu-emanak estutuaz. Beharbada, familietan nabarmenena [[Lynch]] familia izan zen, Saint Nicholas elizaren eraikitzaileak, batzuen ustez Irlandako Erdi Aroko parrokia handi eta hobeto kontserbatuena. ▼ [[Fitxategi:Shop Street, Galway.jpg\|thumb\|left\|200px\|Shop Street, Galway hiriko erosketa eta denden kalea]]▼ [[Fitxategi:Antaibhdhearc.JPG\|thumb\|left\|200px\|[[Taibhdhearc na Gaillimhe\|Galwayko Antzokia]] antzokiaren irudia]]▼ ~~=== Irlandar hizkuntza eta kultura ===~~ Galway hiriak Irlandako hiririk "gaelerar" edo "irlandarrena" izateko ospea du, batez ere [[Irlandako gaelera\|Irlandar Hizkuntza]], herri musika, abestiak eta irlandar dantzekin duen lotura estua dela eta. Askotan ''Irlandako Hiriburu Elebiduna'' bezala izendatu ohi izan da, nahiz eta [[Irlandako Errepublika]]ren gainontzeko hirietan bezala biztanlegoaren gehiengoak [[ingeles]]ez bakarrik hitz egin. Dena dela, hiriaren ''Irlandartasuna'' beste ezaugarri batean datza nagusiki: Galway Konderriko eskualde irlandar hiztuna edo '''[[Gaeltacht]]'''aren Ate Nagusia izatean, hain zuzen ere. Irlandar Antzerkia, Telebista, Irrati ekoizle eta Irlandar Musika Talde askoren kideek hiri honetan dute egoitza, '''[[Taibhdhearc na Gaillimhe\|An Taibhdhearc]]''' (euskaraz: '''Antzokia''') eraikinean, Irlandar Hizkuntzaren Antzoki Nazionala, Galwayko erdigunean. [[Raidió Teilifís Éireann\|RTÉren]] (Irlandar Irrati Telebista) [[TG4]] telebista katea (Gaelerazko Telebista) eta [[Raidió na Gaeltachta]]k (Gaeltachteko Irratia) [[Connemara]]ko Gaeltachtean dituzte beren egoitzak. Galway Konderriko 4 hauteskunde-barruti edo auzoguneek (denera 22 dira) Gaeltachtaí edo Irlandar Hiztunen gune bezala izendatuta daude. Galwayen dagoen Irlandako Unibertsitate Nazionalak eskualde honetako ahozko materiala [[Zelta hizkuntzak\|Zeltiar Hizkuntzen]] Artxibategirako gorde du.▼ === Leku interesgarriak ===▼ [[Fitxategi:View of Galway harbour during the Volvo Ocean Race stopover.jpg\|thumb\|250px\|right\|Galwayko portuaren ikuspegia.]]▼ [[Fitxategi:Claddah Ring Museum2.jpg\|thumb\|right\|250px\|Galway hiriko ohiko pub eta taberna irlandar koloretsuak]]▼ * '''Pub eta Tabernak'''. Galway hiriko erdigune edo alderdi zaharrean dauden pub eta tabernek irlandar herri musika entzuteko aukera ezinobea eskaintzen dute. Noizbehinka, bertakoek garagardo pinta batzuen laguntzaz bapateko edo zuzeneko irlandar dantza edo gaelerazko abestien emanaldiak eskaintzen dituzte. Ez ahaztu ere, une askotan kalean zehar aurkitu daitezkeen kale-musikari edo kale-antzezleak. Pub eta taberna giro horretan barneratu nahi izan ezkero '''Quay Street''' kalea izan liteke denetan gomendagarriena.▼ * '''[[Eyre Square\|Eyre Enparantza (Eyre Square)]]'''. Gaur egun John F. Kennedy Square izendapena du, 1963. urtean [[Ameriketako Estatu Batuak\|Estatu Batuetako]] [[John Fitzgerald Kennedy]] Galwayra egin zuen bisitaren omenez. Hiriaren bihotz-bihotzean kokatzen da.▼ * '''[[Taibhdhearc na Gaillimhe\|Galwayko Antzokia]]''' edo '''[[Taibhdhearc na Gaillimhe\|An Taibhdhearc na Gaillimhe]]'''. Soilik gaeleraz edo irlanderazko antzezlanak antzezten dituen antzokia. Middle Street (An tSráid Láir) kalean kokatzen da.