21:45, 10 uztaila 2016ko berrikusketa kodea ikusi An13sa (eztabaida \| ekarpenak) 45.647 edits t →‎Kanpo loturak ← Aurreko ezberdintasuna		20:24, 12 uztaila 2016ko berrikusketa kodea ikusi An13sa (eztabaida \| ekarpenak) 45.647 edits tNo edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
74. lerroa: * '''Pirinioa:''' [[Auñamendi]], [[Erronkari]]-[[Zaraitzu]], [[Agoitzaldea]] eta [[Irunberrialdea]]. * '''Iruñealdea:''' [[Iruñerria]] eta [[Izarbeibar]]ra. * ~~'''~~'''Lizarrerria:~~'''~~''' [[Ekialdeko Lizarrerria]] eta [[Vianaldea]]. * '''Ekialdeko Erdialdea:''' [[Tafallaldea]] eta [[Zangozerria\|Zangozaldea]]. * '''Erribera Garaia:''' [[Erribera Garaia]] eta [[Arga-Aragoiko Erribera]]. 134. lerroa: {{Nafarroako alderdi politikoen aurkibidea}} === ~~Nafarroa Garaiko erakunde~~Erakunde nagusiak === [[Fitxategi:NafarParlamentua.JPG\|thumb\|240px\|Iruñeko Sarasate Pasealekutik ikusita, Parlamentuaren fatxada.]] * [[Nafarroako Parlamentua]]: erakunde legegilea, Nafarroari dagozkion legeak onartzen ditu. Lau urtean behin nafarrek aukeratuta, Parlamentuak Gobernuburua hautatzen du. Horretaz gain, gobernuaren ekintzak kontrolatzen ditu. * [[Nafarroako ~~Gobernua\|Nafarroako Foru Erkidegoko~~ Gobernua]] edo Foru Aldundia: Instituzio betearazlea, Foru Erkidegoko administrazioa zuzentzeaz gain, orokorreko politika ezartzen du. Presidentea gobernuburua da, zeinek sailburuak aukeratzen dituen. Gaur egun Geroa Baik du agintea. * [[~~Konptoen~~Nafarroako Kontuen Ganbera\|Kontuen Ganbera]]: Nafarroako Foru Erkidegoko alderdi publikoaren ekonomi eta finantza kudeaketa kontrolatzen dituen erakundea da. * [[~~Ararteko~~Nafarroako Arartekoa]]a: Parlamentuaren aginduz, hiritarren oinarrizko eskubideak eta askatasun publikoak zaintzen dituen erakundea da. ~~== Euskara ==~~ ~~{{Sakontzeko\|Nafarrera\|Ekialdeko nafarrera}}~~ [[Fitxategi:Hegoaldeko goi nafarrera.png\|thumb\|300px\|center\|Nafarroa Garaian XIX. mendean mintzatzen ziren [[euskalki]]ak, udalerrien mapan. Euskalki horietatik hegoaldekoenak eta ekialdekoenak galduak dira gaur egun.]]▼ Euskararen ezagutzari dagokionez, Nafarroa Garaian askoz gutxiago aurreratu da [[Euskal Autonomia Erkidegoa]]n baino, eskolatzeari esker hobetu egin den arren. Euskaraz ikasten duten umeen kopurua etengabe hazten ari da, eta horrek euskara estimatu edo balioetsi egiten dela adierazten du. Eta hori, Nafarroa Garaiko [[Unión del Pueblo Navarro\|UPNko]] gobernuek euskara sustatzeko eman duten laguntza publikoa urria izan den arren.<ref>Ramón Zallo eta Mikel Ayuso (euskaratzailea: Josemari Navascués): [http://www.kultura.ejgv.euskadi.net/r46-6614/eu/contenidos/informacion/ezagutu_eh/es_eza_eh/adjuntos/eza_eu.pdf ''Euskal Herria ezagutzea''], Eusko Jaurlaritza, 2009, 44. orrialdea.