|
[[Fitxategi:Peruvani_Regni_Descriptio.jpg|300px|thumb|right|"Cusco" deitutako hiria [[1597]]ko mapa batean.]]
[[Fitxategi:CuscoPiedra12angulo.jpg|thumb|300px|Hamabi angeluen harria "Hatum Rumiyuq" kalean]]
[[Fitxategi:Calle-del-medio-Cusco.jpg|thumb|300px|right|Mantas Kalea,: eskumatara, elizako kanpandorrea eta Mesedearen komentua ikus daitezke.]]
[[Fitxategi:Cusco-c02.jpg|thumb|300px|thumb|right|Hiriaren ikuspegia [[Sacsayhuaman]]etik. Arkitektura kolonialeko [[teilatu]]ak.]]
[[Fitxategi:Cuzco.jpg|thumb|300px|right|Hiriaren ikuspegi orokorra. Antzinako grabatua]]
[[Espainia]]r [[konkistatzaile]]ek, egungo [[Peru]]ko lurraldera iritsi zirenean, bazekiten euren xedea Cusco Inka Inperioko hiriburua hartzea zela.
[[Atahualpa]] inka [[Cajamarca]]n harrapatu ondoren, Cuscoraco euren ibilbidea abiatu zuten espainiarrek. Bidean, Inperioko hiriburua eta [[San Miguel de Tarangará]] hasierako hiriaren arteko lotura bezala zenbait hiri sortu zituzten. [[1533]]an, [[Francisco Pizarro]]k, Espainian ohi zen bezala sortu zuen Cusco, hots, Arma Plaza bezalagisan —inken garaian ere plaza nagusia zen—, egungo hiriak oraindik duen kokapena ezarriz, eta inken garaian ere plaza nagusia zena, eta inken subirauen jauregiz inguratua zegoena. Iparralderantz ematen duen [[orube]]an katedralaren eraikuntza hasi zen. Pizarrok, Cuscori, ''Cusco, Hiri Noble eta Handia'' izendapena eman zion [[1534]]ko [[martxoaren 23|martxoaren 23an]].
[[Inka Inperioa|Inka Inperiotik]] bizirik mantendu zirenek, koloniaren lehen urteetan borroka bat izan zuten. [[1536]]an, [[Manco Inca]]k euren borrokak hasi zituen eta [[Vilcabambako Inkak]] izeneko dinastia sortu zuen. Dinastia hau, [[1572]]an amaitu zen, azken inka izan zen [[Tupac Amaru I.a]], garaituagaraitu, harrapatuaharrapatu eta burualepoa moztua izanmoztu zeneanziotenean.
Hiria erdialdeko [[Andeak|Andeetako]] merkataritza eta kultura gune garrantzitsu bihurtu zen, [[Lima]] eta [[Buenos Aires]] arteko ibilbidean aurkitzen baitzen., Bainabaina erregeordetzaren administrazioak nahiago izan zuen Lima (Cusco baino bi urte geroago sortua, [[1535]]ean), eta batez ere honekhorrek [[El Callao]] portu naturalarekin zuen hurbiltasuna, Hegoamerikako bere domeinuen burua ezartzeko. Hiria, jada aipatua da ezagutzen den [[Peru]]ri buruzko lehen mapan.
Cusco, erregeordetzaren administrazioaren buruburutzat bezala hartua izanhartu zen herrialdearen hegoaldean,: hasieran, herririk garrantzitsua izan zelarikzen, berriki sorturiko [[Arequipa]] edo [[Moquegua]]ren sortu berrien kaltetan. Bere biztanleria, nagusiki, euren foru eta pribilegioetako batzuk errespetatugorde zitzaizkienzituzten inka aristokraziako indigenezindigenaz osatua zegoen. Espainiar ugari ere bertan bizitzen jarri ziren. Garai horretan hasi zen, gaur egun hirian ikus daitekeen mestizaiamestizaje kulturalaren prozesua.
Hiri garapena, behin baino gehiagotan, hiriazenbait suntsitu zuten zenbaitlurrikararen lurrikaraktriskantzek eten zuten. [[1650]]ean, lurrikara gogor batek ia eraikin kolonial guztiak suntsitu zituen. Lurrikara hartan, garrantzi handia hartu zuen [[Dardaren Jauna]]ren irudiak, gaur egun, oraindik ere, urtero prozesioan ateratzen dena.
[[1780]]an, Jose Gabriel Condorcanquik ([[Tupac Amaru II.a]]k) hasitako mugimenduak asaldatu zuen Cusco, espainiar administrazioaren aurka altxatu zenean. Haren altxamendua Cuscon aurkitzen ziren erregeordetza autoritateak estututa eduki zituen zenbait hilabetetako borrokaren ondoren apaldua izan zen. Tupac Amaru garaitua, preso hartua eta, bere familia guztiarekin batera, Cuscoko armen plazan exekutatua izan zen. Gaur egun, oraindik, [[Jesusen Konpainia]]ren elizaren ondoan, Tupac Amaru II.arentzako presondegitzat erabili zen kapera mantentzen da. Mugimendu hura laster asko hedatu zen [[Andeak|Ande]] guztietatik, eta hegoamerikar independentzia prozesuaren abiapuntua izan zen.
=== Errepublika ===
[[Peru]]k bere independentzia aldarrikatu zuen [[1821]]ean, eta Cusco hiriak bere garrantzia mantendu zuen herrialdearen antolaketa politiko-administratiboari dagokionez. Hain zuzen ere, [[Cusco departamendua]] sortu zen, [[Brasil]]eko mugarainoko [[Amazonia perutarra]]ren lurraldeak ere hartzen zituena. Cusco hiria izan zen departamendu horrenhorretako hiriburua, eta perutar andeetakoAndeetako hegoekialdeko hiririk garrantzitsuena.
[[XX. mendea]]ren hasieratik, inoiz izandako garapen azkarragoaazkarrena hasi zuen hiriak eta ondoko [[Santiago barrutia|Santiago]] eta [[Wanchaq barrutia|Wanchaq]] barrutietara hedatu zen.
[[1911]]n, Cuscotik bertatik abiatu zen [[Hiram Bingham]]<nowiki/>en espedizioa, [[Machu Picchu]]ko hondakin inkak esploratzera eraman zuena.
=== Sariak ===
|
