Herbehereak: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t clean up and re-categorisation per CFD |
|||
1. lerroa:
:<small>''Herbehereak eta Herbehereetako Erresuma bi entitate politiko desberdin dira. Argitzeko, ikus [[Herbehereetako Erresuma]]''</small>
{{Herrialde infotaula berria
| gentilizioa = herbeheretar, nederlandar{{sup|2}}
|
| nongo = Herbehereetako
|
|
|
|
|
|
|
|
| ereserkiaren audioa = United States Navy Band - Het Wilhelmus.ogg
|
| hiriburuaren_koordenatuak = {{koord|52|19|N|05|33|E}}
| gobernu_mota = [[Monarkia konstituzional]]a
| tituluak = Erregea<br />Lehen Ministroa
| izenak = [[Gilen Alexandro Herbehereetakoa|Gilen Alexandro]]<br />[[Mark Rutte]]
|
| azalera =
|
|
| ur_portzentaia = 18,41
|
|
|
| erroldatutako_biztanle_zenbatespen =
| biztanle_errolda_urte =
|
|
| subiranotasun_mota = Independentzia
| subiranotasunaren_gertaerak = - Aldarrikatua<br />- Onartua
| subiranotasun_urtea = [[Espainiar Inperioa|Espainiar Inperiotik]]<br />{{data|1581|7|26}}<br />{{data|1648|1|30}}
|
|
|
|
|
|
|
|
| oharrak = {{sup|1}}[[Nederlandera]] hizkuntza ofiziala da herrialde osoan. Gainera [[frisiera]] ofiziala da [[Frisia]]n, [[papiamento]]a [[Bonaire]]n, eta [[ingeles]]a [[San Eustakio|Sint Eustatiusen]] eta [[Saba]]n. [[Mendebaldeko behe-aleman|Behe saxoiera]] eta [[limburgera]] ofizialki onartutako eskualde hizkuntzak dira.<br />{{sup|2}}</small>''holandar'' izena ere erabili da «herbeheretar» esanahiarekin, nahiz eta Holanda, berez, Herbehereetako eskualdeetariko bat den.
</small>
57. lerroa:
Hiru ibaiek bi zati nagusitan banatzen dute estatua: [[Rhin]], [[Waal]] eta [[Meuse]] (Maas). Herbehereetako hego-mendebaldea hiru ibai hauen [[Ibai delta|delta]] erraldoia da. Banaketa geografikoaz gain, banaketa kulturala ere bada, [[nederlandera]]ren dialekto nagusiena eta erlijioarena ([[kalbinismo|kalbinistak]] iparraldean eta [[katolizismo|katolikoak]] hegoaldean).
Herbehereetako klima epel samarra da urte osoan zehar (17 °C uztailean, 2 °C urtarrilean), itsasoaren eragina dela medio. Euria maiz eta ugari izaten da, abuztuan eta udazkenean batez ere (790
=== Klima ===
332. lerroa:
|div_5 = Ipar Brabante
|pop_5 = 223.876
|img_5 =
|city_6 = Tilburg
|div_6 = Ipar Brabante
|pop_6 = 211.726
|img_6 =
|city_7 = Groningen (hiria){{!}}Groningen
|div_7 = Groningen (probintzia){{!}}Groningen
|pop_7 = 200.210
|img_7 =
|city_8 = Almere
|div_8 = Flevoland
|pop_8 = 197.318
|img_8 =
|city_9 = Breda
|div_9 = Ipar Brabante
|pop_9 = 181.775
|img_9 =
|city_10 = Nimega
|div_10 = Gelderland
|pop_10 = 170.943
|img_10 =
|city_11 = Enschede
|div_11 = Overijssel
|pop_11 = 158.308
|img_11 =
|city_12 = Apeldoorn
|div_12 = Gelderland
|pop_12 = 158.226
|img_12 =
|city_13 = Haarlem
|div_13 = Ipar Holanda
|pop_13 = 157.058
|img_13 =
|city_14 = Amersfoort
|div_14 = Utrecht probintzia{{!}}Utrecht
|pop_14 = 152.752
|img_14 =
|city_15 = Arnhem
387. lerroa:
|div_16 = Ipar Holanda
|pop_16 = 151.495
|img_16 =
|city_17 = 's-Hertogenbosch
|div_17 = Ipar Brabante
|pop_17 = 150.954
|img_17 =
|city_18 = Haarlemmermeer
|div_18 = Ipar Holanda
|pop_18 = 144.090
|img_18 =
|city_19 = Zoetermeer
|div_19 = Hego Holanda
|pop_19 = 124.089
|img_19 =
|city_20 = Zwolle
|div_20 = Overijssel
|pop_20 = 124.032
|img_20 =
}}
417. lerroa:
Estatu burua [[monarka]] bat da, gaur egun [[Beatriz I.a Herbehereetakoa|Beatriz Erregina]]. Konstituzionalki monarkak hainbat botere ditu baina berez funtzio zeremonialak betetzen ditu. Monarkak kabinete berriaren formazioan eragin dezake, eta alderdi politikoen arteko epaile moduan joka dezake.