</ref>.▼ [[2011]]eko datuen arabera, Nafarroako herritarren %13,7 dira elebidunak —%9,9 (1991)—; elebidun hartzaileak, euskara ulertu bai baina hitz egiteko gai ez direnak, %10,4 (%7,4 1991ean) eta euskara ez zekitenak %74 dira —%82 1991ean—. Ezagutza eremu mistoan eta ez-euskaldunean igo da. Lehenengoan %18,6 gauza dira euskaraz hitz egin edo ulertzeko; ez-euskaldunean, berriz %11,5. Etxeko erabileran ez dago aldaketa nabarmenik eta gazteen artean ari ezagutza igo egin da<ref>Garikoitz Goikoetxea, [http://www.berria.eus/paperekoa/1929/013/001/2015-01-14/euskararen_mapaz_eta_mapa_azaldu_ez.htm «Euskararen mapaz, eta mapa azaldu ez»], ''Berria'', 2015-01-14</ref>.▼ == Kultura == 157 ⟶ 148 lerroa: [[Fitxategi:Navarra - Mapa densidad euskera 2001.svg\|thumb\|200px\|Euskararen banaketa]] {{Sakontzeko\|Euskararen Foru Legea\|Nafarrera\|Ekialdeko nafarrera}} Bi hizkuntza erabiltzen dira: [[gaztelania]] eta [[euskara]]. Gaur egun, erdi eta iparraldeko eskualdeetan bakarrik da koofiziala euskara, Hizkuntza-eremuen Legearen arabera «eremu euskalduna» eta «eremu mistoa» deiturikoetan. «Eremu ez-euskaldun»ean, batere ofizialtasunik ez du hizkuntzak. [[Euskalki]]ei dagokienez, Nafarroa Garaiak lau aldaera ditu: [[nafarrera]], [[nafar-lapurtera]], [[ekialdeko nafar euskalkia\|ekialdeko nafarrera]] eta (berrikitan baina gero eta indar handiagoz) [[gipuzkera]]. ▲[[Fitxategi:Hegoaldeko goi nafarrera.png\|thumb\|300px\|~~center~~right\|Nafarroa Garaian XIX. mendean mintzatzen ziren [[euskalki]]ak, udalerrien mapan. Euskalki horietatik hegoaldekoenak eta ekialdekoenak galduak dira gaur egun.]] ▲Euskararen ezagutzari dagokionez, Nafarroa Garaian askoz gutxiago aurreratu da [[Euskal Autonomia Erkidegoa]]n baino, eskolatzeari esker hobetu egin den arren. Euskaraz ikasten duten umeen kopurua etengabe hazten ari da, eta horrek euskara estimatu edo balioetsi egiten dela adierazten du. Eta hori, Nafarroa Garaiko [[Unión del Pueblo Navarro\|UPNko]] gobernuek euskara sustatzeko eman duten laguntza publikoa urria izan den arren.<ref>Ramón Zallo eta Mikel Ayuso (euskaratzailea: Josemari Navascués): [http://www.kultura.ejgv.euskadi.net/r46-6614/eu/contenidos/informacion/ezagutu_eh/es_eza_eh/adjuntos/eza_eu.pdf ''Euskal Herria ezagutzea''], Eusko Jaurlaritza, 2009, 44. orrialdea.