▼ * '''[[Galwayko katedrala\|Gure Ama Jasokunde eta San Nikolasen Katedrale Katolikoa]]''' (''Cathedral of Our Lady Assumed into Heaven and St Nicholas'')▼ * '''Lynch gaztelua''', Galwayko Tribuetako bat zen Lynch familiaren aintzineko bizilekua, Shop Street eta Abbey Gate Street Upper kaleak gurutzatzen diren izkinan. Hiri modernoetara egokitutako aintzineko eraikinen kontserbazio adibide bikaina: Gaur egun Allied Irish Banks banketxe irlandarraren Galway-ko egoitza da.▼ * '''[[Irlandako Unibertsitate Nazionala (Galway)]]''', [[1845]]an sortua.▼ * '''Hiriko Museoa eta [[Espainiar Arkua]]k''' (''City Museum and Spanish Archs'')▼ * '''[[Nora Barnacle]]-ren Museoa''', [[James Joyce]]-ri buruzko museo txiki bat da (uda aldean egon ohi da irikita), irlandar idazle handienetako bat izan zen. Museoa, James Joycen emaztea zen Nora Barnacle-ren jaiotetxean dago.▼ * '''Justizi Auzitegia eta Hiriko Udaletxea''' (''Court House & Town Hall''). Biak [[1818]]. urtekoak dira baina zenbait berrikuntza jasan dituzte. Udaletxea [[1901]]an lekuz mugitu zen. Gaur egun, aintzineko udaletxearen eraikinean antzokia kokatzen da.▼ * '''St. Nicholas Church'''. Lynch familia ospetsuak eraiki zuen 1320an, San Nikolas Myra-koaren omenez, itsasgizonen santu babeslea. 1477an [[Kristobal Kolon]]en bisita jaso omen zuen.▼ * '''Zubiko Errota''' (''Bridge Mills'') O'Brien zubiaren bazterretako batean kokatzen da, Corrib ibaiaren gainean.▼ * '''Denden Kalea''' edo '''Erosketen Kalea''' (''Shop Street''), XVIII. mendean eraiki zuten.▼ * '''Izokinaren uharka eta zubia'''. [[Izokin]]aren jauziaren zubia [[1818]]. urtean eraiki zuten.▼ * '''Galwayko Erdi Aroko Musika Jaialdia''' (Galway Early Music Festival)''▼ * '''Galwayko Ostren Jaialdia'''. (Galway Oyster Festival)▼ * '''Galwayko Zaldi Lasterketak''' (Galway Races). Ziurrenik Irlanda osoko zaldi lasterketa ospetsuenak.▼ [[Fitxategi:Eyre Square.jpg\|thumb\|800px\|center\|Galway hiriko [[Eyre Square]] parkearen ikuspegi panoramikoa.]]▼ [[Fitxategi:Galway.jpg\|thumb\|right\|250px\|Corrib Ibaiaren irudia, katedrala eta Espainiar Arkuaren artean (''Spanish Arch'')]]▼ == Klima == 132 ⟶ 95 lerroa: </div> == ~~Herritar ezagunak~~Historia == ▲[[XIII. mendea]]n jaio zen hiria, Richard de Burgh, [[ingalaterra\|anglo]]-[[normandia\|normandar]] inbaditzaileetako bat, leku honetara ailegatu eta bertako [[O´Flaherty]] Klanak defendatzen zuen gaztelua hartzen saiatu zenean. Bi urteko setioen ostean, azkenik bere helburua lortu zuen. [[1232]]tik aurrera, irlandar tribu etsai eta basatiez etengabe inguraturik, Galwayko Hiriak hazkunde nabarmena izatea lortu zuen, harresiturik eta ingeles erregeei beti fidel izanik. Normandar agintariei esker, zenbait familiek hiriko negozio garrantzitsuenak monopolizatzea lortu zuten. Hau izan zen Galway-eko Hamalau Tribuen genesia, mende batzuk aurrerago [[Oliver Cromwell]]-en gerlariek hiriko botere faktikoei izendapen hori ezarri zieten. [[XIV. mendea]]ren bukaera aldera, hiria merkatari portu lehiakor bat bilakatzen hasi zen, [[Espainia]] eta [[Frantzia]]rekin hartu-emanak estutuaz. Beharbada, familietan nabarmenena [[Lynch]] familia izan zen, Saint Nicholas elizaren eraikitzaileak, batzuen ustez Irlandako Erdi Aroko parrokia handi eta hobeto kontserbatuena. * [[Pádraic Ó Conaire]] ([[1882]]-[[1928]]), [[irlandako gaelera\|irlanderazko]] idazlea.▼ ▲[[Fitxategi:Shop Street, Galway.jpg\|thumb\|left\|200px\|Shop Street, Galway hiriko erosketa eta denden kalea]] * [[Liam O'Flaherty]] ([[1896]]-[[1984]]), idazlea.