Praktikak botere exekutiboa Kabinetearen esku beratzen da. Dagoen sistema alderdi-anitza dela eta [[XIX. mendea|XIX. mendetik]] inoiz ez da egon alderdirik gehiengo osoa lortu duenik eta horregatik Kabineteak sortu behar dira. Horretan hogeita hamar ministro inguruan daude, horietatik batetik hirura ez dute ministerio zehatzik eta beste hainbeste estatu idazkari. Gobernuaren burua [[Herbehereetako Lehen Ministroa]] da, normalki koalizioan dauden alderdirik handienaren burua delarik.
Kabinetearen arduren artean bi ganbara dituen parlamentua, [[botere legegile]]a duena. Bigarren Ganberako (Behe Ganbera), hauteskunde zuzenetan hautatzen dira, lau urtero ospatzen direnak normalean. Biltzar Probintzialak ere lau urterik behin egiten dira. Biltzar Probintzialetako kideek 75 ordezkari hautatzen dituzte Lehen Ganberan (Goi Ganbera), botere legegilea duena, baina ez hauek proposatzeko edo aldatzeko, bakarrik atzera emateko.
440. lerroa:
[[Bigarren Mundu Gerra]]z geroztik, gobernuak emigrazioa bultzatu zuen, lurraldea gainpopulatua zegoela eta. Horrela, ia 500.000 biztanlek [[herrialde]]a utzi zuen. Hala ere, immigrazioa emigrazioa baino handiagoa izan da, eta hainbat lurraldetatik immigranteak heldu dira Herbehereetara (tartean Herbehereen koloniak izandakoak -[[Holandarren Antillak]] edo [[Surinam]]-, baina baita beste herri batzuetakoak ere, [[Turkia]] eta [[Maroko]] esaterako).
Herbehereen egungo osaketa [[etnia|etnikoa]] ondokoa da:
* [[Europa]]rrak %87,3a (nederlandarrak %80,9; beste europarrak %6,4)
446. lerroa:
* [[Karibea (eskualdea)|Karibetarrak]] %2,8a ([[surinam]]darrak, batez ere)
* [[Afrika]]rrak %2a ([[maroko]]arrak, batez ere)
* Bestelako jatorrikoak %1a
== Ekonomia ==
Lurraldea oso mugatua izanik ere, ekonomia indartsua garatu dute nederlandarrek, garraioan, finantza zerbitzuetan eta industrian oinarritua, emaitza bikainak ematen dituena. [[Eurogunea|Euroguneko]] seigarren ekonomiarik garrantzitsuena da<ref name=cia>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/nl.html Netherlands: Economy] The World Factbook. Cia.gov</ref>.