</ref>. ▲[[2011]]eko datuen arabera, Nafarroako herritarren %13,7 dira elebidunak —%9,9 (1991)—; elebidun hartzaileak, euskara ulertu bai baina hitz egiteko gai ez direnak, %10,4 (%7,4 1991ean) eta euskara ez zekitenak %74 dira —%82 1991ean—. Ezagutza eremu mistoan eta ez-euskaldunean igo da. Lehenengoan %18,6 gauza dira euskaraz hitz egin edo ulertzeko; ez-euskaldunean, berriz %11,5. Etxeko erabileran ez dago aldaketa nabarmenik eta gazteen artean ari ezagutza igo egin da<ref>Garikoitz Goikoetxea, [http://www.berria.eus/paperekoa/1929/013/001/2015-01-14/euskararen_mapaz_eta_mapa_azaldu_ez.htm «Euskararen mapaz, eta mapa azaldu ez»], ''Berria'', 2015-01-14</ref>. === Literatura === 175 ⟶ 172 lerroa: === Bertsolaritza === {{Sakontzeko\|Nafarroako Bertsolari Txapelketa}} == Nafar ospetsuak ==▼ * [[Eneko Aritza]] ([[770]] inguru - [[852]] inguru), [[Iruñeko Erresuma]]ko lehenbiziko erregea. ▼ * [[Pedro Urtsua]] ([[1520]] inguru - [[1561]]), konkistatzailea eta esploratzailea.▼ * [[Frantzisko Xabierkoa]] ([[1506]]-[[1552]]), jesuita eta santua.▼ * [[Frantzisko Xabier Mina]] ([[1789]]-[[1817]]), gerrillari eta militarra.▼ * [[Hilarion Eslaba]] (''1807''-[[1898]]), musikagilea. ▼ * [[Julian Gaiarre\|Julian Gayarre]] ([[1844]]-[[1890]]), tenorea.▼ * [[Pablo Sarasate]] ([[1844]]-[[1908]]) [[biolin]] jole eta musikagilea.▼ * [[Arturo Kanpion]] ([[1854]]-[[1937]]), idazlea.▼ * [[Francisco Javier Saenz de Oiza]] ([[1918]] - [[2000]]) arkitektoa.▼ * [[Jose Maria Jimeno Jurio]] ([[1927]] - [[2002]]) historialaria eta etnografoa.▼ * [[Jose Maria Satrustegi]] ([[1930]]-[[2003]]), idazlea eta [[euskaltzaindia\|euskaltzaina]].▼ * [[Miguel de la Quadra-Salcedo]] ([[1932]]), kirolaria, kazetaria eta esploratzailea.▼ * [[Rafael Moneo]] ([[1937]] - ) [[tutera]]r arkitektoa.▼ * [[Carlos Garaikoetxea Urriza\|Carlos Garaikoetxea]] ([[1938]]-), politikaria, [[Euskal Autonomia Erkidegoa\|Euskal Autonomia Erkidegoko]] [[lehendakari]] izana ([[1980]]-[[1985]]).▼ * [[Miguel Indurain]] ([[1964]]-), txirrindularia, arlo horretan inoizko garaipenik handienak lortu dituen [[euskal Herria\|euskal herritarra]].▼ * [[Iñaki Otxoa de Olza]] ([[1967]]-[[2008]]), [[mendizaletasun\|mendizalea]] eta alpinista.▼ [[Fitxategi:NafarForuak.JPG\|thumb\|right\|150px\|Iruñeko [[Sarasate pasealekua\|Sarasate pasealekuko]] Foruen Estatua.]]▼ ~~== Ekonomia ==~~ ~~{{Sakontzeko\|Nafarroako Kutxa}}~~ == Hedabideak == 209 ⟶ 183 lerroa: == Zerbitzuak == === ~~Ospitaleak~~Osasuna === * [[Nafarroako Ospitalea]], [[Virgen del Camino Ospitalea]] eta [[Nafarroako Unibertsitatea Klinika\|Nafarroako Klinika Unibertsitarioa]]([[Iruñea]]). * [[García Orcoyen Ospitalea\|Garcia Orcoyen Ospitalea]] ([[Lizarra]]). 