▼ * [[Peter O'Toole]] ([[1932]]-), aktorea.▼ * [[De Dannan]], [[folk musika\|folk]] eta [[zelta musika]] talde beteranoa.▼ ▲[[Fitxategi:Antaibhdhearc.JPG\|thumb\|left\|200px\|[[Taibhdhearc na Gaillimhe\|Galwayko Antzokia]] antzokiaren irudia]] == Kirolak ==▼ ▲== ~~Kirolak~~Kultura == ▲Galway hiriak Irlandako hiririk "gaelerar" edo "irlandarrena" izateko ospea du, batez ere [[Irlandako gaelera\|Irlandar Hizkuntza]], herri musika, abestiak eta irlandar dantzekin duen lotura estua dela eta. Askotan ''Irlandako Hiriburu Elebiduna'' bezala izendatu ohi izan da, nahiz eta [[Irlandako Errepublika]]ren gainontzeko hirietan bezala biztanlegoaren gehiengoak [[ingeles]]ez bakarrik hitz egin. Dena dela, hiriaren ''Irlandartasuna'' beste ezaugarri batean datza nagusiki: Galway Konderriko eskualde irlandar hiztuna edo '''[[Gaeltacht]]'''aren Ate Nagusia izatean, hain zuzen ere. Irlandar Antzerkia, Telebista, Irrati ekoizle eta Irlandar Musika Talde askoren kideek hiri honetan dute egoitza, '''[[Taibhdhearc na Gaillimhe\|An Taibhdhearc]]''' (euskaraz: '''Antzokia''') eraikinean, Irlandar Hizkuntzaren Antzoki Nazionala, Galwayko erdigunean. [[Raidió Teilifís Éireann\|RTÉren]] (Irlandar Irrati Telebista) [[TG4]] telebista katea (Gaelerazko Telebista) eta [[Raidió na Gaeltachta]]k (Gaeltachteko Irratia) [[Connemara]]ko Gaeltachtean dituzte beren egoitzak. Galway Konderriko 4 hauteskunde-barruti edo auzoguneek (denera 22 dira) Gaeltachtaí edo Irlandar Hiztunen gune bezala izendatuta daude. Galwayen dagoen Irlandako Unibertsitate Nazionalak eskualde honetako ahozko materiala [[Zelta hizkuntzak\|Zeltiar Hizkuntzen]] Artxibategirako gorde du. ▲=== Leku interesgarriak === ▲[[Fitxategi:View of Galway harbour during the Volvo Ocean Race stopover.jpg\|thumb\|250px\|right\|Galwayko portuaren ikuspegia.]] ▲[[Fitxategi:Claddah Ring Museum2.jpg\|thumb\|right\|250px\|Galway hiriko ohiko pub eta taberna irlandar koloretsuak]] ▲* '''Pub eta Tabernak'''. Galway hiriko erdigune edo alderdi zaharrean dauden pub eta tabernek irlandar herri musika entzuteko aukera ezinobea eskaintzen dute. Noizbehinka, bertakoek garagardo pinta batzuen laguntzaz bapateko edo zuzeneko irlandar dantza edo gaelerazko abestien emanaldiak eskaintzen dituzte. Ez ahaztu ere, une askotan kalean zehar aurkitu daitezkeen kale-musikari edo kale-antzezleak. Pub eta taberna giro horretan barneratu nahi izan ezkero '''Quay Street''' kalea izan liteke denetan gomendagarriena. ▲* '''[[Eyre Square\|Eyre Enparantza (Eyre Square)]]'''. Gaur egun John F. Kennedy Square izendapena du, 1963. urtean [[Ameriketako Estatu Batuak\|Estatu Batuetako]] [[John Fitzgerald Kennedy]] Galwayra egin zuen bisitaren omenez. Hiriaren bihotz-bihotzean kokatzen da. ▲* '''[[Taibhdhearc na Gaillimhe\|Galwayko Antzokia]]''' edo '''[[Taibhdhearc na Gaillimhe\|An Taibhdhearc na Gaillimhe]]'''. Soilik gaeleraz edo irlanderazko antzezlanak antzezten dituen antzokia. Middle Street (An tSráid Láir) kalean kokatzen da. ▲* '''[[Galwayko katedrala\|Gure Ama Jasokunde eta San Nikolasen Katedrale Katolikoa]]''' (''Cathedral of Our Lady Assumed into Heaven and St Nicholas'') ▲* '''Lynch gaztelua''', Galwayko Tribuetako bat zen Lynch familiaren aintzineko bizilekua, Shop Street eta Abbey Gate Street Upper kaleak gurutzatzen