[[Nekazaritza]]k oraindik ere garrantzi handia du, baino biztanleria langilearen %2ri baino ez dio ematen lana<ref name=cia/>. Oso intentsiboa da, eta barazki langintzarekin lotu du behi eta zerri hazkundea. Laborantza gaien munduko hirugarren esportatzailea dira Herbehereak, eta aurreneko lekuan dago [[gazta]], [[lekadun]] eta loreen esportazioan. [[Gas natural]]a da lurpeko baliabide nagusia (bosgarrena 1996. urtean). [[Groningen (hiria)|Groningeneko]] hobi zabalak, iparraldean, oraindik gasaren bi heren ematen ditu, baina ekoizpena agortzen ari da. Aldi berean, ordea, indartzen ari dira [[Ipar itsasoa|Ipar Itsasoan]] dauden gas hobiak. Gas hori, nazioko esportazioen %10 edo dena, inguruko europar herrialdeetan banatzen da.
[[Fitxategi:Amazonehaven.JPG|thumb|right|250px|[[Rotterdamgo portua]] Europako handiena da.]]
Herbehereek oso tradizio zaharra dute negozioetan, eta orobat da han antzinakoa merkataritzako kapitalismo dinamikoa. Bertakoak dira [[Shell (konpainia)|Shell]], [[Unilever]], [[Heineken]] eta [[Philips]] bezalako [[multinazional]] handiak. Usadio horietan oinarriturik, industria ahaltsua garatu da. Industria horretan usadiozko espezialitateak ([[diamante]] langintza adibidez) eta ekoizpen sorta oso zabala elkartzen dira, esportazio guztien %50 ziurtatzen dutenak. Hirugarren sektoreak [[Barne produktu gordin|BPGren]] %73,2 hartzen zuen 2012an<ref name=cia/>, eta nazioarteko merkatari eta finantza bulego asko sortu ditu atzerrian. Hala, asko dira holandar [[holding]]ak, trataera fiskal abantailatsu batek erakarriak. [[Rotterdam]]en dago Europako lehen portua, garraio sare bikain batez osatua, eta hantxe dago halaber [[petrolio]]aren negozioaren nazioarteko gune nagusietako bat.
26 urteko hazkunde ekonomikoaren ondoren, [[2009]]an ekonomia %3,9 uzkurtu zen, [[Atzeraldi Handia]] zela eta. Izan ere, Herbehereetako banku batzuek [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] [[subprime hipoteken krisia|subprime maileguen krisia]] pairatu zuten. 2008an gobernuak bi banku nazionalizatu behar izan zituen, eta beste finantza erakunde batzuei milaka milioi euro injektatu zizkien, hondatze handiagoa gerta ez zedin. Horrez gainera, gobernuak ekonomia suspertzeko planak abiarazi zituen. Guzti horren ondorioz, [[2010]]ean defizita BPGren %5,3 izan zen (2008an %0,7ko superabita izan zuten). [[2011]]n kontsolidazio fiskala lortzeko neurriak hartzen hasi ziren<ref name=cia/>.
== Kirolak ==
[[Futbol]]a kirol nagusien artean dugu, izan ere [[Herbehereetako futbol selekzio nazionala]] munduko hoberenen artean dugu historikoki, hiru aldiz [[Munduko Futbol Txapelketa|munduko txapeldunordea]] eta behin [[Munduko Futbol Txapelketa|Europako txapelduna]] izan baita. Taldeka, [[UEFAko Txapeldunen Liga]] 6 aldiz irabazi dute bertako klubek ([[Amsterdamgo Ajax]]ek 4, eta [[PSV Eindhoven]]ek eta [[Feyenoord Rotterdam]]ek bana).
Halaber, [[txirrindularitza]]n ere arrakastatsuak izan dira holandarrak mundu mailan, batik bat [[1960ko hamarkada|1960]], [[1970eko hamarkada|1970]] eta [[1980ko hamarkada|1980ko]] hamarkadetan [[Joop Zoetemelk]], [[Jan Janssen]], [[Hennie Kuiper]], [[Johan van der Velde]], [[Peter Winnen]], [[Steven Rooks]] eta [[Erik Breukink]] moduko txirrindulariekin.
== Erreferentziak ==
| |||