215 ⟶ 189 lerroa: * [[Ubarmin Klinika]] ([[Elkano (Eguesibar)\|Elkano]]). === ~~Garraioak~~Garraioa === * '''[[Autobus]]''' konpainiak: ** [[Iruñerriko Eskualdeko Hiri Garraioa\|Atarrabiarra]] 236 ⟶ 210 lerroa: * [[Abenduaren 3]]a: [[Frantzisko Xabierkoa\|San Frantzisko Xabierkoaren]] eguna, [[Nafarroako Foru Erkidegoaren Eguna]]. * [[Irailaren 29]]a: [[Done Mikel Aralarkoaren santutegia\|Done Mikel Aralarkoaren]] eguna. ▲== Nafar ospetsuak == ▲* [[Eneko Aritza]] ([[770]] inguru - [[852]] inguru), [[Iruñeko Erresuma]]ko lehenbiziko erregea. ▲* [[Pedro Urtsua]] ([[1520]] inguru - [[1561]]), konkistatzailea eta esploratzailea. ▲* [[Frantzisko Xabierkoa]] ([[1506]]-[[1552]]), jesuita eta santua. ▲* [[Frantzisko Xabier Mina]] ([[1789]]-[[1817]]), gerrillari eta militarra. ▲* [[Hilarion Eslaba]] (''1807''-[[1898]]), musikagilea. ▲* [[Julian Gaiarre\|Julian Gayarre]] ([[1844]]-[[1890]]), tenorea. ▲* [[Pablo Sarasate]] ([[1844]]-[[1908]]) [[biolin]] jole eta musikagilea. ▲* [[Arturo Kanpion]] ([[1854]]-[[1937]]), idazlea. ▲* [[Francisco Javier Saenz de Oiza]] ([[1918]] - [[2000]]) arkitektoa. ▲* [[Jose Maria Jimeno Jurio]] ([[1927]] - [[2002]]) historialaria eta etnografoa. ▲* [[Jose Maria Satrustegi]] ([[1930]]-[[2003]]), idazlea eta [[euskaltzaindia\|euskaltzaina]]. ▲* [[Miguel de la Quadra-Salcedo]] ([[1932]]), kirolaria, kazetaria eta esploratzailea. ▲* [[Rafael Moneo]] ([[1937]] - ) [[tutera]]r arkitektoa. ▲* [[Carlos Garaikoetxea Urriza\|Carlos Garaikoetxea]] ([[1938]]-), politikaria, [[Euskal Autonomia Erkidegoa\|Euskal Autonomia Erkidegoko]] [[lehendakari]] izana ([[1980]]-[[1985]]). ▲* [[Miguel Indurain]] ([[1964]]-), txirrindularia, arlo horretan inoizko garaipenik handienak lortu dituen [[euskal Herria\|euskal herritarra]]. ▲* [[Iñaki Otxoa de Olza]] ([[1967]]-[[2008]]), [[mendizaletasun\|mendizalea]] eta alpinista. ▲[[Fitxategi:NafarForuak.JPG\|thumb\|right\|150px\|Iruñeko [[Sarasate pasealekua\|Sarasate pasealekuko]] Foruen Estatua.]] == Erreferentziak == {{ lur \| data=2013/01/02}} {{erreferentzia_zerrenda}} ~~<references/>~~ == Ikus, gainera == 249 ⟶ 243 lerroa: * [http://www.nafarroa.eus Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuaren webgunea] {{es}} {{eu}} {{fr}} {{en}} * [http://www.nafarroakoparlamentua.eus/ Nafarroako Foru Erkidegoko Legebiltzarraren webgunea] {{es}} {{eu}} {{fr}} {{en}} * [http://www.unavarra.es/?languageId=100001 Nafarroako Unibertsitate Publikoaren webgunea] {{es}} {{eu}} {{en}} * [http://www.unav.es/english Nafarroako Unibertsitate Pribatuaren webgunea] {{es}} {{en}} * [http://www.turismo.navarra.es/eus/organice-viaje/mapa.aspx?idioma=eu Nafarroa Garaiaren mapa] {{es}} {{eu}} {{en}} {{fr}} {{de}} {{it}} {{nl}} * [http://sitna.cfnavarra.es/?lang=eus Topografia, satelitezko irudiak eta mapak] {{es}} {{eu}} {{fr}} {{en}}

Nafarroa Garaia: berrikuspenen arteko aldeak