|
[[Fitxategi:Sun and VY Canis Majoris.svg|thumb|300px|right|[[Eguzkia]] eta hipererraldoi baten adibidea den [[VY Canis Majoris]]en arteko tamaina alderaketa. Ezagutzen den izar gorririk handiena da.]]
'''Izar hipererraldoi''' bat ({{lang-en|hypergiant [[ingeles]]ez}}) izar nabarmenki handi eta masibo bat da, supererraldoiak baino are handiagoa. Bere masa gure eguzkiarena baino 100 aldiz handiagoa izatera iris daiteke, gehienezko muga teorikotik gertu, zeinek izar baten masa kopurua 120 [[eguzki masa]] baino gehiagokoa ezin daitekeela izan adierazten duen. Masari dagokion muga hau [[Eddingtonen muga|Eddingtonen argitasunarekin]] lotua dago, honen arabera, izarrik masiboenak orekan egoterik ez dutelarik barne [[erradiazio presio]]ak [[grabitazio|grabitate]] indarra gainditzean: horrenbeste energia sortuko lukete 120 eguzki masatik goragoko masa gainetik kenduko luketela. Hala ere, hipererraldoiren batzuen kasuan 100 eguzki masa baino gehiagoko masa dutela dirudi, baita, hasieran, 200 eta 250 eguzki masa arteko masa izatera iritsi ere, gaur egungo [[izar eraketa]] eta [[izar eboluzio]]aren teoriek aurreikusten dutenaren aurka.
Hipererraldoiak existitzen diren izarrik argitsuenak bezala hartzen dira (gure eguzkia baino milaka eta milioika aldiz argitsuagoak), 3500 eta 35000 kelvineko azaleko tenperaturarekin. Izar mota hauen bataz besteko bizitza 1 eta 3 milioi urte artekoa da [[supernoba]], edo, muturreneko kasuetan, [[hipernoba]] bihurtu aurretik. Proposatu denez, supernoba edo hipernoba bihurtuko litzatekeen hipererraldoi batek, bere tokian hondar bezala zuzenean [[zulo beltz]] bat utziko luke.
Oso gutxi da hipererraldoiei buruz ezagutzen dena, oso-oso arraroak baitira. Duela gutxirartegutxira arte, gure galaxia den [[Esne Bidea]]n 7 izar hipererraldoi baino ez ziren ezagutzen. Gainera, kolorez alda daitezke: urdinak, ohi, izarra oso beroa dela adierazten du (azalean), gorriak hotzagoa dela adierazten duen bitartean. Horiak ere badaude, baina tenperatura moderatuek eta bere barneko presio altuek eragiten duten ezegonkortasunak aipaturiko beste bi motatakoak baino arraroagoak izatea eragiten du. Interesgarria da hipererraldoi hori eta gorririk dizdiratsuenakdistiratsuenak -9,5eko magnitude bolometrikokoakbolumetrikokoak direla ikustea, gure eguzkiarena baino 500.000 aldiz handiagoa dena, hori baino dizdira gehiagokorik ezagutzen ez delarik. Hau gertatzearen arrazoiak oraindik ez dira ezagutzen.
== Hipererraldoi ezagunak ==
{{Star nav}}
=== Aldakor urdin argitsuak ===
[[Izar aldakor urdin argitsu]]ak edo [[Wolf Rayet izar]]rak hipererraldoi bezala sailkatuta dauden masibo handi eta dizdiratsuenakdistiratsuenak dira. Hain zuzen ere, ezagutzen diren izarrik argitsuenak dira:
* [[P Cygni]], [[Cygnus (konstelazioa)|Cygnus]] konstelazioaren iparraldean.
=== Hipererraldoi urdinak ===
* [[Zeta1 Scorpii]], Scorpius OB1 [[izar elkarte]]ko izarrik dizdiratsuenadistiratsuena, [[Scorpius (konstelazioa)|Scorpius]] konstelazioan dagoena eta izar aldakor urdin argitsutzat sailkatua izateko hautagaia dena.
* [[MWC 314]], aldakor urdin argitsu bezala sailkatua izateko beste hautagai bat, [[Aquila (konstelazioa)|Aquila]] konstelazioan.
* [[HD 169454]], [[Scutum (konstelazioa)|Scutum]] konstelazioan.
* [[Hertzsprung-Russell diagrama]]
[[Kategoria:IzarrakIzar motak]]
| 