diren izkinan. Hiri modernoetara egokitutako aintzineko eraikinen kontserbazio adibide bikaina: Gaur egun Allied Irish Banks banketxe irlandarraren Galway-ko egoitza da. ▲* '''[[Irlandako Unibertsitate Nazionala (Galway)]]''', [[1845]]an sortua. ▲* '''Hiriko Museoa eta [[Espainiar Arkua]]k''' (''City Museum and Spanish Archs'') ▲* '''[[Nora Barnacle]]-ren Museoa''', [[James Joyce]]-ri buruzko museo txiki bat da (uda aldean egon ohi da irikita), irlandar idazle handienetako bat izan zen. Museoa, James Joycen emaztea zen Nora Barnacle-ren jaiotetxean dago. ▲* '''Justizi Auzitegia eta Hiriko Udaletxea''' (''Court House & Town Hall''). Biak [[1818]]. urtekoak dira baina zenbait berrikuntza jasan dituzte. Udaletxea [[1901]]an lekuz mugitu zen. Gaur egun, aintzineko udaletxearen eraikinean antzokia kokatzen da. ▲* '''St. Nicholas Church'''. Lynch familia ospetsuak eraiki zuen 1320an, San Nikolas Myra-koaren omenez, itsasgizonen santu babeslea. 1477an [[Kristobal Kolon]]en bisita jaso omen zuen. ▲* '''Zubiko Errota''' (''Bridge Mills'') O'Brien zubiaren bazterretako batean kokatzen da, Corrib ibaiaren gainean. ▲* '''Denden Kalea''' edo '''Erosketen Kalea''' (''Shop Street''), XVIII. mendean eraiki zuten. ▲* '''Izokinaren uharka eta zubia'''. [[Izokin]]aren jauziaren zubia [[1818]]. urtean eraiki zuten. ▲* '''Galwayko Erdi Aroko Musika Jaialdia''' (Galway Early Music Festival)'' ▲* '''Galwayko Ostren Jaialdia'''. (Galway Oyster Festival) ▲* '''Galwayko Zaldi Lasterketak''' (Galway Races). Ziurrenik Irlanda osoko zaldi lasterketa ospetsuenak. ▲[[Fitxategi:Eyre Square.jpg\|thumb\|800px\|center\|Galway hiriko [[Eyre Square]] parkearen ikuspegi panoramikoa.]] ▲[[Fitxategi:Galway.jpg\|thumb\|right\|250px\|Corrib Ibaiaren irudia, katedrala eta Espainiar Arkuaren artean (''Spanish Arch'')]] == Kirola == [[Joko gaelikoak]] dira nagusi. [[Galway GAA]] taldeak 9 aldiz irabazi du [[futbol gaeliko]]aren [[All-Ireland Senior Football Championship\|txapelketa nagusia]], Irlandako konderrien artean hirugarrena da, [[Kerry GAA\|Kerry]] eta [[Dublin GAA\|Dublinen]] atzetik. [[Hurling]]ari dagokionez lau garaipen ditu [[All-Ireland Senior Hurling Championship\|txapelketa nagusia]]. 146 ⟶ 139 lerroa: Belauntzien [[Volvo Ocean Race]] estropada 2011-12an Galwayen bukatu zen. Aurrez 2009an Galwayen eskala egin zuen. == Galwaytar ospetsuak == ▲* [[Pádraic Ó Conaire]] ([[1882]]-[[1928]]), [[irlandako gaelera\|irlanderazko]] idazlea. ▲* [[Liam O'Flaherty]] ([[1896]]-[[1984]]), idazlea. ▲* [[Peter O'Toole]] ([[1932]]-), aktorea. ▲* [[De Dannan]], [[folk musika\|folk]] eta [[zelta musika]] talde beteranoa. == Hiri senidetuak == Galway ondorengo hiriekin senidetuta dago: * {{herria\|AEB\|Saint Louis}} (1977) * {{herria\|Frantzia\|Lorient}} (1979) * {{herria\|~~GBR~~Erresuma Batua\|Bradford}} (1986) * {{herria\|AEB\|Seattle}} (1986) * {{herria\|Kanada\|Moncton}} (1986) * {{herria\|AEB\|Chicago}} (1997) * {{herria\|~~GBR~~Erresuma Batua\|Cambridge}} (1997) * {{herria\|Danimarka\|Aalborg}} (1997) * {{herria\|Txina\|Qingdao}} (1999) * {{herria\|AEB\|Milwaukee}} (2001) * {{herria\|Zeelanda Berria\|Waitekere}} (2002) * {{herria\|~~GBR~~Erresuma Batua\|Maesteg}} (2008) == ~~Irudi erakusketa~~Iruditegia == <gallery> Fitxategi:SpanishArchGw.JPG\|[[Espainiar Arkua]].

Galway: berrikuspenen arteko aldeak